Stres hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır ve çocukluklar da bir istisna değildir. Günlük stres kaynakları, okulun ilk günü, düşmek ve yaralanmak, kötü bir soğuk algınlığına yakalanmak veya sınıfta sunum yapmak zorunda kalmak gibi şeyler çocuklar için bir stres kaynağı olacaktır.
Stres başa çıkması mümkün dozlarda olursa çocukların büyümesine ve daha güçlü, daha dayanıklı insanlar haline gelmesine yardımcı olur. Sonuçta bir miktar stres, elimizden gelenin en iyisini yapmak ve zorluklarla yüzleşmek için bizi motive eder. Bu durum da bizi canlı tutar. Ancak stres tepkisi uzadığında ve bu konuda kendisine destek olacak ebeveynler olmadığında sıkıntılar gelişir. Bu durumda çocuklarda toksik stres geliştirecektir.
Stres, hayatta karşılaştıklarımıza ve bu karşılaştıklarımız hakkında ne düşündüğümüze verdiğimiz fiziksel bir cevaptır. Artık bir insan strese girdiğinde vücutta kimyasal olarak neler olduğunu biliyoruz. Tehdit edildiğimizi düşündüğümüzde, vücudumuz bizi stresli olayla başa çıkmaya hazırlamaya çalışır. Bunun için de kortizol ve adrenalin gibi acil stres hormonları salgılar. Hafif dozlarda, belirli stres türleriyle nasıl başa çıkılacağını öğrenmek kritik olduğundan, bu tepkinin aktivasyonu çocuk gelişimi için faydalıdır. ( Daha fazlası için: Azı Yarar Çoğu Zarar: Stres Nedir? Ne Değildir?)
Toksik Stres Nedir?
Ancak aslında çocuklarda karşımıza çıkan bir değil üç tür stres vardır. Bunlar pozitif, tolere edilebilir veya toksik olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma, stres etkeninin kendisine değil, zihinsel ve fiziksel sağlığın gelişimi üzerindeki etkilerine bağlıdır.
yanıtı ve toksik stres yanıtıdır
Pozitif stres yanıtı, kalp hızında kısa süreli artışlar ve hormon düzeylerinde hafif yükselmeler ile karakterize edilen sağlıklı gelişimin normal ve temel bir parçasıdır. Çocuklar için pozitif stres durumlarına okulun ilk günü, aşı uygulaması ve bir sınava girmek gibi örnekler verebiliriz.
Tolere edilebilir bir stres tepkisi, daha ciddi, daha uzun süreli zorlukların bir sonucu olarak vücudun uyarı sistemlerini daha büyük ölçüde harekete geçirir. Bir çocuk bu stresli durumda çok uzun süre kalmazsa ve yetişkinlerle olan sağlıklı ilişkileri stresi yönetmeye yardımcı oluyorsa beyin ve diğer organlarda hasar oluşmaz. Bu stres durumlarına, bir yakının ölümü, travmatik bir olay, doğal bir felaket gibi durumlar örnektir.
çıkmayı ve uyum sağlamayı olumsuz etkilemektedir. Toksik stres ayrıca nöral, endokrin ve immün sistemleri de etkileyen ve yetişkinlikte de devam eden biyolojik değişikliklere neden olmaktadır
Bir çocuk şiddetli, uzun süreli ve/veya sık sık stres yaşadığında toksik stres tepkisi oluşacaktır. Toksik streste görülen aktifleşmiş stres tepkisi, beyin yapısının gelişiminde ve diğer organlarda bozulmaya yol açabilmektedir. Bununla birlikte stresle ilişkili hastalıklar ve bilişsel yetilerde bozulma risklerini de artırabilmektedir. Toksik stres durumlarından bazıları çocuk istismarı, duygusal ve fiziksel ihmal, bakım verenin madde bağımlısı olması, bakım verenin zihinsel hastalığı ve yoksulluktur.
Çocukların Stres İle Baş Etmelerine Nasıl Yardım Edebiliriz?
Erken çocukluk ve adölesan dönem yaş dönemi özelliklerine göre dış faktörlerden ve deneyimlerden kolayca etkilenebildikleri için hassas yaş gruplarıdır. Irkçılık ve ayrımcılığa maruz kalma durumu da toksik stres görülme riskini arttırmaktadır. Ayrıca çocuklar sadece kendilerine yönelik ayrımcılığa karşı stres yaşamazlar. Kendisine bakım veren kişilerin ayrımcılığa maruz kalmasıyla da stres yaşamaktadır.
Sağlıklı ilişkilerin sürdürülmesi sağlıklı çocukluk dönemi için önemlidir. Çünkü strese yanıt aktif olduğunda ve çocuk yetişkinlerle sağlıklı bir ilişki içinde iken stresin fizyolojik etkileri azalmakta ve başa çıkma becerileri daha yüksek olmaktadır.
Okuduğunuz yazıda da aktardığımız gibi çocuklarımızın bazı stres türleri ile karşı karşıya kalmasına izin vermeliyiz. Bu onların gelişimleri açısından faydalıdır. Yani bir öğrenci ödevini yapmadığı için öğretmeniyle yüzleşmekten çekiniyorsa, bu durumu onun adına düzeltmeye çalışmamalıyız. Ancak ikinci türdeki durumlarda, tam tersine çocuğumuza tüm sevgi ve şefkatimizi vermeye çalışmalıyız.
Toksik stres durumlarında da büyük ihtimalle sorunlu bir aile ilişkisi söz konusudur. Bunun için bu durumu erken gözlemleme ve konu hakkındaki uzmanlara bilgi verme durumu daha çok öğretmenlere düşmektedir. Sonucunda çocuk sağlığı profesyonelleri bu durumu ne kadar erken ele alırlarsa, çocuklarda kalıcı zarar o oranda az olacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How does stress affect a child’s development and academic potential? yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://bigthink.com/
- How Does Stress Affect Child Development? Bağlantı: https://psychcentral.com/
- Toxic Stress; Bağlantı: https://kaboom.org/resources/
- Fatma DİNÇ; Toksik Strese Maruz Kalan Çocuk ve Hemşirenin Rolü; Bağlantı:https://dergipark.org.tr
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
