Stres hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır ancak her stres zararlı değildir. Aslında bir miktar stres günlük hayatta karşılaştığımız zorlukların bir kısmı ile başa çıkmamıza yardımcı olur. Öte yandan toksik stres, stres tepki sisteminizi kalıcı etkilere sahip olacak şekilde yıpratır. Bu durumdan çocuklar da muaf değildir.
Stresli bir durumda olduğunuzda, beyniniz vücudunuzu üç genel tepkiden birine hazırlar. Bu tepkiler savaş, kaç veya hareketsiz kal biçimde olur. Örneğin saldırıya uğrarsanız, vücudunuz sindirim gibi, o anda çok önemli olmayan süreçleri yavaşlatır ve kaslara kan akışı gibi önemli olan süreçleri hızlandırır.
Böylece kaçabilir ya da kendinizi savunabilirsiniz. Kriz sona erdiğinde, vücudunuz normal durumuna geri döner. Stresli olaylara yanıt verme ve onlardan kurtulma yeteneği hayatta kalmak için önemlidir. Ancak bir çocuk toksik stres yaşadığında, çocuk uygun şekilde tepki verme ve iyileşme yeteneğini kaybeder.
Örneğin, bir çocuk sorunları çözmek için şiddet kullanan bir evde yaşıyorsa, beyni düzenli olarak vücudunu savaşmaya veya kaçmaya hazırlayabilir. Bu durum, vücuda iyileşmek ve yeniden ayarlamak için çok az zaman verir. Strese verilen bu tekrarlanan tepki, vücudun gelecekteki olaylara tepki verme biçimini de değiştirir.
Toksik Stres Neden Olur?
Tekrarlayan stres yaşayan bazı kişiler hiperreaktif hale gelir. Bu da durumlara tepki vermede hızlılık ve sakinleşmede yavaşlık anlamını taşıyacaktır. Kimi kişilerde de hiporeaktif bir hal alacaktır. Bu da bir tepki gerektiren durumlara karşı farkındalık eksikliği biçiminde kendini gösterecektir. Bu bireyler tehlikeyi tespit edemez ve tekrar kurban olma riskiyle karşı karşıya kalır.
Ancak toksik stresin asıl etkisi dışardan değil içerden belli olur. Tekrarlanan stresler kişinin bağışıklık sistemimizi zayıflatır ve soğuk algınlığından diyabet ve astıma kadar birçok hastalığa karşı daha duyarlı hale getirir.
Olumsuz çocukluk deneyimleri, toksik strese neden olma potansiyeli taşır. Bunların arasında fiziksel istismar ve ihmal, duygusal istismar ve ihmal, cinsel istismar, bakıcının ayrılması veya boşanması, bakıcının ruhsal hastalığı, bakıcının madde kullanımı, bakıcının hapsedilmesi ve aile içi şiddet gibi şeyler yer alır.
Erken çocukluk dönemi beyin gelişimi için kritik bir süreçtir. Fiziksel istismar veya ihmal gibi stresli olaylar yaşayan bazı çocuklar ve ergenler, hipokampüs adı verilen beyin bölgesinde daha az dokuya sahiptir. Hipokampüs, öğrenme ve hafızada kritik bir rol oynar ve aynı zamanda strese karşı oldukça hassastır.
Çocukların Stres İle Baş Etmelerine Nasıl Yardım Edebiliriz?
Toksik stresin kritik bir bileşeni, yalnızca güvenli, istikrarlı ve besleyici yetişkin ilişkilerinin yokluğunda ortaya çıkmasıdır. Çocuklar, onları destekleyen sıcak, sevgi dolu bir yetişkine sahipse, en zor koşullara bile yanıt verebilir ve onlardan kurtulabilir.
Toksik stres durumlarında da büyük ihtimalle sorunlu bir aile ilişkisi söz konusudur. Bunun için bu durumu erken gözlemleme ve konu hakkındaki uzmanlara bilgi verme durumu daha çok öğretmenlere düşmektedir. Sonucunda çocuk sağlığı profesyonelleri bu durumu ne kadar erken ele alırlarsa, çocuklarda kalıcı zarar o oranda az olacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why stable relationships are ‘poison control’ in fighting trauma and stress in kids. Yayınlanma tarihi: 31 Mayıs 2017. Kaynak siste: Conversation. Bağlantı: Why stable relationships are ‘poison control’ in fighting trauma and stress in kids
- Felitti VJ, Anda RF, Nordenberg D. Williamson DF, Spitz AM, Edwards V, Koss MP, Marks JS. Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med. 1998 May;14(4):245-58. doi: 10.1016/s0749-3797(98)00017-8. PMID: 9635069.
- Kahhalé I, Barry KR, Hanson JL. Positive parenting moderates associations between childhood stress and corticolimbic structure. PNAS Nexus. 2023 Jun 13;2(6):pgad145. doi: 10.1093/pnasnexus/pgad145. PMID: 37325028; PMCID: PMC10263262.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
