Dünya’da tam olarak güvende olmadığımızı düşünüyorsanız aslında haklısınız. Bunun en önemli kanıtlar irili ufaklı göktaşı çarpmalarının bizlere bıraktığı kanıtlardır. Gezegenimiz, ömrü boyunca sürekli uzaydan gelen kayaların darbelerine maruz kaldı. Bunların 190’a yakının dünyamızda bıraktığı izleri, meteor kraterlerini, görebiliyoruz.
Kimi zaman çok sayıda canlı öldü ve gezegenin yaşam ortamı değişti. Ancak bu çarpmalar öte yandan belki de gezegende yaşamın önünü açtı. Hatta tahminlere göre uydumuz Ay bile böyle bir çarpışmanın sonucunda ortaya çıktı.
Sonucunda Güneş Sistemimiz asteroidler ve kuyrukluyıldızlarla, yani gezegene dönüşmeyi başaramamış kütleler ile dolu. Bunlardan bazıları da Dünya’ya yakın yörüngelerde yer alıyor. Neyse ki Güneş Sistemindeki asteroidlerin büyük kısmı Mars ile Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında yer alıyor.
Asteroit ya da kuyruklu yıldız gibi çeşitli gök cisimlerinden kopmuş küçük kaya parçaları ise gök taşı denir. Gök taşları bazen Dünya’nın atmosferine girer. Atmosfere giren gök taşlarına meteor denir. Genellikle kum tanesiyle çakıl taşı arasındaki büyüklüklerde olan meteorlar atmosferde yanar. Ancak bazıları tamamen yanarak yok olmaz. Yeryüzüne ulaşıp yere düşen bu gök taşlarına ise meteorit denir.
Bir göksel nesnenin gezegenimize çarpınca yaratacağı etkiyi çarpma gerçekleşmeden Torino ölçeği yardımı ile belirleyebiliyoruz. Bu sayede de bir erken uyarı sistemi geliştirmemiz mümkün oluyor. Ölçek 0 ile 10 arasındaki tamsayılardan oluşuyor. En düşük puan çarpma olasılığı olmayan küçük nesneleri belirler. Ölçeğin üst kısmı ise çarpacağı kesin olan nesneler için ayrılmıştır.
Neyse ki şu an için bildiğimiz hiçbir asteroidin yolu büyük çaplı bir çarpışmaya neden olacak biçimde Dünya ile kesişmiyor. Ama geçmiş çarpışmaların izleri onların varlığını bizlere her daim hatırlatıyor.
Çarpma Sonucu Oluşan En Büyük 5 Krater
Vredefort Krateri
Vredefort Krateri ya da Vredefort Kubbesi, oluştuğu anda sahip olduğu 300 kilometrelik genişliği ile kayıt altına alınmış olan en büyük kraterdir. Kraterden geriye kalan kısımlar, günümüz Güney Afrika Cumhuriyeti’nde yer almaktadır. Krater adını yakınlarında yer aldığı Vredefort kasabasından alır.
Jeolojik özelliklerindeki benzersizlikler nedeniyle, 2 milyon yaşındaki bu en yaşlı krater 2005 yılında UNESCO tarafından Dünya mirası olarak ilan edilmiştir. 10-15 kilometre çapında olduğu tahmin edilen asteroid, dünyanın karşılaştığı en büyük çarpışmalardan birisine neden olmuştur.
Sudbury Krateri
Kanada’da yer alan 130 kilometrelik Sudbury krateri 1,8 milyar yıllık yaşı ile Dünya’nın en eski kraterlerden biridir. Kaynağının 15 km çaplı bir göktaşı olduğu düşünülmektedir. Çarpışma neticesinde bölgede altın, çinko, bakır, nikel ve paladyum dahil birçok değerli maden açığa çıkmıştır. Bu nedenle buradaki çarpma yatağı günümüzde halen maden olarak işletilmektedir.
Chicxulub Krateri
Chicxulub Krateri Meksika’nın Yucatán Yarımadasının altında gömülü olan bir prehistorik göktaşı krateridir. Kraterin merkezi, adını aldığı Chicxulub kasabası yakınlarındadır. Bu göktaşının, dinozorların sonu da dahil olmak üzere 65 milyon yıl önce Kretase’nin sonundaki kitlesel yok oluşa neden olduğu ya da büyük ölçüde katkıda bulunduğu düşünülmektedir.
Çapı 180 kilometreden fazla olan krater, Dünya üzerinde çarpma sonucu meydana geldiği doğrulanan en büyük yapılarından biridir. Kraterin oluşmasına neden olan göktaşının çapı en az 10 kilometre idi.
Popigai Krateri
Dünyadaki 4. en büyük çarpma krateri Popigai isimlidir. Bu krater, 36 milyon yıl önce bir göktaşının Sibirya’nın kuzeyine çarpmasıyla ortaya çıktı. Saniyede 20 kilometre hızla hareket eden göktaşı, yaklaşık 100 kilometre çapında bir krater oluşturdu.
Popigai krateri, “trilyonlarca karatlık” elmaslarıyla dünyanın en büyük elmas alanlarından birini oluşturuyor. Bu nedenle krater, “elmas krateri” olarak biliniyor. Ancak çok kısa sürede oluştuğu için buradaki elmasların çoğu iki milimetreden daha küçük. Bu da onları mücevherden ziyade endüstriyel kullanımlar için daha uygun kılıyor.
Manikuagan krateri
Kanada Quebec’teki Manicouagan krateri, gezegendeki en büyük ve en iyi korunmuş kraterlerden biridir. Krater yaklaşık 100 km genişliğinde ve 214 milyon yaşındadır. Bu daire biçimli gölün, Dünya’ya çarpan 5 km çaplı bir göktaşı ile oluştuğu düşünülmektedir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- What are the largest impact craters on Earth? Yayınlanma tarihi: 15 Şubat 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com/largest-asteroids-to-hit-earth
- Crash! 10 Biggest Impact Craters on Earth; yayınlanma tarihi: 28 Nisan 2014; Bağlantı: https://www.livescience.com
- List of impact craters on Earth; https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_impact_craters_on_Earth
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
