Kalabalık bir ortamda örneğin bir partide olduğumuzu düşünelim. Müzik sesi ve konuşmaların son derece rahatsız edici seviyeye çıkabildiği bu ortamda, yanınızdaki arkadaşınızla rahatlıkla sohbet edebilirsiniz. Hatta aynı zamanda sizden birkaç metre ötede ilginizi çeken bir şeyler konuşulduğunu fark eder ve dikkatinizi çabucak oraya yönlendirirsiniz. Bunu başarabilmeniz seçici dikkat sayesindedir.
Sonucunda herhangi bir anda, sürekli bir duyusal bilgi bombardımanına maruz kalırız. Sokaktan geçen bir araba kornasının sesi, arkadaşlarınızın gevezeliği, yazı yazarken klavyenizin çıkardığı ses, odanızı sıcak tutan ısıtıcının vınlaması. Bunların hepsi bir biçimde dikkatinizi dağıtacaktır. Ancak çoğu durumda, bu duyusal deneyimlerin her birine dikkat etmeyiz. Peki neye dikkat edip neyi görmezden geleceğimize tam olarak nasıl karar veriyoruz?
Sorunun cevabı seçici dikkattir. Seçici dikkat belli bir uyarıcı ya da eylemle dikkati dağıtan başka bir uyarıcı olduğu halde ilgilenebilme kabiliyetidir. Konu ile ilgili en iyi bilinen çalışmalardan bazıları 1953 yılında psikolog Colin Cherry tarafından gerçekleştirilen deneylerdir. Bu durum Colin Cherry tarafından ‘kokteyl partisi etkisi’ olarak adlandırılır.
Seçici İşitsel Dikkat Nasıl Çalışır?
Birden fazla işitsel girdinin bulunduğu bir ortamda olduğumuzda, sınırlı dikkat kapasitemiz nedeniyle yalnızca belirli girdilere odaklanırız. Ancak bu, diğerlerinin beynimize sızmadığı anlamına gelmez. Bizim için önemsiz olan sesler basitçe körelir.
Kısacası tüm sesleri duyarız ve bu sesleri istenenler ve istenmeyenler olarak ayrıştırırız. İstenmeyen sesleri hafifçe alçaltırız. Bu seçimde sesin fiziksel parametreleri rol oynar. Örneğin, size daha yakın olan seslere daha kolay odaklanırsınız. Ayrıca bastırılması gereken diğer girdilerin sayısı da bu filtrelemede önemli bir rol oynar. Ses size yakın olsa bile, on kişi arasındaki sohbette bir kişiye odaklanmaya kıyasla beş kişi arasında bir sohbette bir kişiye odaklanmak daha kolaydır.
Sesleri Seçmemizi Etkileyen Diğer Faktörler
Bu seçim sürecinde iç faktörler de rol oynamaktadır. Örneğin, ilginç bir konu hakkında konuşan birinden biraz uzakta olsanız bile, yine de diğer sesleri filtreleyip, söylediklerine odaklanabilirsiniz. Ayrıca görsel ipuçları örneğin bir kişinin dudak hareketini görmek de tek bir sese odaklanmaya yardımcı olur. Seçimi etkileyen bir diğer faktör de odaklanmak istediğimiz sesin diğer seslerden ne kadar farklı olduğudur. Farklılık arttıkça odaklanmamız daha kolaylaşır.
Bebekler, ebeveynlerinin sesleri gibi kendilerine tanıdık gelen bir ses duyduklarında o yöne başlarını çevirirler. Bu, bebeklerin çevrelerindeki belirli uyaranlarla seçerek ilgilendiklerini gösterir. Dahası, seçici dikkat üstüne yapılan çalışmalar; bebeklerin yetişkin bir ses tonuna göre “bebek” konuşmasını tercih ettiklerini göstermektedir. Yani, bebekler konuşma tonundaki fiziksel değişiklikleri fark edebilirler. Ancak, arka plan gürültüsünün içinde ses tonu gibi fiziksel farklılıkları saptamadaki doğruluk zamanla artar.
Bu yeteneğimiz önemli şeyleri önemsiz şeylerden ayırmamızı ve filtrelememizi sağlar. Bu nedenle bizim için bir avantaj olduğu kesin. Bilim insanlarının seçici işitsel dikkat ile ilgili araştırmaları ilerledikçe filtreleme mekanizması ile ilgili yeni şeyler öğreneceğiz. Ancak kesin olan bir şey var. Etrafımızda olup biten her şeye eşit derecede odaklanmak zorunda kalsaydık muhtemel süreç bizim için çok daha zorlayıcı olurdu.
Detay ve ileri okumalar için:
- How We Use Selective Attention to Filter Information and Focus. Yayınlanma tarihi: 10 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.verywellmind.com/
- Selective auditory attention; https://en.wikipedia.org/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
