Elbette herhangi bir ilacın dünya tarihi üzerindeki etkisini ölçmek zordur. Yine de tarihe göz attığımız zaman, yaşamlarımızda büyük fark yarattığını görebileceğimiz beş ilaç var.
Ancak ne yazık ki bu ilaçlar da beraberinde bir dizi komplikasyonla birlikte geldiler. Bugünün harika bir ilacının yarının problemli bir ilacı olması sonuçta her zaman mümkündür. Şimdi dünyayı değiştiren beş ilaca ve beraberinde getirdikleri sorunlara bakalım.
1. Anestezi
1700’lerin sonlarında İngiliz kimyager Joseph Priestley , “flojistikleştirilmiş azotlu hava” (azot oksit) adını verdiği bir gaz yaptı. İngiliz kimyager Humphry Davy de bu gazı başlangıçta, ameliyatlarda ağrı kesici olarak kullanılabileceğini düşündü. Ancak bunun yerine bu gaz daha çok eğlence amaçlı kullanılmaya başlanacaktı.
1834 yılına kadar da süreç bu biçimde devam etti. Ancak Fransız kimyager Jean-Baptiste Dumas kloroform adını verdiği yeni bir gaz üretti. Sonrasında da İskoç doktor James Young Simpson, 1847’de bu gazı bir doğuma yardımcı olmak için kullandı .
Kısa süre sonra anestezi ameliyat sırasında yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Anesteziden önce, cerrahi hastalar genellikle ağrıdan kaynaklanan şoktan dolayı ölüyorlardı. Bu nedenle bu ilaç, hem hastaların hem de doktorların hayatlarını kolaylaştırdı. Ancak insanları bilinçsiz hale getiren herhangi bir ilaç da zarar verebilecektir. Aslında modern anestezikler, sinir sistemini baskılama riskleri nedeniyle hala tehlikelidir.
2. Penisilin
İskoç bakteriyolog Alexander Fleming tarafından 1928 yılında ilk antibiyotik olarak keşfedilen penisilin tıp alanında yeni bir çağı başlatmıştır. Üstelik bu keşif tamamen tesadüfen gerçekleşmiştir.
Alexander Fleming, Londra’daki laboratuvarından birkaç günlüğüne uzaklaşmıştı. Bakteriyolog üzerinde çalıştığı stafilokok bakterilerini ürettiği birkaç tabağı açıkta bırakmıştı. Geri dönüp eski bakteri tabaklarını ortadan kaldırmaya başladığında gözüne bir şey ilişti. Bir bakteri tabağında bakteri yetiştirmek için kullanılan jelin üzerinde kara bir küf oluşmuştu. İlginç olan nokta, küfün bulunduğu bölgede bakterilerden olmamasıydı.
Bu da küfteki bir şeyin bakterileri öldürdüğünü gösteriyordu. Bir dizi testten sonra Fleming, Penicillium notatum olarak teşhis ettiği küfün antibiyotik özellikleri olan ve önceden bilinmeyen bir madde salgıladığını kanıtladı. Fleming bu maddeye “penisilin” adını verdi.
Avustralyalı patolog Howard Florey ve ekibi penisilini stabilize etti ve ilk insan deneylerini gerçekleştirdi. Penisilinin seri üretimi II. Dünya Savaşı’nın gidişatını değiştirdi. Penisilin ve onun soyundan gelenler, bir zamanlar milyonlarca insanı öldüren koşullar için son derece başarılı olmuş ilaçlardır. Bununla birlikte, yaygın kullanımları ilaca dirençli bakteri suşlarının oluşmasına yol açmıştır.
3. Nitrogliserin
Nitrogliserin 1847’de icat edildi ve dünyanın en güçlü patlayıcısı olarak barutu yerinden etti. Aynı zamanda kalp hastalığına bağlı göğüs ağrısı olan anjini tedavi eden ilk modern ilaç oldu. Londralı hekim William Murrell, nitrogliserinle kendi üzerinde deneyler yaptı ve anjina hastalarında denedi. Sonuçlar son derece olumluydu.
Nitrogliserin, milyonlarca insanın normal bir yaşam sürmesini mümkün kıldı. Ayrıca tansiyon düşürücü ilaçlar, beta blokerler ve statinler gibi ilaçların da yolunu açtı. Bu ilaçlar, Batı ülkelerinde ortalama yaşam süresini uzatmıştır. Ama insanların yaşamları artık uzadığı için, kanser ve diğer bulaşıcı olmayan hastalıklardan ölüm oranları artık daha yüksek. Böylece nitrogliserin beklenmedik şekilde dünyayı değiştiren bir ilaç oldu.
4. Doğum Kontrol Hapı
1951’de Amerikalı doğum kontrolü savunucusu Margaret Sanger, araştırmacı Gregory Pincus’tan, Katharine McCormick tarafından finanse edilen etkili bir hormonal doğum kontrol yöntemi geliştirmesini istedi.
Pincus, progesteronun yumurtlamayı durdurmaya yardımcı olduğunu saptadı ve bunu bir deneme hapı geliştirmek için kullandı. Özellikle Porto Riko’da, savunmasız kadınlar üzerinde klinik deneyler yapıldı. Yeni ilaç, 1960 yılında ABD Gıda ve İlaç İdaresi onayıyla Enovid olarak piyasaya sürüldü.
Oral gebelik önleyici kullanımıyla ciddi yan etkiler arasında bir bağlantı olduğunu kanıtlamak on yıl sürdü. 1970’deki ABD hükümeti soruşturmasından sonra, hapın hormon seviyeleri önemli ölçüde düşürüldü. Diğer bir sonuç, tüm reçeteli ilaç paketlerinin içinde bulacağınız hasta bilgi formuydu. Doğum kontrolünün denetim altına alınması sonucunda kadınlar yaşamın diğer alanlarında da varlıklarını göstermeye başladı. Bununla birlikte bulunuşu esnasında kadın bedenleri üzerinde izinsiz yapılan deneyler nedeniyle sorunluydu.
5. Diazepam
Bir tür sinir sistemi depresanı olan ilk benzodiazepin 1955’te yaratıldı ve ilaç şirketi Hoffmann-La Roche tarafından Librium olarak pazarlandı .
Bu ve ilgili ilaçlar kaygı için “tedavi” olarak satılmadı. Bunun yerine, insanların gerçek çözüm olarak görülen psikoterapiye girmelerine yardımcı olmaları gerekiyordu. Polonyalı-Amerikalı kimyager Leo Sternbach ve araştırma grubu, 1959’da Librium’u kimyasal olarak değiştirerek çok daha güçlü bir ilaç üretti. Bu, 1963’ten Valium olarak pazarlanan diazepamdı.
Bunun gibi ucuz, kolay bulunabilen ilaçların büyük etkisi oldu. 1969’dan 1982’ye kadar Valium, Amerika Birleşik Devletleri’nde en çok satan ilaçtı. Bu ilaçlar, kısa sürede stres ve kaygıyı ilaçlar yardımı ile yönetme kültürü yarattı. Bu yeni ilaçlarda aşırı doz almak daha zordu (ama imkansız değildi), İlk SSRI veya seçici serotonin geri alım inhibitörü, 1987’den Prozac olarak pazarlanan fluoksetindi. Sonuç olarak Diazepam de dünyayı farklı bir biçimde değiştiren bir ilaç olarak tarihe geçti.
Kaynak ve ileri okumalar: 5 drugs that changed the world (and what went wrong). Yayınlanma tarihi: 17 Ağustos 2022; Bağlantı: https://theconversation.com/
Matematiksel
