Aldığımız zorlu eğitimlerin devamında, edindiğimiz bilgi ve becerilere göre bir iş bulmak hepimizin ortak hayalidir. Ancak ne yazık ki çoğu durumda bu sadece hayalde kalacaktır. Çünkü bir iş bulma sürecine başka faktörler de dahildir. Bunu biliriz ve bir işe başvurmadan önce iş çevresinden tanıdıklar aramaya başlarız. Aslında bu kişi karşımıza üç biçimde çıkabilir. Bu kişi bazen bir akrabamızdır. Bazen bir arkadaşımızdır. Bazen de politik çevremiz sonucunda ulaşabildiğimiz bir kişidir. Bunlar sırasıyla nepotizm, favorizm ve kronizim ile ilişkilidir.
Günümüz iş dünyasının en önemli sorunlarından birisi kayırmacılıktır. Kayırmacılığın yoğun olduğu kurumlarda, yeteneğe ve bilgi birikimine göre iş bulmak kolay değildir. Çalışanların da, herhangi bir ayrıcalıklı birey ile rekabet halindeyseler, işlerinde yükselmeleri oldukça zordur.
Bu yazıda detaylı olarak “Nepotizm nedir?” sorusuna cevap vereceğiz. Bunun nedeni diğer kayırmacılık türlerinin de temelinde nepotizm ile ilişkili olmasıdır. Zira nepotizmde kayırmaya konu olan şey kan bağı iken; favorizm de eşdost, tanıdıklar; kronizim de ise politik tercihe yakınlıktır.
Akraba Kayırmacılığı – Nepotizm Nedir?
Nepotizm kavramı, Latincede “yeğen” anlamına gelen “nepos” sözcüğünden gelir. Türk Dil Kurumu bu kavramı ‘arkadaş veya akraba kayırma’ şeklinde açıklamıştır. Bu durum, bir kişinin bilgi, beceri ve eğitim düzeyine göre değil sadece kan bağı ve akrabalık ilişkileri temel alınarak istihdam ve terfi ettirilmesidir.
Kavram basitçe kendi aile üyelerini işe almak anlamına gelebileceği gibi, niteliksiz veya vasıfsız aile üyelerini sadece ailevi ilişkiye dayalı olarak işe almak ve ilerletmek anlamına da gelmektedir. Bunlar, işe alma, terfiler, arzu edilen proje atamaları, tercih edilen vardiyalar veya işyerinde açıkça mevcut olan diğer herhangi bir fırsatı içerebilir.
Bu uygulama sadece çalışanları terfi ettirmek için adaletsiz bir yol olmakla kalmaz. Aynı zamanda işveren için fırsatları da sınırlar. Kayırmacılık, bir şirketin özgün ekipler oluşturma, en iyi yetenekleri teşvik etme, organizasyonel işbirliğini geliştirme, paylaşılan bilgiyi genişletme ve genel olarak çalışanları elde tutma becerisini ortadan kaldırır.
Nepotizm aynı zamanda demokrasi ve kurumsallaşmanın önündeki en büyük engellerden birisidir. Nepotizm, geleneksel bağların ve ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı ve piyasa mekanizmasının yeterince gelişmemiş olduğu ülkelerde daha yaygın olarak görülmektedir. Aynı zamanda kamu yararını da gözetmez. İşin gerekliliklerine sahip olmayan kişilerin göreve gelmesi sonucunda işlerin kötüye gitmesi kaçınılmazdır.
İş Hayatında İki Tür Nepotizme Rastlanmaktadır
Genel olarak konuşursak, iki tür kayırmacılık vardır: karşılıklı kayırmacılık ve yetkili kayırmacılık. Her ikisi de adaletsiz olsalar da farklı amaçlara hizmet ederler ve arkalarındaki güdüler biraz farklıdır.
Karşılıklı kayırmacılık, bir aile üyesinin mali kaygılar, sadakat sorunları, daha iyi bir aile ilişkisi arzusu veya kültürel normlar (yani kayırmacılığa daha önce izin verilmiş olması) nedeniyle bir pozisyonu kabul etmesidir. Yetki kayırmacılığı, birinin yalnızca aile üyesi bir şirkette çalıştığı için belirli bir iş veya terfi için yeterlilik duygusu hissetmesidir. Bu, çoğunlukla aile şirketlerinde meydana gelir.
Bu arada anımsatalım. Bir aile üyesini işe almak her zaman kötü bir şey değildir. Ancak ilişkiler etik dışı biçimde gelişmeye başladığı zaman ortaya sorunlar çıkacaktır.
Kayırmacılık Tutumu Özünde Sorunludur
Yüzyıllar boyunca, zengin, ünlü ve güçlü ailelerde doğan çocuklar, monarşileri, iş imparatorluklarını, serveti ve yıldız gücünü miras alarak hayatta bir adım önde oldular. Bazı durumlarda ebeveynlerinin statüsünü aştılar. Bu durumda devamında nepotizm bebekleri kavramını ortaya çıkarmıştır. Sonucunda herkes başarısını torpille elde etmez. Ancak bu tutumun giderek yaygınlaşması, kendi emekleri ile zirveyi zorlayanların da sorunlar yaşamasına neden olmuştur.
Sonucunda günümüzde nepotizm politika, yayıncılık ve hizmet sektöründe oldukça yaygın olarak ortaya çıkmaktadır. Kurumları aile şirketlerine dönüştürmek, ilanları kişiye özel açmak, yükselmelerde arkadaş, akraba, tanıdık bir kol ya da sendika vs gibi bağlantılar ile sadece günü kurtarabiliriz.
İnsanların emeğinin hakkı birilerinin iki dudağı arasında olmamalıdır. Bu tarz işe almalar ve yükselmeler ile yetenekli iş gücü kaybedilmekte, gelişmenin önüne geçilmektedir. Yazının devamında göz atmak isterseniz: İnsanlar İşlerinde Nasıl Motive Olur? Herzberg Motivasyon Hijyen Kuramı
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Mustafa Büte. Kayırmacılığın Çalışanlar Üzerine Etkileri İle İnsan Kaynakları Uygulamaları İlişkisi. Türk Kamu Bankalarına Yönelik Bir Araştırma; https://www.researchgate.net/
- Nepotism; https://en.wikipedia.org/wiki/Nepotism
- How to Prevent Nepotism in the Workplace. Yayınlanma tarihi: 29 haziran 2022; Bağlantı: https://www.business.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Oldukça açıklayıcı ve öz bir yazı olmuş. Nepotizm ne yazık ki ülkemizin kronik bir problemidir. En azından tanımlar düzeyinde bilmemiz ve bunu önleyememiz gerekiyor. Teşekkürler.