Günümüzde genellikle “para kötüdür” veya “para tüm kötülüklerin köküdür” gibi klişe sözleri özellikle parasız kaldığımız zamanlarda sık sık söyleriz. Ancak basit gerçek şu ki, eğer para olmasaydı dünya şu anda olduğundan çok daha kafa karıştırıcı bir yer olacaktı. Neden diyorsanız hemen bir örnek verelim. Sonra da dolar ve altın ilişkisi hakkında konuşmaya başlayalım.
Diyelim ki iki küreğim var. Sadece bir tanesi bana yetiyor ve ihtiyacım olan şey ise arabamı sürükleyecek bir öküz. Para diye bir şey henüz icat edilmemiş olsun. Bu durumda, bu fazladan kürekle öküz takas etmeye istekli birini bulmalıyım. Ancak sorunlar var. Ya fazladan bir öküze sahip olan köylünün benim küreğime ihtiyacı yoksa? Ya da kürek ile öküzün eşdeğer olduğunu düşünmüyorsa?
Bunlar takas sistemi ile ilgili temel sorunlardır. Sistem ancak iki kişinin eşit değerde olduğunu düşündükleri bir şeye ihtiyaç duydukları zaman işe yarar. Bu sorunun ötesine geçmek için de bir şeyi para birimi olarak kabul etmeniz gerekecektir.
İlk Para Biçimlerini Kim Oluşturdu?
Bu sorunun cevabı tam olarak bilinmese de madeni para görevi gören ilk metal nesnelerin M.Ö.5000 civarında ortaya çıkmaya başladığını biliyoruz. Lidyalılar M.Ö. 700 civarında sikke üretmeye başladılar. Kağıt para, MÖ 740 civarında Çin’de ortaya çıktı. Yıllar içinde, metal madeni para ve kağıt paraya ek olarak birçok şey örneğin Rai taşları, tuz, biber, kunduz postu, balina dişleri ve daha başka garip şey para birimi olarak kullanıldı. (Eski Roma’da “maaş – salary” kelimesi, Latince tuz anlamına gelen salarium kelimesinden türemiştir)
Altın Nasıl Bu Kadar Değerli Oldu?
Tarihin farklı dönemlerinde hemen hemen her uygarlık, altını bir para birimi veya para birimi destekçisi olarak kullanmıştır. Bunun için aslında bir çok haklı gerekçeleri vardı. Öncelikle tarihin hemen her döneminde altın az bulunan bir metaldi. Ayrıca renk açısından diğer metallerden farklıydı. Ayrıca kolay işlemek mümkündü. Son olarak yeniden üretmek veya sahtesini yapmak son derece zordu.
Antik filozof Aristoteles, paranın dayanıklı, tutarlı ve kullanışlı olması gerektiğini ve kendi başına bir değere sahip olması gerektiğini yazmıştı. Altın sonuçta tüm bu özellikleri karşılıyordu.
Tüm bu özellikler neticesinde tarih boyunca birçok hükümet para birimlerini desteklemek için altın kullandı ve sonunda da bir altın standardı oluşturdu. Altın standardı, bir ülkenin para biriminin doğrudan altına bağlı bir değere sahip olduğu parasal bir sistemdir.
Örneğin, 10 dolarınız varsa, bu 10 dolar değerinde altınınız olduğu anlamına gelir. Sahip olduğunuz para, varsayımsal olarak sahip olduğunuz bir miktar altını temsil eder. Bu sayede de altın ile doların ilişkisi 1944-1973 tarihleri arasında “Bretton Woods” sistemiyle başladı. Bu sistemle beraber 1 ons altın = 35 dolara eşitlendi. İngiltere, altın standardını uygulayan ilk ülke oldu.
Zamanla ticaret hacminin büyümesiyle de dolara olan talep arttı. 1971 tarihine gelindiğinde altın arzının sisteme ayak uyduramaması sonucu Bretton Woods’un ömrü uzun soluklu olmadı. Mükemmel bir altın standardı ekonomisinde, hükümete gidip dolarlarınızı eşit miktarda altınla değiştirebilirsiniz. Sonuçta bunlar aynı şeyi temsil eder.
Altın standardının temel faydası, bir ülkenin ekonomisini istikrara kavuşturabilmesi ve enflasyon, borç ve bütçe açıklarına karşı koyabilmesidir. Ancak negatifler, pozitiflerden çok daha ağır bastığı için çoğu ülke, 20. yüzyılın bir noktasında altın standardını terk etmiştir. Çünkü bu sistem, mali krizler ve durgunluklar sırasında son derece sorunludur.
Günümüzde Dolar Altın İlişkisi Neden Ters Biçimde Orantılıdır?
Zaman değişip altın standarttı ortadan kalkınca iki yatırım enstrümanı arasında rekabet baş gösterdi. Yıllar içerisinde de dolar ve altın arasında ters korelasyon başladı. Doların değeri yükselip alçaldıkça altın fiyatları üzerinde ters bir etki oluşur. Yani genellikle dolar değer kazandığında, altın fiyatlarında bir düşüş yaşanır. Altın değer kazandığında da, dolar değer kaybeder.
Bu durum her zaman olmasa da çoğu zaman geçerlidir. Sonucunda düşen bir dolar, diğer ülkelerin para birimlerinin değerini artırır. Bu durumda yatırımcılar değer alternatif yatırım kaynakları ararlar. Altın da iyi bir alternatiftir.
Ancak, ABD doları ve altın fiyatının aynı anda artmasının mümkün olduğunu da anlamak önemlidir. Bu durum, başka bir ülke veya bölgedeki bir kriz nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu, yatırımcıların daha güvenli varlıklara, yani ABD doları ve altına akın etmesine neden olacaktır.
Korku veya jeopolitik kargaşa zamanlarında, hükümetlere olan inanç azaldıkça tarihi metalin fiyatı yükselme eğilimindedir. Sakin zamanlarda, altın fiyatı düşme eğilimindedir. Belki de dünyanın en eski ve en çok bilinen para birimi olan altın, küresel ekonomik ve politik refah açısından önemli bir barometredir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why gold and the US dollar have an inverse relationship; yayınlanma tarihi: 23 Eylül 2014; Bağlantı: https://finance.yahoo.com/news/why-gold-us-dollar-inverse-170016117.html
- The Relationship Between Gold and the US Dollar; https://www.thebalance.com/
- What is the Gold Standard?; yayınlanma tarihi: 4 Mart 2022; Bağlantı: https://www.investopedia.com/ask/answers/09/gold-standard.asp
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
