Phaistos Diski arkeolojik buluntuların en esrarengizlerinden biridir. Yapım amacı, kökenleri, hatta nasıl yapıldığı bilim dünyası tarafından hararetli bir biçimde tartışılmaktadır. Geçtiğimiz günlerde yapılan bir açıklamada araştırmacılar Phaistos Diskinin gizeminin “yüzde 99 oranında çözüldüğünü dile getirdiler. Bu diskin gizemini çözmek bilim insanları için önemli bir ödül olacaktır. Peki ama, günümüzde Heraklion Arkeoloji Müzesi’nde bulunan bu disk neden bu kadar önemlidir?
Gelişmiş bir Tunç Devri uygarlığı olan Giritliler, MÖ 1700 sıralarında parlak dönemlerini yaşadılar. Ancak bu tarihten yaklaşık 3 yüz yıl sonra gerileme dönemine girdiler. Phaistos Diski, 1903’te Phaistos’taki Minos Sarayı’nın kalıntıları arasında bulundu. Arkeologlar, sarayın kuzeydoğu tarafındaki bloklarından birinin bodrum katında, Lineer A (MÖ 1450 yılına kadar Girit’te kullanılan, henüz şifresi çözülememiş bir yazı) ile yazılmış bir kil tablet ve garip bir nesneye rastladılar. Phaistos Diskinin yapım zamanı MÖ 1650 civarı olarak belirlendi.
Phaistos Diski Nedir?
Esrarengiz disk kilden yapılmış olup çapı 15.7 cm, kalınlığı ise 2 cm’dir. Diskin her iki tarafı da kıvrılarak içeri doğru dönen hiyeroglif yazılarıyla kaplıdır. Diskin üzerinde bazen bir sembolün hafifçe sağındaki sembolün üstüne geldiği fark edilmiştir. Bu da diski yapanın şekilleri sol tarafa doğru dizdiğini gösterir. Böylece metin merkez yönünde içeri doğru kıvrılarak devam etmiştir.
Phaistos Diskinin yapım biçimi oldukça ilginçtir. Semboller, ıslak kilin üzerine tahta ya da fildişiyle hiyeroglif damgalar vurulup, daha sonra sertleştirmek için yüksek ısıda pişirilerek yazılmıştır. Bu açıdan bakıldığı zaman, Phaistos Diski aslında dünyada baskıcılığın ilk örneğidir.
Diskin üzerine, dikey çizgilerle 61 gruba ayrılmış toplam 242 figür işlenmiştir. Bunların arasında koşan adamlar, kadınlar, çocuklar, hayvanlar, kuşlar, böcekler, aletler ve bitkilerin resimleri vardır. Bu sembollerin damgalar ile yapılması arkeologlara diskin benzerlerinin de üretildiğini düşündürmüştür. Ancak şu ana kadar arkeolojik araştırmalarda benzerleri su yüzüne çıkmamıştır.
Phaistos Diski Hangi Dilde Yazılmıştı?
Dahası, Phaistos Diski’ndeki yazı tektir. Başka hiçbir yerde örneğine rastlanmamıştır. Bu da onun anlaşılmasını çok zorlaştırmaktadır. Diski anlamada yaşanan bir zorluk da, üzerindeki sembollerin nasıl yorumlanması gerektiğini kimsenin tam olarak bilmemesidir.
Phaistos Diski’ndeki bazı görüntüler tanıdığımız şeylerin resimleridir. Ancak bunları bildiğimiz anlamlarıyla yorumlamak diskten mantıklı bir anlam çıkarmamıza yardımcı olmaz. Dilbilimciler, Phaistos Diski sembollerini bilinen herhangi bir yazı sistemine uydurmaya çalıştılar. Ancak hangi yönden okunması gerektiği konusunda bile ihtilaf vardır.
Birçok dilbilimci, bu metnin hecelerin yerini tutan işaretlerden oluşmuş bir dizi (hece alfabesi) olduğunu düşünmektedir. Bunun bir kavram ya da fikri ifade etmek için resimli sembollerle birleştirilmiş bir hece alfabesi (kavramyazı) olduğunu düşünenler de vardır. Bu ikisinin birleşimi olması, bu metnin, Giritlilerin Lineer B yazısı, hiyeroglif ve çivi yazısı dahil Yunanistan ve Eski Mısır’ın bilinen tüm hece alfabeleriyle aynı sınıfa girmesi demektir.
Diski İle İlgili Ortaya Atılan İddialar Nelerdir?
Aslında metnin benzersizliği araştırmacıları yıldırmaktan çok büyülemiş, onu daha esrarengiz yapmıştır. Ne yazık ki metin böylesine farklı olunca asılsız çevirileri ve yorumları yapılmıştır. Belki de bunlar içinde mantıksız olanı diskin, binlerce yıl önce dünyanın dışından gelen yaratıkların ya da Atlantis medeniyetinin gelecek nesillere bıraktığı bir mesaj içerdiği iddiasıdır.
Phaistos Diski’nin bir yeraltı tapınağının deposunda bulunması bazı araştırmacılara diskin dini açıdan bir önemi olduğunu, muhtemelen kutsal bir marş ya da ayin kuralları olabileceğini düşündürmüştür. Metindeki çeşitli sembol kümeleri tekrarlanmıştır. Bu da metinde bir nakarat olduğunu gösterebilir. Ayrıca bazı araştırmacılar metnin kutsal bir şarkıdan kısımlar içerdiği sonucuna varmıştır. Diski bulan kişi olan İtalyan arkeolog Luigi Pernier de diskin dini törenler bakımından önemi olduğunu düşünüyordu.
Diskin dini bir amaçla yapılmış olması olasıdır. Ancak bu konuda yapılan çok sayıda tahminden yalnızca biridir. Bu konuda sayısız kuram vardır. Bunların arasında, diskteki metnin eski çağa ait bir macera hikayesi, bir eskiçağ takvimi, bir savaş çağrısı, hukuki bir belge ve bir oyun tahtası olduğu gibi iddialar bulunur.
Phaistos Diski Bir Aldatmaca Olabilir mi?
Ancak Phaistos Diski Minos Sarayı’nın olduğu bölgede bulunsa da, Girit’te yapıldığına dair kesin bir kanıt yoktur. Son 100 yıl boyunca Girit’te yapılan çok sayıda kazı da, bu diskin tek bir örneğine bile rastlanmadı. Kimileri bunu, diskin sahte olabileceği ihtimaliyle açıklıyor.
Dünyanın her tarafından çok sayıda araştırmacı diskin şifresini çözmek için gayretle çalışmaktadır. Bunun sonucunda da bir çok kişi diskin şifresini çözdüğünü ortaya atmaktadır. Yazının başında aktardığımız, neredeyse çözdüğünü dile getiren ve yaklaşık 30 yıldır bu şifre ile uğraşan arkeolog Gareth Owens bu kişilerden birisidir. Oysa ki dilbilimciler, yazıtın açık bir şekilde yorumlanmaya yetecek kadar uzun olmadığını düşünmektedir. Mevcut dili çözmemiz için benzer örneklerini de bulmamız gerekiyor. Bu süreçte, Phaistos Diski’nin bir sır olarak kalması muhtemel görünüyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Exploring the Enduring Mystery of Crete’s Phaistos Disc; yayınlanma tarihi: 7 Mart 2022; Bağlantı: https://www.atlasobscura.com/
- The Curious Phaistos Disc – Ancient Mystery or Clever Hoax? Yayınlanma tarihi: 6 Haziran 2019; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
- What is the Phaistos Disc and What Does it Mean? Yayınlanma tarihi: 17 Mayıs 2022; Bağlantı:https://www.discoveryuk.com/
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
