Hiç ufuk çizgisinin üzerinde şekil değiştiren veya havada süzülen bir kargo gemisi veya yat gördünüz mü? Eğer cevabınız evet ise Fata Morgana etkisini deneyimliyorsunuz.
Titanik’in batışı hakkında araştırma yaptıysanız, “Fata Morgana” terimini yine duymuş olabilirsiniz. 15 Nisan 1912’de geminin batmasından bir buzdağının sorumlu olduğuna şüphe olmasa da, geçtiğimiz yıllarda bazı kanıtlar nadir rastlanan bir optik yanılsamanın da bu süreçte rol oynamış olabileceğini ileri sürmüştü. Şimdi gelin olan biteni anlamaya çalışalım.
Fata Morgana Etkisi Nedir?
Belirli hava koşullarında özellikle denizde veya düz arazide, uzaktaki cisimlerin havada neredeyse uçtuğunu görmek gerçekten de mümkündür. Gördüğünüz görüntü olağandışı gibi görünse ve oldukça dikkat çekse de aslında bu durumun tamamen rasyonel bir açıklaması vardır. Bu gördüğümüz görüntü aslında bir tür seraptır.
Serap dediğimiz zaman akıllarımıza genelde çöllerde rastlanan bir durum gelir. Gerçekten de çöllerde pek çok susamış gezgin, su birikintisi gibi görünen şeyin aslında sıcak çöl kumu olduğunu görünce hayal kırıklığına uğramıştır. Ancak aslında serap bir değil, bir kaç farklı biçimde oluşur. Bu serapların bir türü de Fata Morgana olarak kabul edilmektedir. Ve temelinde hepsi bir optik yanılsamadır.
Fata Morgana Adı Nereden Geliyor?
Bu serap türü, okyanusun ortasında rastlanan bir çok olağandışı görüntüden sorumludur ve hatta Uçan Hollandalı efsanesinin kaynağı olarak da kabul edilmektedir. Bu noktada size kısaca bu meşhur efsanenin arka planını da anlatalım.
Uçan Hollandalı, diye bahsedilen kişi aslında kaptan Hendrick Van der Decken idi. Gemisi Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Filosunun bir parçasıydı. Görevi de Hollanda – Hindistan arasında gidip gelmek ve bu süreçte egzotik ürünleri getirmekti.
Ancak yolculuklarının birinde eve biraz daha hızlı dönebilmek için rotadan çıkınca kendisini Ümit Burnunda bulacaktı. Zorlu rotaya, bir de fırtına eklenince mürettebat kaptandan geri dönmesini istedi. Aslında hikaye bu noktadan sonra karışıyor, kimi anlatılarda kaptan geri dönüyor, kimisinde de mürettebata inat yoluna devam ediyor.
Bu esnada da bir şeytan onu lanetliyor ve Hollandalı sonsuza kadar denizde kalmaya mahkum ediliyor. Bu hikaye yıllar boyu dilden dile aktarıldığı için gerçekler birbirine karışmış durumda. Ancak yine de hikaye denizcilerin, Uçan Hollandalının herhangi bir şekilde görülmesinin, yaklaşan bir kıyamet olduğuna inanmasına yol açmıştı.
Bunun sonucunda yıllar içinde bir çok denizci, denizin üzerinde uçuyormuş gibi gözüken bu gemiyi gördüklerini rivayet edecekti. Oysa ki gördükleri, Fata Morgana adı verilen optik yanılsamanın bir sonucuydu.
Fata Morgana İtalyanca bir kelimedir ve adını da Kral Arthur efsanesinden almaktadır. Büyücü Morgana, Kral Arthur’un üvey kız kardeşi Morgan le Fay’dir. Eski dönemlerde Fata Morgana yanılsamasının sık görüldüğü Messina Boğazında, Morgana’nın denizcileri ölüme çekmek için büyüler yaparak sahte karalar yarattığına dair denizciler arasında yaygın bir inanış vardı. Sonrasında da bir kere daha efsane ile gerçekler birbirine karıştı.
Fata Morgana Etkisi Neden Oluşur?
Seraplar, ışığın yolculuğu esnasında farklı yoğunluktaki hava katmanları tarafından bükülmesi sonucunda oluşur. Farklı yoğunluğundaki bu hava katmanlarına da genellikle hava sıcaklığındaki keskin değişiklikler neden olur. Sıcaklık değişimi ne kadar büyük olursa, ışığın sapması da o kadar fazla olacaktır.
Örneğin, sıcak ve güneşli bir günde, koyu renkli yol yüzeyleri büyük miktarda güneş enerjisini emer. Bunun sonucunda çok ısınacaktır. Bu sıcak yüzeylerle temas eden hava da, iletim yoluyla ısınacaktır. Ancak hava zayıf bir termal iletken olduğundan, sadece birkaç metre daha yüksekte çok daha soğuk hava yer alır. Bunun sonucunda da yukarıda da gördüğünüz gibi yolun yüzeyi ıslak gibi görünür.
Fata Morgana durumunda da, bir soğuk hava tabakasının üzerinde bir sıcak hava tabakası bulunur ve aradaki fark ışığı görüş alanınıza doğru büker. Araba sürdüğünüz zaman gördüğünüz serap ise bunun tam tersi biçimde çalışır. Bu süreçte soğuk hava, sıcak havanın üzerine yer alır. Bunun sonucunda da ışık aşağıya doğru bükülecektir. Yani aslında yerde gördüğünüz su görüntüsü gökyüzünün bükülmüş bir görüntüsüdür.
Bir Fata Morgana karada veya denizde, kutup bölgelerinde veya çöllerde görülebilir. Tekneler, adalar ve kıyı şeridi dahil olmak üzere hemen hemen her türlü uzak nesneyi içermesi mümkündür. Kutup bölgelerinde Fata Morgana fenomeni nispeten soğuk günlerde görülecektir. Çöllerde, okyanusların ve göllerin üzerinde ise sıcak günlerde bir Fata Morgana görmek mümkündür.
Ayrıca deniz seviyesinden dağ zirvelerine kadar Dünya atmosferindeki herhangi bir yükseklikten ve hatta uçaklardan bakıldığında bile bu optik fenomenle karşılaşabilirsiniz.
Sonuç olarak;
Bu görüntülere bakmak, oldukça kafa karıştırıcı gelecektir. Bu nedenle denizcilerin Uçan Hollandalı efsanesine inanmalarını çok da yadırgamamak gerekiyor. Ancak olan biten her şey bu dünyaya aittir ve fizik yardımı ile kolayca açıklamak mümkündür.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- UFO? Flying Ship? No—It’s Nature’s Coolest Optical Phenomenon; Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2020; Kaynak site: Popular Mechanics. Bağlantı: UFO? Flying Ship? No—It’s Nature’s Coolest Optical Phenomeno/
- False wall of water created by ‘Fata Morgana’ mirage may have hidden iceberg from Titanic lookouts until it was too late. Yayınlanma tarihi: 25 Nisan 2014; Kaynak site: Daily Mail. Bağlantı: False wall of water created by ‘Fata Morgana’ mirage may have hidden iceberg from Titanic lookouts until it was too late./
- The Truth Behind the Legends of the Flying Dutchman. Yayınlanma tarihi: 22 Temmuz 2022; Kaynak site: History. Bağlantı: The Truth Behind the Legends of the Flying Dutchman/
- Fata Morgana. Bağlantı: https://www.skybrary.aero/articles/fata-morgana
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
