Güneş battığı ve hava kararmaya başladığı halde bulutların hâlâ aydınlık olduğu durumlara şahit olmuş olabilirsiniz. Bu olağan dışı durumun sebebi gece parlayan (noctilucent) bulutlarıdır. Nadir gözlemlenen bu atmosferik fenomeninin 2023 yazında daha fazla gözlemleneceği düşünülüyordu. Bu nedenle fotoğrafçılar bu bulutları yakalayabilmek için uzun zamandır tetikte bekliyor. Ancak beklentilerin aksine şu ana kadar henüz çarpıcı bir görsel yakalamayı başaran olmadı.
Normalde elektrik mavisi olan ancak gümüş, turuncu veya kırmızı da olabilen bu renkli bulutlar, tipik olarak kutup bölgelerine bitişik enlemlerde mezosferin üst sınırına yakın bir yerde oluşur. Güneş doğmadan önce veya gün batımından sonra güneş ufkun hemen altında konumlandığında, güneş ışığını yansıtmaya devam ederler. Bu da bulutların karanlık gökyüzüne karşı parlamalarını sağlar. Noctilucent kelimesi de sırasıyla “gece” ve “parlak” anlamına gelen Latince “nocto” ve “lucent” kelimelerinden gelir.
Gece Parlayan Bulutlar Nasıl Oluşur?
Gezegenimizin bulutlarının çoğu, Dünya’ya en yakın atmosfer katmanı olan troposferde, yaklaşık 1,9 kilometre ile 18 km arasındaki yüksekliklerde oluşur. Ancak gece parlayan bulutlar, her şeyi tamamen yeni bir düzeye taşır. Gece parlayan bulutlar, Dünya atmosferinin üçüncü katmanı olan mezosferde bulunmaktadır. Bu Dünya’dan 76 ila 85 km arasındaki bir yükseklikte oluştukları anlamına gelir. Bu durum da onları Dünya’nın en yüksek bulutları yapar.
Bu bulutun oluşması için de su buharı, toz ve çok düşük sıcaklıklar yeterlidir. Sıcaklıklar yeterince düşük olduğunda, su buharı toz parçacıkları üzerinde donarak buz kristalleri oluşturur. Güneş onları aydınlattığında ise, bu buz kristalleri güneş ışığını yansıtır. Bunun sonucunda da gece gökyüzünde parlayan bu bulutları görürüz.
Gece Parlayan Bulutların Daha Alçaklarda Oluşması Endişe Vericidir
Gece parlayan bulutlar geç keşfettiğimiz fenomenlerden birisidir. Aslında keşfedilme hikayesi de ilginçtir. 1883 yılında Endonezya’daki Krakatoa Yanardağı’nın patlamasından sonra atmosferde 50 km yüksekliğe kadar ulaşan kül bulutlarının içindeki toz zerrecikleri, uzun süre dünya genelinde olağanüstü güzellikte gün batımlarının görülmesine neden oldu.
Patlamadan üç yıl sonra Robert Leslie, karanlık gökyüzünde mavi aydınlık şeritler fark etti. Başlangıçta volkanik kül bulutları olduğu zannedilen bu bulutlar, Krakatoa’nın külleri çöktükten sonra da gözlenmeye devam etti.
Gece parlayan bulutlar günümüzde halen araştırmalara konu olmaya devam ediyor. Bilim insanları, gece bulutlarının atmosferdeki ve güneş döngüsündeki değişiklikler nedeniyle giderek yaygınlaştığını keşfettiler. Ayrıca bu bulutlar son yıllarda daha alçak irtifalarda da görülüyor.
2017’de Journal of Atmospheric and Solar Terrestrial Physics dergisinde yayımlanan araştırmada bilim insanları 1998 ve 2015 yılları arasında gece parlayan bulutların oluşma sıklığının ve parlaklıklarının arttığını, oluştukları irtifanın ise düştüğünü belirledi. Bunun nedeninin atmosferdeki sera gazlarının yoğunluğundaki artış olduğu düşünülüyor.
Bu Bulutlar Nasıl Görülebilir?
Gece bulutları sadece Dünya’daki bizler tarafından deneyimlenen bir mucize değildir. Aynı zamanda Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki yörüngedeki astronotlar için de güzel bir gösteri sunar. Bir örneğini aşağıda görebilirsiniz.
Gece bulutlarını görmek için belirli koşulların sizin lehinize olması gerekir. Bu bulutlar tipik olarak alacakaranlık veya şafak vakti ortaya çıkacaklardır. Elbette bu esnada önemli bir faktör de ne zaman nereye bakacağınızı bilmektir. Haziran ortasından Temmuz ayı sonuna kadar gece parlayan bulutların en yaygın olarak gözlenebildiği zamandır. Bu bulutları görmek için gün batımından yaklaşık 30 dakika sonra batıya bakın. Ne kadar kuzeyde olursanız, gece boyunca onları o kadar uzun süre görebilirsiniz.
Yüksek enlem bölgelerinde (Ekvator’un 45º ve 70º üstünde veya altında) yaşayan insanların gece parlayan bulutları görme şansı daha yüksektir. Ancak geçtiğimiz yüzyıl içinde, bu sıra dışı bulutlar daha sık ve Kansas, Utah ve Kolorado gibi çok daha güney bölgelerde de görüldüler.
Başka bir ilginç fenomen hakkında fikir edinmek isterseniz: Ay Halesi Ve Yalancı Güneş Nedir? Nasıl Oluşur?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Noctilucent clouds: Everything you need to know about the rare ‘night-shining’ clouds. Yayınlanma tarihi: 27 Temmuz 2022; Bağlantı: https://www.space.com/
- Noctilucent clouds: what they are and how to see them. Yayınlanma tarihi: 18 mayıs 2020; Bağlantı: https://www.skyatnightmagazine.com/
- Where are the noctilucent clouds we were promised? The sun might be to blame. Yayınlanma tarihi: 12 Temmuz 2023; Bağlantı: https://www.livescience.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
