Astronomi

Adını Enrico Fermi’den Alan Fermi Paradoksu Nedir?

Evren de yalnız mıyız? Bu soruya bir cevap vermek kolay değil. Bu geniş evrende yalnız olmak bir ihtimaldir. Öte yandan eğer yalnız değilsek ve dışarıda bizden daha güçlü biri ya da bir şey varsa bu da korkutucu bir fikirdir. Aslında aynı soruyu bir zamanlar Nobel ödüllü fizikçi Enrico Fermi’de sormuştu. Bu da bizi Fermi paradoksu ile tanıştırdı.

Fermi Paradoksu Nedir?
Samanyolu’ndaki çok sayıda gezegen ve yıldız göz önüne alındığında neden kimseden haber alamadık?

Enrico Fermi, (1901- 1954) yirminci yüzyılın en önemli fizikçilerinden biriydi. Kendisi kuantum mekaniğine ve atom fiziğine birçok önemli katkı yaptı. Birçok başarısının yanı sıra nötrino denilen parçacığın varlığını öngören o oldu. 1938’de radyoaktivite ve nükleer tepkimeler üzerine yaptığı çalışmalarla Nobel Ödülü aldı.

Ancak bu yazı Fermi’nin ortaya attığı ve atom altı fizik araştırmalarıyla hiçbir bağlantısı olmayan bir soru hakkındadır. Enrico Fermi, “Fermi soruları” olarak isimlendirilen ilginç sorular sorma ve sonrasında bu sorulara kendince bazı çözümler üretmesi ile ünlü idi. Fermi’nin ünlü sorusu, atom bombası ve Manhattan Projesi’nin evi olan New Mexico’daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’na yaz ziyareti sırasında birkaç meslektaşıyla yaptığı öğle yemeği sohbeti sırasında geldi.

Fermi Paradoksu Nedir?

Fermi Paradoksu Nedir?
Aslına bakarsanız Enrico Fermi, dünya dışı yaşam konusunda tek bir sözcük bile yazmadı. Belki de bu soruyu düşünmek için fazla zamanı olmadı.

Olay, 1950 yazında yaşandı. Bu, savaş sonrası dönemde, gizli uzay araçlarının görülmesiyle halkın ilgisinin uçan dairelere (UFO’lara) kaydığı sıralardaydı. Ayrıca NewYork caddelerinden bir sürü çöp kutusu yok olmuştu ve New Yorker tam o sıralarda çöp kutularının uzaylılar tarafından çalındığını ima eden bir karikatür yayımlamıştı.

Fermi ve çalışma arkadaşlan öğle yemeğine giderken karikatürle ilgili gülüşüyorlardı ve bu sohbet onları ışık hızının üzerine çıkma imkan(sızlığ)ı hakkında bir tartışmaya sürükledi. Yemekten sonra sohbet başka meselelere döndü. Sonra aniden Fermi yüksek sesle bir soru sordu: “Herkes nerede?”. Diğer bir deyişle, dünya dışı akıllı canlılar varsa neden bizi ziyaret etmediler? Ya da neden onların varlığına dair hiçbir kanıt bulamadık?

Fermi Paradoksu Nedir?
Evrende yalnız mıyız? Bilim insanları bir cevabı bulmayı umuyor. Yabancı bir gezegenin illüstrasyonu.

Kendisi galakside yaklaşık 300 milyar yıldız bulunduğunu, bunların çoğunun güneşten milyarlarca yıl daha yaşlı olduğunu ve bunların büyük bir yüzdesinin muhtemelen yaşanabilir gezegenlere ev sahipliği yaptığını sözlerine ekleyecekti. Bu gezegenlerin çok küçük bir yüzdesinde akıllı yaşam gelişmiş olsa bile, galakside çok sayıda akıllı uygarlığın olması gerekliydi.

Uzay yolculuğu için geliştirdiğimiz roket tabanlı teknolojilerle bizim gibi bir medeniyetin Samanyolu galaksimizi kolonileştirmesi 5 ila 50 milyon yıl sürecektir. Galaksimizin tarihinde bunun birkaç kez gerçekleşmesi gerektiğine göre, bu uygarlıkların kanıtlarının nerede olduğunu merak etmek gerekir. Yabancı uygarlıkların veya ziyaretlerin kanıtlarının olması gerektiği beklentisi ile hiçbir ziyaretin gözlemlenmediği varsayımı arasındaki bu tutarsızlığa Fermi Paradoksu adı verilecekti.

Fermi Paradoksuna Verilen Bazı Cevaplar

Akıllı uzaylılar, eğer galakside veya Evrende varsalar, çeşitli sinyallerden tespit edilebilirler. Ancak şu ana kadar üzerinde yaşam bulunan bir yabancı gezegen olduğuna dair herhangi bir kanıt bulamadık.  Evrende gerçekten yalnız olabiliriz. Ancak dürüst cevap, ilgili olasılıklar hakkında bunu söylemek için yeterince bilgimiz olmadığıdır.

1975 yılına kadar Fermi paradoksunu fazla ciddiye alan olmadı. Ancak artarda gelen ve David Viewing ile Michael Hart tarafından kaleme alınan iki bilimsel makale konuya tekrardan dikkat çekecekti. David makalesi ile Fermi paradoksuna dikkat çekse de Michael ayrıca dört olasılık ortaya atacaktı.

  1. Bulundukları yerden buraya gelmek fiziksel olarak imkansız.
  2. Oradalar ama bizimle iletişim kurma arzuları yok.
  3. Oradalar ama bize ulaşmak için henüz zamanları olmadı.
  4. Buraya geldiler ama hiçbir iz bırakmadılar ve şu anda burada değiller

Yukarıdaki senaryoların hepsi sadece tahminden ibarettir. Fermi’nin kendi görüşüne göre, galaksinin başka yerlerinde zeki yaşamın varlığı neredeyse kesin olsa da, yıldızlararası yolculuk için söz konusu olan mesafeler nedeniyle diğer uygarlıklar bizi ziyaret etme zahme­tine katlanmayacakları biçiminde idi. Ayrıca ilerleyen süreçte başka teoriler de ortaya atılacaktı. Bunlardan bir tanesi de Karanlık orman teorisi idi.

Bu teoriye göre, diğer türlerden haber alamadık çünkü hepsi yok oldu. Diğerleri de ölüm korkusuyla kasıtlı olarak uzayın karanlığında saklanıyorlar. Çünkü öylece oturup korku içinde ormanda saklanmak çoğu uygarlık için faydalı olabilir. Belki de tam da bu nedenle artık onları aramaktan vazgeçmeliyiz.

Fermi Paradoksu Drake Denklemini Doğurur

Fermi’nin sorusunu sormasının üzerinden on yıldan az bir süre geçtikten sonra, gökbilimci Frank Drake bu soruyu felsefi bir sorudan bilimsel bir soruya dönüştürmeye başladı. Teknolojik olarak gelişmiş uzaylı yaşamının sinyallerini aramaya başlayan ilk kişi oldu. Kendisi, 1960’ta radyo dalgası frekanslarındaki elektromanyetik sinyalleri dinleyerek uzak yıldız sistemlerindeki yaşam belirtilerini aramak için bir deney hazırladı.

radyo teleskop
Drake, akıllı uygarlıklar arasında yıldızlararası iletişim için radyo astronomisinin gücünü fark eden ilk kişiydi. Zaman içinde çok sayıda aday ortaya çıkmış olsa da, doğal, astrofiziksel süreçlerle açıklanamayan hiçbiri kalmadı.

Drake radyo teleskobunu yakınlardaki iki Güneş-benzeri yıldıza, “Tau Ceti” ve “Epsilon Eridani”ye yöneltti. Çanağını belirli özel bir frekanstaki radyo sinyallerini alabilecek şekilde ayarladı. Sonrasında uzun süre bekledi. Ancak hiçbir ilginç sinyal elde edemedi.

Yaklaşık iki ay süresince toplam 200 saatlik gözlem zamanını bu yıldızları dinlemeye ayırdı. Drake’nin sonunda elde ettiği elbette derin bir sessizlikti. Kendisi uzaylılardan bir haber alamasa da çabası SETI (Search for Extra-Terrestrial Intelligence-Dünyadışı Akıllı Varlıkları Arama) Projesi’nin doğmasına yol açtı. Kendisi ayrıca samanyolu galaksisinde var olması muhtemel gelişmiş uygarlıkların sayısını tahmin etmek için aşağıda gördüğünüz denklemi geliştirdi

Tüm bu faktörleri denkleme dahil ederek, evrende kaç tane başka zeki uygarlığın var olduğunu çözebilirsiniz. Bununla birlikte, henüz denklemdeki bazı kilit değişkenler bilinmiyor, bu da diğer akıllı yaşam türleri için henüz olası bir sayı bulamadığımız anlamına geliyor.

Fermi Paradoksu İçin Bir Çözüm Var mı?

Birçok bilim insanı Fermi Paradoksunu çözebileceğimizi umuyor. James Webb Uzay Teleskobu gibi teleskoplar, yeni gezegen arayışlarına hız kesmeden devam ediyor. Yıldızlarının çevresinde yaşanabilir bölgelerde daha fazla gezegen bulduğumuz zaman bu gezegenleri Dünya’dan gelişmiş teleskoplar ile inceleyebiliriz.

Milyarlarca galaksiyi barındıran Evren o kadar engin ki, yaşamın başka yerlerde de var olması neredeyse kaçınılmaz. Ama biz Samanyo­lumuzun bu küçük köşesinde yalnız da olabiliriz. Boşuna uğraşmış olma ihtimaline rağmen neden araştırmayı sür­dürüyoruz? Çünkü var olmanın en temel sorularına yanıtlar arıyoruz. Yaşam nedir? Eşsiz varlıklar mıyız? İnsan olmak ne demek? Evrendeki yerimiz ne? Yanıtlan asla bulamayacak olsak bile aramaya değer.


Kaynaklar ve ileri okumalar:

Matematiksel

Sibel Çağlar

Temel eğitimimi Kadıköy Anadolu Lisesinde tamamladım. Devamında Marmara Üniversitesi İngilizce Matematik Öğretmenliği bölümünü bitirdim. Çeşitli özel okullarda edindiğim öğretmenlik deneyiminin ardından matematiksel.org web sitesini kurdum. O günden bugüne içerik üretmeye devam ediyorum.

İlgili Yazılar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir