‘Antik Yunanlıların mizah anlayışı olmadığını düşünüyorsanız Pisagor’un adalet kupası sizi yanıldığınıza ikna edecektir. İlk bakışta sıradan gibi gözükse de, bu kupadan bir şeyler içmeye niyetlenirseniz biraz da açgözlü davranıp kupayı fazla doldurursanız üstünüzün ıslanması kaçınılmazdır.
Bu kupayı hazırlayan kişi ise Antik çağın en tanınan isimlerinden biri olan Samoslu Pisagor’dan başkası değildir. MÖ 6. yüzyılda yaşayan Pisagor’u çoğumuz, sayıların özellikleri üzerine yaptığı çalışmalar ve onun adıyla anılan bir geometrik ilişki ile tanısak da aslında Pisagor aynı zamanda başarılı bir mucit idi.
İcat ettiği şeylerden bir tanesi de Açgözlü Kupa, Adalet Kupası veya Pisagor Kupası gibi isimler ile bilinen bir kupadır. Bu kupa ilk bakışta standart şarap kupalarına çok benzer. Ancak açgözlü birisi kupayı normalden biraz daha fazla doldurmak isterse kupanın altında bulunan bir mekanizma sayesinde tüm sıvı içenin üzerine dökülecektir.
Pisagor’un Adalet Kupası Nasıl Çalışır?
Pisagor yerçekimi ve atmosferik basıncın temel ilkelerini basitçe uygulayarak bu kupayı elde etmişti. Nasıl çalıştığını anlamak için Pisagor Kupası’nın bir kesitine göz atmak gerekiyor.
Bu kupa, görünüşte tıpkı diğer kupalara benzemektedir. Onu diğer kupalardan ayıran özellik ise kupanın ortasında yer alan bir kolon ve bu kolonda bulunan bir kanaldır. Su, bu kolonun yükseklik seviyesinin altına kadar doldurulduğunda, diğer normal kupalarda olduğu gibi durmaktadır. Yani, eğer doğru yerde durursanız sorunsuzca içeceğinizi içebilirsiniz.
Fakat su bu kolonun yükseklik seviyesini geçerse ortadaki kolon ve içindeki kanal da su ile dolacaktır. Ardından da sifon etkisi devreye girer. Böylece kupanın içinde bulunan suyun tamamı dökülmüş olur. Pisagor’un Adalet Kupası’nın çalışma ilkesi akışkanlar teorisi ile kolaylıkla açıklanabilir. Bunun için Bernoulli ilkesini bilmemiz gerekecektir.
Bernoulli İlkesi Nedir?
Bernoulli ilkesi bir akışkanın hızı arttıkça basıncının düşeceğini söyler. Örneğin bir boruda ya da kanalda akan akışkanın basıncı, durgun hâldeki basıncından küçüktür. Bernoulli ilkesi adını, onu geliştiren İsviçreli fizikçi ve matematikçi Daniel Bernoulli‘den almıştır.
Bir sıvı yükselmenin bir sonucunda veya sıvının farklı bölümlerindeki basınç farklılıkları nedeniyle akar. Yani yüksek basınçlı bölgedeki sıvılar düşük basınçlı bölgeye hareket eder. Kupamızda yüksek basınçlı sıvı düşük basınçlı sıvıyı itecektir. Bu işlem basınç farkı sıfır olana yani tüm sıvı kupadan boşaltana kadar devam edecektir. (Detaylı açıklamayı merak edenler hesaplamaları yazının sonundaki kaynaklar kısmında bulabilirler.)
Pisagor’un Adalet Kupasının çalışma mekanizması günümüzde açıklanabilse de kendisinin bu mekanizmadan haberdar olmadan böyle bir kupayı tasarlayabilmesi onun dehasını bizlere bir kere daha göstermektedir.
Sonuç olarak
Bu kupalar günümüzde Pisagor’un memleketi Samos Adası’nda hediyelik eşya ya da kullanım amaçlı olarak vitrinlerde ve raflarda sergilenmektedir. İnternette bu kupanın nasıl yapılacağına dair çeşitli videolara erişmeniz de mümkündür. Ayrıca bir başka ünlü kupa ile tanışmak isterseniz bu yazımıza da göz atabilirsiniz: Antik Nanoteknoloji Harikası: Lycurgus Kupası
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Misli Uçmaz, Çılga & Yilmaz, Oktay. (2017). Pisagor’un Adalet Kupası.
- The Pythagorean Cup – The Cup That Spills Your Drink When You Get Too Greedy. Yayınlanma tarihi: 22 Haziran 2018; Kaynak site: Interesting Engineering. Bağlantı: The Pythagorean Cup – The Cup That Spills Your Drink When You Get Too Greedy/
- The Pythagorean cup – the vessel that spills your booze if you’re too greedy. Yayınlanma tarihi: 29 Haziran 2021; Kaynak site: ZME. SCience. Bağlantı: The Pythagorean cup – the vessel that spills your booze if you’re too greedy/
- This “Normal” Drinking Glass Is Actually an Ancient Greek Party Prank. Yayınlanma tarihi: 9 Ekim 2019; Kaynak site: My Modern Net. Bağlantı: This “Normal” Drinking Glass Is Actually an Ancient Greek Party Prank/
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
