Mary Somerville (26 Aralık 1780 – 29 Kasım 1872) bir matematikçi, bilim insanı, astronom, coğrafyacı ve yetenekli bir bilim yazarıydı. Sosyal ve bilimsel değişimin geliştiği bir çağda hem bilimin özünü hem de kadının sesini duyurabilmek için mücadele dolu bir yaşam sürdürdü. Çabalarının sonucunda da Caroline Herschel ile birlikte Royal Astronomical Society’nin ilk kadın üyesi olmaya aday gösterildi. Onun hikayesini daha yakından tanımalısınız.
Mary Fairfax Somerville Kimdir?
Babası bir İngiliz deniz subayı, annesi ise bir ev kadınıydı. Yedi kardeşlerdi. Üç kardeşi çok küçük yaşlarda Mary doğmadan öldü. Hayattaki iki erkek kardeşi ailenin tüm olanaklarını kullanarak iyi eğitim aldılar. Ama kızların eğitim alması o dönemin İngiltere’sinde lüks olarak görülürdü. Dolayısıyla, Mary okula gidemedi. Okumayı annesinden öğrendi. Gerekli değil diye, annesi Mary’ye yazmayı öğretmedi. Aile, kız çocuklara ev içi becerileri ve sosyal zarafeti vurgulayan bir eğitim vermenin geleneksel olduğu bir dönemde İskoçya’da yaşıyordu.
Somerville dokuz yaşındayken bu tarz becerileri öğrenmesi için bir yatılı okula gönderildi. Bir yıl boyunca devam ettiği bu eğitim onun tek tam zamanlı resmi eğitimi olarak bilinmektedir. Somerville, 13 yaşındayken bir moda dergisinin bilmece, bulmaca sayfasına bakarken şans eseri cebirle karşılaştı. Devamında küçük erkek kardeşinin öğretmeni vasıtasıyla Öklid’in Elementler kitabının bir kopyasını edinebildi. Onun bu tip kitapları okumasından rahatsız olan babasından çekindiği için Somerville, ailesinden gizli diğerleri uyurken, gece mum ışığında matematik okumaya devam etti.
Yirmi dört yaşına geldiğinde, Mary anne tarafından akrabası bir deniz subayı olan Samuel Greig ile evlendirildi. Ancak eşi de Mary’nin öğrenme arzularını anlamsız buluyordu. Evliliğinden iki oğlu oldu, ancak eşi evlendikten 3 yıl sonra hayatını kaybetti. Sonunda Somerville ilk kez kimseden gizlemeden matematik çalışmaya ve fiziksel astronomiyi araştırmaya başladı. Evlenmiş bir kadın olması ve mali açıdan da bağımsızlığına kavuşması ona toplumda bazı özgürlükleri de beraberinde getirmişti. Bu dönemdeki akıl hocalarından biri, bir askeri kolejde göre yapan William Wallace (1768–1843) oldu. İkili birlikte matematik çalışmaya başladılar. Mary, ilk ödülünü 1811 yılında bir matematik problemine bulduğu çözümle aldı. Bu onun heyecanını daha da arttırdı.
Mary Somerville’in Üretken Dönemi
Matematik çalışmalarının bir başka destekçisi de İngiliz Donanması’nda cerrah olan kuzeni Dr. William Somerville (1777–1860) idi. İkili 1812’de evlendiler ve dört çocukları oldu. Eşinin de desteği İle Mary matematik üzerine çalışmalarını sürdürdü. 1831’de, Fransız matematikçi Laplace’ın Mécanique Céleste’nin kitabının tercümesi ilk yayınlanan kitabı oldu. Mary tercümenin de ötesine geçerek Laplace’ın kullandığı matematiği öğreten The Mechanism of Heavens ( Cennetin Mekanizması) isimli bir kitap daha yazdı. Kitap büyük bir başarı elde edildi. Laplace’ın matematiğini fazla bilmeyen İngiltere, Laplace’ı bu kitapla tanıdı.
Devamında tüm çağdaş fen bilimleri alanlarının prensip ve yöntemlerinin ortaklığına dikkat çeken “Fiziksel Bilimlerin Bağlantısı Üzerine” (On the Connection of the Physical Sciences) adlı kitabını bitirdi. Bu kitap kısa sürede on baskı yaptı ve yarım yüzyıldan daha uzun bir süre boyunca bilimsel ilerleme fikrini biçimlendirdi. Tüm bu başarılar zamanla kendisini şöhretin doruğuna ulaştırdı. Bu da kendisinin Caroline Herschel ile beraber 1835 yılında Royal Astronomical Society’nin üyeliğine seçilmesine vesile olacaktı.
Mary, hayatının geri kalan yıllarını İtalya’da geçirdi ve 1848’de, 68 yaşında üçüncü ve en başarılı kitabı olan 20. yüzyılın başlarına kadar Avrupa Üniversitelerinde okutulmaya devam eden Physical Geography (Fiziksel Coğrafya) isimli kitabını yazdı. Mary Somerville, hayatının son yıllarına kadar matematikle ilgili okumaya, çalışmaya ve yazmaya devam etti. Somerville, 1872’de 92 yaşında hayatını kaybetti. Sommerville, “kadınca olmayan” bilim arayışı nedeniyle zamanında eleştirilse de günümüzde hem İngiltere’de hem de diğer ülkelerde yaşadığı çağa imza atmış saygın bir bilim insanı olarak hak ettiği statüyü geç de olsa elde etmiş durumdadır.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Mary SOMERVILLE; https://scientificwomen.net
- Mathematics history; Barry Max Brandenberger, Jr., Macmillan Reference USA
- Mary Somerville; British science writer; https://www.britannica.com/biography/Mary-Somerville
Matematiksel
