Ünlü Matematikçiler

Sokrates Gibi Suçlanarak İdam Edilen Molla Lütfi’nin Asıl Suçu Neydi?

Osmanlı düşünce tarihinin en canlı dönemlerinden biri, 15. yüzyıldır. Bu yüzyılda gerek siyasî gerekse bilim açıdan büyük bir yoğunluk yaşanmıştır. Bu dönemde, matematik, felsefe, tasavvuf ve hukukta önemli isimlerin imparatorluk bünyesinde çalışmalar yaptığını biliyoruz. Bu kişilerden birisi de Tokatlı Lütfi veya Sarı Lütfi adlarıyla da bilinen Molla Lütfi olarak bilinmektedir.

Molla Lütfi 15. yüzyılda, Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıt dönemlerinde yaşamış, döneminin ünlü bir matematikçilerdendir. Asıl adı Lütfullah’dır. Kesin olarak bilinmese de1446 yılı civarında Tokat’ta doğduğu tahmin edilmektedir.

İlk öğrenimini, o dönemin alimlerinden olan babası Kutbüddin Hasan’ın yanında görmüştür. Babasından aldığı eğitimin sonunda, İstanbul’a giden Lütfi, orada Sinan Paşa ile tanışmış ve ondan mantık, felsefe, kelam gibi dersler almıştır. Hocasının yönlendirmesiyle de Ali Kuşçu’dan matematik öğrenimini tamamlamıştır. ( Detaylar için: Ali Kuşçu: Yaşadığı Döneme Damga Vuran Bir Matematikçi)

1470 yılında, Sinan Paşa’nın vezirlik makamına gelmesiyle, hocasının tavsiyesiyle Fatih Sultan Mehmet tarafından saray kütüphanesine atanmıştır. Bu sayede kitaplara ve bilgiye ulaşma imkanına erişmiş ve bunun sonucunda da birçok alanda kendini geliştirme fırsatı bulmuştur. Bu sırada padişahla da, şakalaşacak kadar yakın dostluk kurmuştur.

Molla Lütfi zaman içinde özgür fikirli, engin bilgili, kıvrak zekalı, sözünü esirgemeyen, hazır cevap bir karakter olarak tanınmaya başlamıştı. Ancak tam olarak bilinmeyen bir nedenden dolayı Lütfi ile padişah arasındaki dostluk kısa sürecekti.

Vakıf kitaplarına hıyanet suçlamasıyla önce kütüphaneden uzaklaştırılıp müderris yapılacak ve ardından da hapse gönderilecekti. Bu süreçte Sinan Paşa’nın da padişahla arası açılmış, Seferihisar’a sürülmüştü. Görevi iade edilen Lütfi de devamında hocasıyla beraber saraydan ayrılmıştır.

Molla Lütfi’nin Matematiğe Katkıları Nelerdir?

Molla Lütfi, Fatih’in ölümünün ardından yine Sinan Paşa ile birlikte İstanbul’a dönmüş ve II. Bayezid tarafından Bursa Yıldırım Bayezid Medresesi müderrisliğine tayin edilmiştir. Bu süre zarfında çoğu Arapça olan birçok esere imza atmıştır.

Bunlardan birisi ‘Sunak Taşının İki Katının Bulunması Hakkında’ (Taz’ifü’l-Mezbah) adlı kitabıdır. Bu eser, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde geometri konuları ele alınmıştır. İkinci bölümde ise ünlü ‘Delos Problemi’ incelenmiştir.

Antik Yunan’dan günümüze kalan, matematikçilerin üzerinde kafa yorduğu 3 önemli problem vardır. Bunlar, 1) Bir açının üçe bölünmesi, 2) Çemberin kareleştirilmesi, 3) Bir küpün iki katına eşit bir küp bulmak veya “Delos Problemi” dir. Molla Lütfi, bu problemler ile özellikle de Delos problemi ile ilgilenmiştir. Bu onun çağının önemli matematikçilerinden birisi olduğunun da kanıtıdır.

Küpü iki katına çıkarma ya da Delos problemi, pergel ve cetvel kullanarak çözülemeyen üç geometrik problemden biri. Eski Mısırlı, Yunan ve Hint matematikçiler bu problem üzerinde çalışmışlardır.

Kitabında, küpün iki katına çıkarılmasının, onun bir kenarının iki katına çıkarılmasına denk gelmediğini, onu sekiz kere büyütmek anlamına geldiğini açıklamıştır. Ayrıca bu problemin orta orantı ile çözülebileceğini kaleme almıştır. Ancak probleme bir çözüm getirememiştir. ( Detaylar için: Antik Çağın Çözülemeyen Üç Klasik Problemi Nedir?)

Molla Lütfi Neden İdam Edildi?

Elbette bunun nedenini bizim açıklamaya günümüz yetmez. Çünkü konu uzun zamandır bilim tarihçileri tarafından tartışılmaktadır. Ancak kesin olarak bilinen bir şey, Molla Lütfi’nin çevresinde, sivri dilli, hazırcevap, sözünü sakınmayan birisi olarak bilinirdi.

Belki de bunun sonucunda kendisi, Osmanlı düşünce tarihinde sapkınlık ve dinsizlik ile suçlanarak idam edilen ilk şahıslardan birisi olacaktı. İdamı için birçok gerekçe ileri sürülmüştür. Ancak hangi ifadesinden ya da davranışından dolayı bu biçimde suçlandığı muğlaktır. Günümüzde şakacı kişiliği nedeniyle sözlerinin bir yanlış anlaşmaya neden olmuş olduğu düşünülmektedir.

Molla Lütfi’nin, felsefi konularda kaleme aldığı ‘‘el-Metalibu’l-İlahiyye fi-Mevzuatu’l-Ulum’’ adlı eseri, o dönemin anlayışına oranla fazla felsefi ve hür düşünceyi temsil ettiği için oldukça tepki toplamıştı. Hatta bazı hocalar (Hatipzade, Molla İzari, Efdalzade, Ahaveyn) ve başka dar görüşlü bazı kimseler tarafından Molla Lütfi, imansızlıkla suçlanmıştı.

Bunun üzerine Molla Lütfi, ll. Bayezid’in emriyle Molla Lutfi tutuklanmıştır. 200 kadar şahidin dinlendiği iki duruşmanın ardından da idama mahkum edilmiştir. Kimileri imanı ve Müslümanlığı apaçık belli olan bir şahsın idam edilemeyeceğini ileri sürse de, Sultanahmet Meydanında 24 Aralık 1494’te kafası kılıçla kesilerek idam edilmiştir.

Bu son, halk tarafından da büyük bir haksızlık olarak değerlendirilmiştir. Hatta dönemin bazı ileri gelenleri ve şairleri, Molla Lütfi’nin çekememezlik yüzünden öldürüldüğünü, bu nedenle de şehit sayılması gerektiğini vurgulamışlardır.

Sonuç Olarak;

Günümüzde birçok farklı kaynak bu olayın Molla Lutfi’ye düzenlenen bir komplo olduğuna işaret etmektedir. Asıl sebep ne olursa olsun, Molla Lütfi Osmanlı döneminin önemli bir matematikçisi olarak tarihe damgasını vurmuştur. Ancak ne yazık ki ‘özgür düşünceyi’ temsil eden bir kişi olmasına rağmen farklı düşündüğü için öldürülen bir kişi olarak tarihe adını yazdırmıştır.

Dersine girdiği öğrencileri de yoldan çıkarmakla suçlanan Molla Lutfi’nin suçlamalarına baktığımızda Sokrates’inkiyle aşağı yukarı aynı olduğunu görürüz. Bu da aradan geçen 1900 senede pek de bir şey değişmediğini bir yerde bizlere göstermektedir. Ayrıca göz atmanız için: İbni Sina: Bilimi, Tıbbı ve Felsefeyi Şekillendiren Bir Bilgin



Kaynaklar ve ileri okumalar:


Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu