Osmanlı düşünce tarihinin en canlı dönemlerinden biri, 15. yüzyıldır. Bu yüzyılda gerek siyasî gerekse bilim açıdan büyük bir yoğunluk yaşanmış; matematik, felsefe, tasavvuf ve hukukta önemli isimler imparatorluk bünyesinde çalışmalar yapmıştır. Bu kişilerden birisi de Tokatlı Lütfi veya Sarı Lütfi adlarıyla da bilinen Molla Lütfi’dir.
koymuş ender bir kişidir.
Molla Lütfi 15. yüzyılda, Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıt dönemlerinde yaşamış, döneminin ünlü bir matematikçilerdendir. Asıl adı Lütfullah’dır. Kesin olarak bilinmese de1446 yılı civarında Tokat’ta doğduğu tahmin edilmektedir.
İlk öğrenimini, o dönemin alimlerinden olan babası Kutbüddin Hasan’ın yanında görmüştür. Sonrasında İstanbul’a giden Lütfi, orada Sinan Paşa ile tanışmış ve ondan mantık, felsefe, kelam gibi dersler almıştır. Molla Lütfi, matematik eğitimini Ali Kuşçu’dan almış ve kendi döneminde yüksek seviyede matematik öğrenmiştir. 1470’te Fatih döneminde hazine kütüphanesinde müdürlük yapmış, II. Beyazıt döneminde ise birçok medresede çeşitli görevlerde bulunmuştur.
Molla Lütfi zaman içinde özgür fikirli, engin bilgili, kıvrak zekalı, sözünü esirgemeyen, hazır cevap bir karakter olarak tanınmaya başlamıştı. Ancak tam olarak bilinmeyen bir nedenden dolayı Lütfi ile padişah arasındaki dostluk kısa sürecekti.
Önce kütüphaneden uzaklaştırılıp müderris yapılacak ve ardından da hapse gönderilecekti. Bu süreçte Sinan Paşa’nın da padişahla arası açılmış, Seferihisar’a sürülmüştü. Görevi iade edilen Lütfi de devamında hocasıyla beraber saraydan ayrılmıştır.
Molla Lütfi’nin Matematiğe Katkıları Nelerdir?
Molla Lütfi’nin matematik alanında yaptığı çalışmalardan günümüze kadar gelebilmiş tek eseri Taz’îfü’l-Mezbah isimli küçük risalesidir. Bu risalede tarihte Delos problemi olarak bilinen probleme çözüm getirmeye çalışmıştır. Probleme başlamadan önce dörtgen, iki doğrunun paralelliği, küp gibi temel geometrik şekillerin tanımını vermiştir. Akabinde alan, hacim hesaplarının elde edilmesinin arka planında bulunan matematiksel mantığı izah etmeye çalışmıştır.
Antik Yunan’dan günümüze kalan, matematikçilerin üzerinde kafa yorduğu 3 önemli problem vardır. Bunlar, 1) Bir açının üçe bölünmesi, 2) Çemberin kareleştirilmesi, 3) Bir küpün iki katına eşit bir küp bulmak veya “Delos Problemi” dir.
Molla Lütfi’nin günümüzde modern matematik açısından Delos problemine getirdiği çözüm yanlış olsa bile asıl amacının matematiğin önemine dikkat çekme olması son derece kıymetli bir gayret olarak kabul edilmektedir.
Molla Lütfi Neden İdam Edildi?
Elbette bunun nedenini bizim açıklamaya günümüz yetmez. Çünkü konu uzun zamandır bilim tarihçileri tarafından tartışılmaktadır. Ancak kesin olarak bilinen bir şey, Molla Lütfi’nin çevresinde, sivri dilli, hazırcevap, sözünü sakınmayan birisi olarak bilinirdi.
Belki de bunun sonucunda kendisi, Osmanlı düşünce tarihinde sapkınlık ve dinsizlik ile suçlanarak idam edilen ilk şahıslardan birisi olacaktı. İdamı için birçok gerekçe ileri sürülmüştür. Ancak hangi ifadesinden ya da davranışından dolayı bu biçimde suçlandığı muğlaktır. Günümüzde şakacı kişiliği nedeniyle sözlerinin bir yanlış anlaşmaya neden olmuş olduğu düşünülmektedir.
Molla Lütfi’nin, felsefi konularda kaleme aldığı ‘‘el-Metalibu’l-İlahiyye fi-Mevzuatu’l-Ulum’’ adlı eseri, o dönemin anlayışına oranla fazla felsefi ve hür düşünceyi temsil ettiği için oldukça tepki toplamıştı. Hatta bazı kimseler tarafından Molla Lütfi, imansızlıkla suçlanmıştı. Sonucunda da Sultanahmet Meydanında 24 Aralık 1494’te kafası kılıçla kesilerek idam edilmiştir.
Sonuç Olarak;
Günümüzde birçok farklı kaynak bu olayın Molla Lutfi’ye düzenlenen bir komplo olduğuna işaret etmektedir. Sonuç olarak, Molla Lütfi Osmanlı döneminin önemli bir matematikçisi olarak tarihe damgasını vurmuştur. Ancak öğrencileri yoldan çıkarmakla suçlanan Molla Lutfi’nin suçlamalarına baktığımızda Sokrates’inkiyle aşağı yukarı aynı olduğunu görürüz. Bu da aradan geçen 1900 senede pek de bir şey değişmediğini bir yerde bizlere göstermektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Molla Lütfi; https://islamansiklopedisi.org.tr/molla-lutfi
- Maraş, İbrahim. “Tokatlı Molla Lütfi: Hayatı, Eserleri Ve Felsefesi”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, no. 14 (June 2003): 119-36.
- Betül Rana Uludoğan; Molla Lütfi; Bağlantı: https://www.academia.edu/10264740/Molla_L%C3%BCtfi
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
