Savaşmak sadece insanlara özgü bir davranış değildir. Gombe Şempanze Savaşı bunu bize öğretmişti.
Yüzyıllar boyunca, savaşabilecek kadar karmaşık davranışlar sergileyen tek canlı türünün insanlar olduğu düşünülüyordu. Ancak bu fikir, 1974 yılında Tanzanya’daki Gombe Ulusal Parkı‘nda şempanzelerin birbirleriyle savaşmaya başlamasıyla değişti. İlk şempanze savaşı, şempanzelerin de insanlar gibi karanlık ve acımasız bir yönü olabileceğini ortaya koydu.
Bu çarpıcı olay, ünlü primatolog Jane Goodall tarafından detaylı bir şekilde belgelenmiştir. 1960’larda Afrika’da şempanzeler üzerine yaptığı çalışmalarıyla tanınan Goodall, gözlemleriyle yalnızca şempanzelerle ilgili dogmaları yıkmakla kalmadı; aynı zamanda primatolojinin bilimsel bir disiplin olarak gelişip bugünkü haline gelmesinde de öncü bir rol oynadı.
Gombe Şempanze Savaşı, Jane Goodall’ın kaleme aldığı Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe adlı kitabının “Savaş” başlıklı bölümünde detaylı bir şekilde aktarılmaktadır. Bu savaş, insanların savaşıyla birebir aynı olmasa da, sergilediği gaddarlık ve bir kabileye bağlılık durumuyla dikkat çekici benzerlikler taşımaktadır.
Gombe Ulusal Parkı, Tanzanya’nın batısında, Tanganyika Gölü’nün uçsuz bucaksız mavi sularıyla çevrili bir doğal alan olarak dikkat çeker. Ünlü primatolog Jane Goodall, yerli şempanze popülasyonu üzerine yaptığı çığır açan araştırmalarıyla bu parkta büyük bir ün kazandı. Ayrıca park, Goodall’ın Kasekela adını verdiği bir şempanze kabilesine de ev sahipliği yapıyordu. Bu kabilenin üyeleri, Goodall’ın gözlemlediği birçok önemli davranış ve sosyal etkileşim örneğini oluşturdu.
Gombe Şempanze Savaşı Nasıl Başladı?
1971’de Kasekela kabilesi, eski liderinin ölümünden sonra parçalanmaya başladı. Altı erkek ve üç dişiden oluşan bir grup şempanze sekiz aylık bir süre içinde Kasekela bölgesinin güney bölümünde yaşamaya başladılar. Bu yeni gruba Kahama dendi. Sekiz erkek ve on iki dişi ve onların yavrularından oluşan ana topluluk ise oldukları yerde kaldı.
Bu süreçte, iki grup arasında çeşitli güç gösterileri ortaya çıkmaya başladı. Her iki grup da kendi bölgelerini dikkatle korurken, aralarındaki gerilim giderek arttı. Bölünmeden iki yıl sonra, bu gerilim doruk noktasına ulaştı. İki grubun erkekleri, karşılıklı olarak bağırmaya, gövde gösterisi yapmaya ve ardından kendi bölgelerine geri çekilmeye başladılar
Savaş, Godi adındaki bir şempanzenin ölümüyle başladı. Kahama topluluğuna mensup yetişkin bir erkek olan Godi, altı Kasekela erkeği tarafından pusuya düşürüldü. O sırada Godi ağaçlarda yemek yiyordu. Jane Goodall, kitabında erkeklerden birinin Godi’nin bacağını tutarak onu yere fırlattığını anlatır.
Saldırganlar, “öfkeli bir çılgınlık” içinde, Godi’yi köşeye sıkıştırarak on dakikadan fazla süreyle dövmüşlerdi. Ardından hızla bölgeden uzaklaştılar. Godi, aldığı ağır darbeler sonucunda hayatını kaybetti.
Jane Goodall’ın kaydettiği bir düzine saldırının beşi, feci şekilde ölümle sonuçlanmıştı. Bu trajik karşılaşmaların her biri on dakikadan kısa sürmüştü. Ayrılıkçılara katılmayı seçen Goliath adındaki yaşlı bir şempanze ise eski arkadaşları olan beş Kasekela erkeğinin saldırısına uğrayarak hayatını kaybetti. Bu olay, gruplar arasındaki şiddetin acımasız doğasını bir kez daha gözler önüne serdi.
Sonunda, ayrılıkçı Kahama kabilesinin kurucularından olan şempanze Hugh öldürüldü. Yeni kabileyi kuran altı erkekten geriye yalnızca bir tanesi kaldı. Kısa bir süre sonra onun da ölmesiyle Gombe şempanze savaşı 1978 yılında sona erdi. Bu kanlı çatışmanın ardından Kasekela kabilesi galip geldi. Sonrasında da menzillerini genişleterek Kahama bölgesini de kontrol altına aldı.
Gombe Şempanze Savaşı Bize Ne Anlatıyor?
Psikolojide temas hipotezi adlı bir teori, eşit statüdeki iki grup arasında kurulan temasın hoşgörüyü ve kabullenmeyi teşvik ettiğini savunur. Bu model, özellikle insan davranışlarını incelemek için geliştirilmiş olsa da, şempanzeler arasında gözlemlenen durum için de geçerli görünmektedir.
İki grup ayrılıp teması kestikten sonra, aralarındaki düşmanlık giderek yoğunlaştı. Daha çok insanlara özgü olduğu düşünülen “biz” ve “onlar” bakış açısının hayvan davranışına da yansıdığı anlaşıldı.
Goodall, Gombe’de yaşanan bu olayları bildirdiğinde, şempanzeler arasında doğal olarak meydana gelen bir savaşın varlığı birçok kişi tarafından inandırıcı bulunmadı. Ancak sonraki araştırmalar, şempanze toplumlarının doğal hallerinde savaş davranışı sergilediklerini doğruladı
Son Araştırmalar Jane Goodall’ın Gözlemlerini Doğruladı
Araştırmacılar, bu sürecin bir parçası olarak, öncelikle Goodall’ın Gombe’de geçirdiği döneme ait tüm orijinal saha notlarını dijital ortama aktardı. Daha sonra bu notlardan yararlanarak şempanzeler arasındaki sosyal etkileşimlerin ve dostlukların ayrıntılı bir tablosunu oluşturdular. Son olarak, bu ilişkilerin zamanla nasıl değiştiğini haritalandırdılar. Böylece şempanze toplumlarındaki dinamikleri daha kapsamlı bir şekilde anlamayı başardılar.
1960’ların sonunda, tüm erkekler birbirleriyle oldukça uyumlu bir şekilde sosyalleşirken, 1971 yılına gelindiğinde ayrılıklar kendini göstermeye başlamıştı. Takip eden bir yıl içerisinde, şempanzelerin yalnızca kendi grupları içinde sosyalleşmesiyle iki taraf arasındaki ayrım netleşmişti.
Araştırmacılar, bu bölünmenin Humphrey adındaki bir maymunun alfa erkeğe dönüşmesinden sonra meydana geldiğini belirledi. Sonraki dört yıl boyunca Humphrey liderliğindeki kuzey topluluğu, güney grubundaki her bir erkeği öldürdü. Hayatta kalan üç dişi, bölgeleriyle birlikte kuzey topluluğunun kontrolüne geçti. Araştırmalar, çatışmayı hızlandıran nedenlerden birinin, o dönemde ormandaki sınırlı sayıda olgun dişi şempanze olduğunu gösterdi.
Gombe’deki savaştan bu yana, Tanzanya ve Uganda’da şempanze grupları arasında başka savaşlar da belgelendi. Ancak Gombe Şempanze Savaşı, bir ilk olması ve şempanze toplumlarında savaş davranışını ortaya koyması açısından büyük bir öneme sahiptir. Yazının devamında göz atmak isterseniz: Kellogg Deneyi: Bir Şempanzeyi Bir Bebek Gibi Büyütürseniz Ne Olur?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What the Gombe Chimpanzee War taught us about human nature. Yaayınlanma tarihi: 5 Ocak 2022 . Kaynak site: Big Think. Bağlantı: What the Gombe Chimpanzee War taught us about human nature./
- A Brief History of the Gombe Chimpanzee War. Yayınlanma tarihi: 18 Eylül 2021. Kaynak site: Discover Magazine. Bağlantı: A Brief History of the Gombe Chimpanzee War./
- Feldblum JT, Manfredi S, Gilby IC, Pusey AE. The timing and causes of a unique chimpanzee community fission preceding Gombe’s “Four-Year War”. Am J Phys Anthropol. 2018 Jul;166(3):730-744. doi: 10.1002/ajpa.23462. Epub 2018 Mar 22. PMID: 29566432.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
