Bilimin geçmişteki büyük kuramlarını düşündüğünüzü ve kendi gözlemlerinizle yeni içgörülere ulaştığınızı hayal edin. Bu düşünceleri mantıklı, güçlü birer argümana dönüştürdüğünüzü… Anlatacaklarınızın insanlığın varoluşuna dair anlayışını ileri taşıyabileceğini düşünün. Şimdi de, tüm bu düşünceler zihninizde şekillenmişken, bunları sesinizle ifade edemediğinizi hayal edin. Ne kadar büyük bir hayal kırıklığı olurdu, değil mi?
76 yaşında 14 Mart’ta hayatını kaybeden Stephen Hawking, tam da böyle bir durumla karşı karşıyaydı. ALS hastalığı nedeniyle iletişim kurma yetisi ciddi şekilde kısıtlanmış olmasına rağmen, insanlığın varoluşuna dair anlayışını derinleştiren sayısız katkıda bulundu.
Hawking, 230’dan fazla bilimsel makale, kitap, kitap bölümü ve çocuk kitabı yayımladı. Sayısız konferans verdi ve karmaşık fiziksel kavramları herkesin anlayabileceği bir dille anlattı. Bilim dünyasında büyük saygı görüyordu. Ancak onu farklı kılan, fikirlerini yalnızca uzmanlara değil, geniş bir kitleye aktarabilmesiydi.
Bu, herhangi biri için olağanüstü bir başarıdır. Ancak fiziksel iletişim becerileri ALS nedeniyle bu kadar kısıtlanmış biri için, eşine az rastlanır bir katkıdır.
ALS Hastalığı Nedir?
Amiyotrofik lateral skleroz (ALS), yaklaşık her 50.000 kişiden birini etkileyen, yıkıcı bir sinir sistemi hastalığıdır. Bu hastalıkta, sinir sistemiyle kaslar arasındaki iletişimin bozulması nedeniyle, istemli hareketler zamanla yapılamaz hale gelir. Hastalık ilk kez 1874 yılında nörolog Jean-Martin Charcot tarafından tanımlanmıştır.
Bugün artık ALS’nin yalnızca sinir hücrelerini değil; bağışıklık hücreleri, kas hücreleri, glial hücreler (nöronları çevreleyen ve yalıtan destek hücreleri) ve nöronlar da dahil olmak üzere birçok hücre tipini etkilediği bilinmektedir. Ancak henüz nedenleri tam olarak anlaşılmamış olsa da, özellikle motor nöronlar —yani istemli ve istemsiz hareketleri kontrol eden hücreler— bu hastalığa karşı son derece hassastır.
Motor nöronlar, bilgiyi ileten dallı yapılarıyla bir ağaca benzer. Bu hücreler, beyin ve omuriliği kaslara bağlar. Kaslarla kurdukları bağlantılar sayesinde yürüme, konuşma ve yemek yeme gibi istemli hareketler gerçekleşir. ALS’de, motor nöronlar zamanla hasar görür ve ölür. Bu da kaslarda güçsüzlüğe ve sonunda felce yol açar.
Bu hastalığa yakalanan tanınmış kişiler arasında, teşhisten sonra yalnızca iki yıl yaşayan beyzbol oyuncusu Lou Gehrig ve olağanüstü bir şekilde 55 yıl yaşayan bilim insanı Stephen Hawking yer alır.
ALS’nin şiddeti ve ilerleme hızı kişiden kişiye değişir. Ancak çoğu hasta, teşhisten sonraki iki ila beş yıl içinde hayatını kaybeder. Günümüzde hastalığı durdurabilecek etkili bir tedavi bulunmamaktadır. ALS hastalarının çoğu, bilişsel yetilerini korur. Ancak fiziksel olarak giderek işlevini yitiren bir bedenin içinde hapsolmuş durumdadır.
Hastalığın neden ortaya çıktığı ya da kimlerin daha yüksek risk taşıdığı konusunda çok az şey biliniyor. Araştırmalar, ALS’nin yalnızca yaklaşık yüzde 50 oranında genetik nedenlere bağlı olduğunu gösteriyor. Bu durum, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin hastalığın gelişiminde önemli rol oynadığını düşündürüyor. Ancak bu risk faktörlerinin çok azı bugüne kadar net olarak tanımlanabilmiştir.
Hawking ALS Hastalığı Hakkında Farkındalık Sağladı
Cambridge Üniversitesi’nde genç bir doktora öğrencisiyken, Stephen Hawking’e ALS tanısı konduğunda henüz 21 yaşındaydı. Doktorlar, teşhis sırasında kendisine yalnızca birkaç yıl ömrü kaldığını söyledi.
Bu koşullara rağmen, Hawking yalnızca beş ya da on yıl değil, neredeyse yarım yüzyıl daha yaşamayı başardı. Bu süre içinde iki evlilik yaptı, üç çocuk sahibi oldu, çok satan kitaplar yazdı ve evrenin kökeni üzerine öncü araştırmalar yürüttü. Ayrıca “Star Trek”, “The Simpsons”, “Futurama” ve “Big Bang Theory” gibi dizilerde konuk oyuncu olarak yer aldı.
Semptomları yaşayıp da motor nöron hastalığını hiç duymamış olan pek çok kişi, Hawking sayesinde bu konuda bilgi sahibi oldu. Bugün biliyoruz ki, uygun tıbbi bakıma erişim, hastaların yaşam süresini uzatmakla kalmaz, yaşam kalitelerini de belirgin biçimde artırır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Arthur, Karissa & Calvo, Andrea & Price, T. & Geiger, Joshua & Chió, Adriano & Traynor, Bryan. (2016). Projected increase in amyotrophic lateral sclerosis from 2015 to 2040. Nature Communications. 7. 12408. 10.1038/ncomms12408.
- Stephen Hawking May Have Been the Longest-Living ALS Survivor. Here’s What We Know. Yayınlanma tarihi: 14 Mart 2018; Bağlantı: https://time.com/5199001/stephen-hawking-als/
- Mora S, Allodi I. Neural circuit and synaptic dysfunctions in ALS-FTD pathology. Front Neural Circuits. 2023 Jul 4;17:1208876. doi: 10.3389/fncir.2023.1208876. PMID: 37469832; PMCID: PMC10352654.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
