Üzerinize kahve dökmek bugüne kadar size hiç faydalı oldu mu? Ya da ayak parmağınızı bir yere çarpmanız? Ya da olmadık bir yerde herkesin ortasında ayağınızın kayıp yere düştüğünüz o an? Sosyal psikolojiye göre, bunun gibi beceriksizlikler size bir avantaj sağlayabilmektedir. Buna Pratfall Etkisi denir ve sosyal bilimler alanında oldukça ilgi çekici bir teori olmaya devam etmektedir.
Diyelim ki bir seçim yapmak zorundasınız ve karşınızda iki aday var. Adayların her ikisi de seçiminde belirlediğiniz kriterlere neredeyse yüzde yüz uyuyor. Biraz düşünmeye karar verdiniz ve bunun için kısa bir mola istediğiniz.
Tam da bu esnada adaylardan birisi kalkarken ayağını masaya vurdu ve masada duran kahvenin dökülmesine neden oldu. Şimdi hangisini seçeceksiniz? Eğer Pratfall etkisi doğruysa, cevap beceriksiz olan aday olacaktır. Bir dizi akademik çalışma bize bunu kanıtlamıştır.
Pratfall Etkisi Nedir?
Zeki, kararlı ve yetkin biriyle tanıştığımızda genellikle ondan etkilenir ve saygı duyarız. Hatta kendimizi de bir miktar dezavantajlı hissederiz. Ancak onların tökezlediğini ve hata yaptığını görmek işleri değiştirir. Onun da bizim gibi olduğunu görmek bizde yakınlık ve güven duygusu uyandırır.
Bu etki ilk olarak 1966’da sosyal psikolog Elliot Aronson tarafından incelendi. Kendisi çalışması sonucunda insanların, zeki ve başarılı bir kişinin bir şekilde dezavantajlı duruma düştüğünde etrafına daha çekici geldiğini teorileştirdi. Yani kişinin hataları ve sakarlıkları, sanılanın aksine kişiye negatif değil pozitif geri dönüyordu.
Bu etki tüm dünyada siyasetçiler tarafından sıklıkla kullanılıyor. Bir siyasetçinin karşısındaki kitleye hitap ederken ağlaması, konuşmacının konuşmasını gerçekleştirdiği esnada dilinin sürçmesi ve ortaya komik bir görüntü çıkması, ya da bir siyasetçinin olmadık yerde düşmesi, bu kişinin herkes gibi olduğunu düşünmemize neden oluyor. Bu sayede bizden biri algısı oluşuyor ve o kişiyi kendimize daha yakın hissediyoruz.
Pratfall etkisinden faydalanan elbette sadece siyasetçiler değil. Podyumlarda ya da kırmızı halıda sıklıkla ayağı tökezleyip düşen bir çok ünlü isim buna bir örnek olarak verilebilir. Örneğin; Jennifer Lawrence Oscar ödülünü almaya çıkarken iki kez elbisesine takılıp düşmüştü. Bu olay sonrasında herkes onu eskisinden daha da sevimli ve doğal bulacaktı.
Pratfall Etkisi Deneyi Nasıl Gerçekleşti?
Elliot Aronson, 48 üniversite öğrencisi ile yaptığı deneyde öğrencileri dört gruba ayırdı. Sonrasında her bir gruba bilgi yarışmasına katılmış ve soru cevaplamakta olan yarışmacıların ses kayıtları dinletildi.
Birinci grup bilgili, ikinci grup sıradan, üçüncü grup bilgili fakat sakar ve dördüncü grup ise sakar bir yarışmacının ses kaydını dinledi. Yarışmacılardan bilgili olanlar kendilerine yöneltilen soruların %92’sini, bilgili sayılamayacak sıradanlıkta olanlar ise sadece %30’unu doğru yanıtlamıştı.
Daha sonra birinci ve dördüncü grubun dinlediği yarışmacılar yarışma sırasında ”Eyvah! Yeni aldığım elbisenin üzerine kahve döktüm!” gibi ifadeler kullandı. Deneyden çıkan sonuç, bilgili ve sakar yarışmacı, üzerine kahve dökmesiyle katılımcılara sempatik geldi. Ancak aynı hatayı yapan sıradan yarışmacıya duyulan ilgi ve sempati azaldı.
Pratfall Etkisi Pazarlamada Nasıl Kullanılmaktadır?
İnsanlar için doğru olan, ürünler için de geçerli olacaktır. Bu mantık ile hareket eden psikolog Adam Ferrier bir çalışmada 626 kişiye, aşağıdaki görselde gördüğünüz iki kurabiyeden hangisini tercih ettiklerini sordu.
Soldaki kurabiye favoriydi: katılımcıların % 66’sı bunu tercih etti. Küçük bir kusur, onun çekiciliğini azaltmadı aksine artırdı. Kurabiye örneğinde de olduğu gibi, zayıflıkları vurgulamak, markaların daha insani görünmesini sağlıyordu.
O zamandan sonra bu yeni bir pazarlama trendi olarak kullanılmaya başlandı. Markalar kusurlarını gururla göstermeye, hata yaptıklarında özür dilemeye ve zaman zaman yanlış anladıklarını kabul etmeye başladı.
Pratfall Etkisi Neden Gerçekleşir?
Pratfall etkisi, sosyal karşılaştırma teorisinden gücünü alır. Bu, 1954 yılında sosyal psikolog Leon Festinger tarafından geliştirilmiş bir sosyal psikoloji kuramıdır. Telefonunuza bir oyun indirdiniz. Hemen oynamaya başladınız ve 750 puan elde ettiniz. Peki sizce başarılı mısınız? Buna cevap bulmak için muhtemelen o oyunu oynayan diğer insanların aldıkları puanlara bakacaksınız.
Çünkü insanlar kendileri hakkında değerlendirme yaparken fiziksel ve objektif bir ölçüte sahip olmadığı durumlarda değerlendirmelerini diğer insanların performanslarını ya da kanaatlerini bir ölçüt alarak yapmaya çalışırlar. Buna sosyal karşılaştırma denir. Bu nedenle, bizden daha kararlı ve yetkin birini görmek çoğu zaman rahatsızlık verir. Ancak onun da hatalar yaptığını görmek rahatlatacaktır.
Pratfall etkisi, bize insanların kusursuzluğu sevmediğini, seçmediğini gösteriyor. Bir sonraki sefere bir topluluk önünde söz almanız gerektiği zaman, “ya hata yaparsam?” düşüncesi aklınıza gelir ise Pratfall etkisini hatırlamaya çalışın ve hatalarınızdan korkmayın. Muhtemelen hatanız daha çok beğenilmenize neden olacaktır. Ayrıca göz atmak isterseniz: Yanlış Fikir Birliği Etkisi: Bunu Herkes Yapıyorsa Ben de Yapabilirim Yanılgısı
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The Pratfall effect and why brands should flaunt their flaws; Yayınlanma tarihi: 28 Ekim 2015; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
- Interesting Psychological Phenomena: The Pratfall Effect; Yayınlanma tarihi: 26 Haziran 2017; Bağlantı: https://www.brescia.edu/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Üst’ün Ast’a hukmedebilirligi ile alakasida var sanırım