İlginç Bir Psikolojik Fenomen: Pratfall Etkisi Matematiksel

Üzerinize kahve dökmek bugüne kadar size hiç faydalı oldu mu? Ya da ayak parmağınızı bir yere çarpmanız. Belki de olmadık bir yerde herkesin ortasında ayağınızın kayıp yere düştüğünüz o an? Sosyal psikolojiye göre, bunun gibi beceriksizlikler size bir avantaj sağlayabilmektedir. Buna Pratfall Etkisi denir ve sosyal bilimler alanında oldukça ilgi çekici bir teori olmaya devam etmektedir.

Diyelim ki bir seçim yapmak zorundasınız ve karşınızda iki aday var. Adayların her ikisi de seçiminde belirlediğiniz kriterlere neredeyse yüzde yüz uyuyor. Biraz düşünmeye ihtiyacınız var. Bunun için kısa bir mola istediğiniz diyelim. Tam bu esnada adaylardan birisi kalkarken ayağını masaya vuruyor. Bunun sonucunda da masadaki kahve yere dökülüyor. Hangisini seçeceksiniz? Eğer Pratfall etkisi doğruysa, cevap beceriksiz olan aday olacaktır. Bir dizi akademik çalışma bize bunu kanıtlıyor.

Pratfall Etkisi Nedir?

Bu etki ilk olarak 1966’da sosyal psikolog Elliot Aronson tarafından incelenmiştir. Kendisi çalışması sonucunda üstün olarak kabul edilen insanların, bir hata yaptıklarında akranlarının gözünde daha da çekici hale gelebileceğini teorileştirdi. Bu teoriye göre, toplum tarafından ”üstün” algılanan birinin hataları, sakarlıkları, hassas noktaları; sanılanın aksine kişiye negatif değil pozitif geri dönüyor. Toplumun yücelttiği bu kimseler; üstün, yüce bir kimseden beklenmeyecek hata veya benzeri bir harekette bulunduğunda toplumun gözünde tüm sıfatlarından arınarak ”insanlaşıyor” ve böylelikle ”bizden biri” algısıyla daha da sempatikleşiyor, seviliyor, ilgi görüyor.

Bu etki tüm dünyada siyasetçiler tarafından sıklıkla kullanılıyor. Bir siyasetçinin karşısındaki kitleye hitap ederken ağlaması, konuşmacının konuşmasını gerçekleştirdiği esnada dilinin sürçmesi ve ortaya komik bir görüntü çıkması aradaki tüm buzları eriterek onu halka daha çok yakınlaştıracaktır.

Aynı biçimde bir fenomenin hata sayılacak bir davranışta bulunması, onun da bizim gibi bir insan olduğunu hatırlamamıza yardımcı olur. Bunun neticesinde podyumlarda ya da kırmızı halıda sıklıkla ayağı tökezleyip düşen ünlü isimler karşımıza çıkar.

Örneğin; Jennifer Lawrence Oscar ödülünü almaya çıkarken iki kez elbisesine takılıp düşmüştü ve bu olay sonrasında bile herkes onu eskisinden daha da sevimli ve doğal bulmuştu.

Pratfall Etkisi Deneyi Nasıl Gerçekleşti?

Elliot Aronson, 48 üniversite öğrencisi ile yaptığı deneyde öğrencileri dört gruba ayırdı. Sonrasında her bir gruba bilgi yarışmasına katılmış ve soru cevaplamakta olan yarışmacıların ses kayıtları dinletildi. Birinci grup bilgili, ikinci grup sıradan, üçüncü grup bilgili fakat sakar ve dördüncü grup ise sakar bir yarışmacının ses kaydını dinledi. Yarışmacılardan bilgili olanlar kendilerine yöneltilen soruların %92’sini, bilgili sayılamayacak sıradanlıkta olanlar ise sadece %30’unu doğru yanıtlamıştı.

Daha sonra birinci ve dördüncü grubun dinlediği yarışmacılar yarışma sırasında ”Eyvah! Yeni aldığım elbisenin üzerine kahve döktüm!” gibi ifadeler kullandı. Deneyden çıkan sonuç, bilgili ve sakar yarışmacı, üzerine kahve dökmesiyle katılımcılara sempatik geldi. Ancak aynı hatayı yapan sıradan yarışmacıya duyulan ilgi ve sempati azaldı.

Pratfall Etkisi Pazarlamada Nasıl Kullanılmaktadır?

İnsanlar için doğru olan, ürünler için de geçerli olacaktır. Bu mantık ile hareket eden psikolog Adam Ferrier bir çalışmada 626 kişiye, aşağıdaki görselde gördüğünüz iki kurabiyeden hangisini tercih ettiklerini sordu.

Kurabiyeler, küçük bir fark dışında aynıydı. Birinin düzensiz diğerinin de düzgün bir çevresi vardı.

Soldaki kurabiye favoriydi: katılımcıların % 66’sı bunu tercih etti. Küçük bir kusur, onun çekiciliğini azaltmadı aksine artırdı. Kurabiye örneğinde de olduğu gibi, zayıflıkları vurgulamak, markaların daha insani görünmesini sağlıyordu. O zamandan sonra bu yeni bir pazarlama trendi olarak kullanılmaya başlandı. Markalar kusurlarını gururla göstermeye, hata yaptıklarında özür dilemeye ve zaman zaman yanlış anladıklarını kabul etmeye başladı.

Ürün pazarlamasındaki “kusurların” potansiyel olumlu etkileri üzerine yapılan araştırmalar, bu kusurların belirli durumlarda, arzu edilirlik ve nihai satın alma kararlarını etkilediğini ortaya koydu. Düşük çaba gerektiren işleme koşullarında bir ürün kusuru ortaya çıkarsa bu satışları arttırdı. Çok çaba sarf ettikten sonra bir kusur ortaya çıkarsa, satın alma isteği azaldı.

Pratfall Etkisi, eylem halindeki sosyal psikolojinin büyüleyici bir örneğidir. Eylemlerimizin başkaları tarafından nasıl algılandığına dair içgörü sağlayarak, çevremizdekilerle ilişkilerimizi daha iyi anlamamıza yardımcı olur. Pratfall etkisi, bize insanların kusursuzluğu sevmediğini, seçmediğini gösteriyor. Bir sonraki sefere bir topluluk önünde söz almanız gerektiği zaman, “ya hata yaparsam?” düşüncesi aklınıza gelir ise pratfall etkisini hatırlamaya çalışın ve hatalarınızdan korkmayın.

Ayrıca göz atmak isterseniz:

Kaynak:

The Pratfall effect and why brands should flaunt their flaws; Yayınlanma tarihi: 28 Ekim 2015; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
Interesting Psychological Phenomena: The Pratfall Effect; Yayınlanma tarihi: 26 Haziran 2017; Bağlantı: https://www.brescia.edu/

Dip Not:

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım

Matematiksel

Sibel Çağlar20/12/2020Son güncelleme: 01/07/2022

4 dakika okuma süresi