Mümkün olsa, maceraseverler için Mars olağanüstü bir keşif rotası olur. Dört büyük volkan — Olympus Mons ve Tharsis Montes’in üç zirvesi — aynı anda yükselir ve Dünya’daki tüm dağları geride bırakır.
Her biri kendi başına etkileyicidir, ancak Olympus Mons hepsinin ötesindedir. Yüksekliği 26 kilometre olan bu dev volkan, Everest’in yaklaşık üç katı boyundadır. Bu yönüyle, Güneş Sistemi’nin en büyük volkanı olarak dikkat çeker.
Ancak Olympus Mons’un etkileyiciliğini tam olarak anlamak için sadece yüksekliğine değil, genişliğine de bakmak gerekir. Bu volkan yalnızca uzun değil, aynı zamanda devasa bir alana yayılır. Yüksekliğinin yaklaşık 20 katı kadar genişliğe sahiptir. Kenardan kenara çapı 600 kilometre boyunca uzanır.
Eğer Olympus Mons’u Avrupa’nın üzerine yerleştirmek mümkün olsa, neredeyse tüm Fransa’yı kaplar. Bir araştırmaya göre, bu volkan yaklaşık 4 milyon kilometreküp malzeme içerir. Bu miktar, Dünya üzerindeki herhangi bir volkanı açık ara geride bırakır. Karşılaştırmak gerekirse, bu hacim Dünya’nın en büyük volkanı olan Mauna Loa’nın yaklaşık 100 katıdır.
Olympus Mons, Ascraeus Mons, Pavonis Mons ve Arsia Mons ile birlikte aynı volkanik yükselti üzerinde yer alır. Bu dört dev yapının yan yana oluşması, Mars’ın yüzeyinde ciddi bir baskı yaratır. Yaklaşık 3 milyar yıl önce, bu büyük kütlenin etkisiyle Mars’ın dış katmanları kaydı. Kabuğu ve mantosu yaklaşık 20 derece yer değiştirdi; bu hareket kutup bölgelerinden ekvatora doğru gerçekleşti. Sonuç olarak nehirlerin yönü değişti ve gezegenin iklimi önemli ölçüde etkilendi.
Olympus Mons nasıl bu kadar büyüdü?
Olympus Mons, bir kalkan volkanıdır. Bu tür volkanlar, yıkıcı patlamalarla zirvelerini havaya uçurmak yerine, büyük miktarda lavı yavaşça dışarı akıtarak şekillenir. Dünya’daki en büyük volkanlar da kalkan tipi volkanlardır. Bu yapı, onların zaman içinde yavaş yavaş büyümesine olanak tanır.
Dünya’da levha tektoniği bulunduğu için sıcak noktalar üzerindeki magma, levhaların hareketiyle farklı yönlere dağılır. Bu hareket, yeni volkanlar oluşmasına yol açarken, eski volkanların zamanla etkinliğini kaybetmesine neden olur. Böylece volkanların büyümesi sınırlı kalır.
Mars’ta ise levha tektoniği yoktur. Gezegenin kabuğu sabit olduğu için bir volkan bacası, uzun süre boyunca aynı noktadan lavla beslenir. Bu da lavın tek bir yapıda birikmesine olanak tanır ve dev volkanların oluşmasını sağlar.
Olympus Mons yaklaşık 3,5 milyar yaşındadır. Bu da volkanın, Mars’ın tarihinin erken dönemlerinde oluştuğu anlamına gelir. 2017 yılında yayımlanan bir çalışmada, gökbilimciler “nakhlit” adı verilen bir göktaşı grubunu inceledi. Bu göktaşlarının tamamı, yaklaşık 11 milyon yıl önce Mars’taki bir volkana çarpan bir asteroidin etkisiyle gezegenden fırlamıştı.
Çalışma, Mars’taki volkanların lav akış hızının son derece yavaş olduğunu ortaya koydu. Nakhlitleri oluşturan volkan, Dünya’daki volkanlara kıyasla 1000 kat daha yavaş büyümüş. Bu da Mars’taki volkanların, bilim insanlarının düşündüğünden çok daha uzun süre aktif kaldığını gösteriyor.
Olympus Mons’a gelince, yüzeyindeki kraterlerin yalnızca yaklaşık 200 milyon yıl yaşında olması, bu dev volkanın nispeten yakın bir geçmişte — en azından sınırlı ölçüde — hâlâ aktif olduğunu düşündürüyor.
Güneş Sistemindeki En Yüksek Dağı Nasıl Keşfettik?
Olympus Mons o kadar büyüktür ki, gökbilimciler tarafından 1800’lerin sonlarından itibaren fark edilebilmiştir. 1877 yılında Mars’ın yüzeyini inceleyen İtalyan bir astronom, notlarında büyük bir yapının zirvesi olduğuna inandığı bir oluşumu gözlemlediğini yazdı. Aynı zamanda, su kanallarına benzeyen yapılar gördüğünü de kaydetti.
Ancak teleskop teknolojisi geliştikçe, bu yapıların gerçek anlamda su yolları olmadığı ortaya çıktı. Buna rağmen, gördüğü yükselti konusunda haklıydı. Gözlemi, Olympus Mons’un varlığının erken bir işaretiydi.
Başlangıçta bu dağa Nix Olympica adı verildi. Ancak 1971 yılında NASA, Mars yüzeyini daha ayrıntılı incelemek amacıyla Mariner 9 adlı insansız bir uzay sondasını yörüngeye gönderdi. Sonda tarafından Dünya’ya iletilen görüntüler, Schiaparelli ve diğerlerinin bir dağın zirvesi sandığı yapının aslında tek başına bir dağ olmadığını, daha büyük bir volkanik sistemin parçası olduğunu ortaya koydu. Bu yeni bilgiler ışığında, NASA dağın adını Olympus Mons olarak değiştirdi.
Sonuç Olarak
Araştırmacılar, Olympus Mons ve Mars’taki diğer volkanları inceleyerek gezegenin iklim geçmişine dair ipuçları da elde ediyor. Söz konusu volkanlardan koparak oluşan göktaşlarında, suyun kayaçların içinden geçmesiyle oluşan mineraller bulundu. Bu da Mars’ta, yaklaşık 1,3 milyar yıl öncesine kadar sıvı halde suyun akmış olabileceğini gösteriyor. Yani Mars’taki akan nehirler ve lavlar, sanıldığı kadar uzak bir geçmişe ait olmayabilir.
Bu yazının devamında Bir Dağın Yüksekliği Matematik Yardımı İle Nasıl Ölçülür? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. Devamında da Dünya tarihini değiştiren Tambora Yanardağı Patlaması hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Olympus Mons: The Tallest Mountain In The Solar System. Yayınlanma tarihi: 5 Aralık 2018; Bağlantı: Olympus Mons: The Tallest Mountain In The Solar System/
- Jozwiak, Lauren. (2011). The formation history of Olympus Mons from paleo-topography.
- Olympus Mons: Mars’ Mega Volcano. Kaynak site: Discovery. Yayınlanma tarihi: 5 Kasım 2020. Bağlantı: Olympus Mons: Mars’ Mega Volcano
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
