Atatürk, tam bağımsız ve özgür bir ülke olmanın temel koşulunun bilim ve akıl olduğunu vurgulamıştır. Bu anlayış doğrultusunda, Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924 yılında İstanbul Darülfünunu’nu yenileyerek İstanbul Üniversitesi’ni kurmuştur. Ardından 1933 yılında gerçekleştirilen üniversite reformuyla yükseköğrenim sistemi yeniden yapılandırılmıştır.
Bu süreçte, hem ülkemize hem de dünya bilimine katkı sunan pek çok bilim insanı yetişmiştir. Bu isimlerden biri de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın gökbilimcisi, ilk kadın dekanı ve ilk kadın senatörü olan Nüzhet Toydemir Gökdoğan’dır.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan Kimdir?
Nüzhet Toydemir Gökdoğan, 1910 yılında İstanbul’da doğdu. 1928 yılında Erenköy Kız Lisesi’nden mezun olduktan sonra, aynı yıl yapılan bir sınavı kazanarak matematik ve fizik öğrenimi görmek üzere Fransa’ya gitti. Paris Üniversitesi’nde eğitim aldı ve sertifika programını başarıyla tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndü.
İstanbul’a dönüşünün ardından, İstanbul Üniversitesi’nde akademik çalışmalarına başladı. Bu dönemde, Ord. Prof. Dr. Erwin Finlay Freundlich’in öncülüğünde İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi bünyesinde Astronomi Enstitüsü kuruldu.
Enstitüdeki dersler İngilizce olarak veriliyordu. Paris Pişmiş’in İngilizce dersleri bir tercüman aracılığıyla Türkçe’ye çevirdiği bu süreçte, 1934-1935 yıllarında okutulan Gök Mekaniği derslerini Nüzhet Toydemir Gökdoğan doğrudan tercüme ederek derslerin Türkçe anlatılmasını sağladı. Yaklaşık altı ay sonra Gök Mekaniği dersi tamamen Türkçe olarak verilmeye başlandı.
Nüzhet Toydemir, aynı zamanda Freundlich’in danışmanlığında doktora tezini hazırladı. 1937 yılında Fen Doktoru unvanını aldı. Hazırladığı tez, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi kayıtlarında “bir numaralı” doktora tezi olarak yer aldı.
1936 yılında, üniversite bahçesinde küçük bir gözlemevi kurulması için öncülük eden Gökdoğan, Türkiye’ye getirilen ikinci teleskobun kurulmasını da sağladı. Bu girişim, Türkiye’de modern astronomi altyapısının gelişmesinde önemli bir adım oldu.
1938 yılında dönemin Bayındırlık Bakanı Ali Mukbil Gökdoğan ile evlenen Nüzhet Gökdoğan, 1941 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın keman virtüözü olan kızı Gönül Gökdoğan’ı, 1946 yılında ise Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde profesör olan oğlu Ömer Can Gökdoğan’ı dünyaya getirdi.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan Türkiye’nin İlk Kadın Dekanıdır
1940 yılında doçentlik tezini tamamlayan Gökdoğan, aynı yıl lise öğrencileri için Astronomi adlı ders kitabını hazırladı. 1952 yılında W. Gleisberg ile birlikte Kozmografya kitabını yazdı. Ayrıca 1943 yılında Lütfi Biran ve Nazım Terzioğlu ile birlikte Liseler İçin Cebir Temrinleri adlı eseri Türkçeye çevirdi.
1 Aralık 1948’de Fen Fakültesi’nin önerisiyle profesör oldu. Ayrıca Fen Fakültesi’ni temsilen İstanbul Üniversitesi Senatosu’na seçilerek Türkiye’nin ilk kadın senatörü unvanını kazandı. Aynı yıl, Cahit Arf, Mustafa İnan ve Nazım Terzioğlu ile birlikte Türk Matematik Derneği’ni kurdu. 1949’da ise Süreyya Ağaoğlu ve arkadaşlarıyla birlikte Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği’ni (TÜKD) kurdu. Sonrasında da dört ayrı dönemde dernek başkanlığı yaptı.
23 Haziran 1954’te Fen Fakültesi Dekanı seçildi ve Türkiye’nin ilk kadın dekanı olarak iki yıl boyunca bu görevde bulundu. Aynı yıl, Türk Astronomi Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı ve yaklaşık yirmi yıl dernek başkanlığı yaptı.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan’ın Bilimsel Çalışmaları
1955 yılında Dublin’de düzenlenen Uluslararası Astronomi Birliği Kongresi’ne ikinci kez katıldı. Kongre dönüşünde McMath Hulbert Gözlemevi’ne giderek bir Lyot filtresi satın almak için girişimlerde bulundu. 1956 yılında İstanbul’a döndü ve sağladığı ödenekle bu filtreyi üniversiteye kazandırarak Güneş gözlemlerinin kapsamını genişletti. Bu gözlemler, Zürich Gözlemevi müdürü Waldmeimer aracılığıyla ayda iki kez yayımlanmaya başladı.
1958 yılında Astronomi Kürsüsü’nün başına geçen Gökdoğan, bu görevini 22 yıl boyunca sürdürdü. Bu süreçte Fransa’daki Meudon ve Nice, İsviçre’deki Basel ve İtalya’daki Asiago gözlemevleriyle ortak araştırma programları geliştirdi.
1962 yılında İngiltere’de düzenlenen Yıldız Atmosferleri Kuramı Kongresi’ne katıldı. 1970 yılında, Ortadoğu ülkeleri ve Yunanistan’ın katıldığı bir astronomi sempozyumunu düzenledi. 1971 yılında ise Astronomi Kürsüsü’nde Türk ve Balkan astronomların katıldığı “Kepler Sempozyumu”nu organize etti. Ayrıca “Kepler’den Önce ve Sonra Astronomide Gelişmeler” başlıklı bir makale sundu.
1978 yılında ikinci kez Fen Fakültesi Dekanı oldu. Aynı yıl Silivri’de düzenlediği II. Ulusal Astronomi Kongresi, 1997’de kurulan Ulusal Gözlemevi fikrinin doğup tartışıldığı önemli bir toplantı oldu.
1980 yılında yaş haddinden emekli oldu. Ancak bilimsel çalışmalarına ara vermedi. 1982 yılında Atina’da düzenlenen uluslararası bir kongrede K. Avcıoğlu ve D. Koçer ile birlikte “The Experimental Curve of Growth in Function of Different Sets of Oscillator Strengths” adlı bir makale sundu.
Sonuç Olarak;
Türkiye’nin ilk kadın gökbilimcisi, ilk kadın dekanı ve ilk kadın senatörü olan Nüzhet Toydemir Gökdoğan,
bilimin ilerlemesine yaptığı katkıların yanı sıra çağdaş, aydın ve kararlı duruşuyla da ülkemizin kadınlarına ilham vermiştir. Bilim ve eğitim dünyasında açtığı yollar, bugün hâlâ yeni nesillere ışık tutmaya devam etmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Yavuz Unat; Nüzhet Gökdoğan’ın Astronomi Bilimine Katkıları; Bağlantı: https://www.academia.edu
- Unat, Y. (2017). Bilim Tarihinden Örneklerle Genç Bilim İnsanlarına Öneriler . Journal of Gifted Education and Creativity , 4 (1) , 13-26 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/jgedc/issue/38701/449419
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
