Tarihin başlangıcından beri “bilim” ve “kadın” sözcüklerinin birlikte kullanımı herkes tarafından yadırganmıştır. Kadınların ancak yüzlerce yıl süren çabaları ve hak arama mücadeleleri sonucu eğitime ulaşmaları mümkün olabilmiştir. Türkiye’de de süreç çok farklı işlememiştir. Ancak toplumların sosyal yapılarının sağlamlığının, kadınlarının aldığı eğitim ile paralel olduğunu gözlemleyen Atatürk, Türk kızına bütün okulların, bütün mesleklerin kapıları erkek çocuklarla aynı koşullarda açmıştır.
Bu yoldan devam eden, kendini bilime adamış, bilimin gelişmesine yön vermiş ve halen veren birçok bilim kadını mevcuttur. Ancak biz bu yazımızda aramızdan ayrılan ancak adını bilim tarihine altın harfler ile yazdıran bazı isimleri anmak istedik. Listemiz elbette her durumda eksik kalacaktır. Sonuçta hepsini bir yazıda toplamak imkansız. Bu nedenle biz matematik, fizik, astronomi ve kimya alanında dünya çapında başarılara imza atan 9 Türk bilim kadınını şimdilik anımsayalım.
Prof. Dr. Hülya Şenkon
1959-1960 akademik yılında İstanbul Üniversitesinin Fen Fakültesinde Matematik-dalında öğrenimine başladı. Doktora çalışmasını 1972’ de tamamladı. Kasım 1977’de doçent oldu ve Ekim 1988’de aynı bölümde profesör kadrosuna atandı. 1990’da İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Basımevinden çıkan iki ciltlik “Soyut Cebir Dersleri” adlı kitabını yayımladı.
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Nazım Terzioğlu Matematik Araştırma Merkezi Müdürlüğü (1984-1988), Cebir ve Sayılar Teorisi Anabilim Dalı Başkanlığı, Matematik Bölüm Başkanlığı(1991-1994) yapmış olan Prof. Dr. Hülya Şenkon, eş zamanlı Türk Matematik Derneği Genel Sekreterliği görevini sürdürdü.
Nermin Arık
Türk Matematikçi, eğitmen, çevirmen, yazar olan Nermin Arık, 1945 yılında Ankara Kız Lisesinden mezun oldu. 1954 yılında Glasgow Üniversitesi Elektrik Bölümünde lisans, 1963 yılında da George Washington Üniversitesi Matematik Bölümünde yüksek lisansını tamamladı. 1969 yılında Türkiye’ ye dönmesi gerektiğinden doktorasını tamamlayamadı. ODTÜ Matematik Bölümünde uzun süre eğitmenlik yaptı. Nermin Arık aynı zamanda TÜBİTAK ve çeşitli yayınevlerince çıkarılan birçok önemli bilimsel kitabın çevirisini yaptı.
Prof. Dr. Selma Soysal
Türkiye’nin ilk kadın matematik profesörü Selma Soysal ilköğretimini Zonguldak’ta, ortaöğrenimini İstanbul’da, Çapa Kız Öğretmen Okulunda parasız yatılı olarak sürdürdü. Sonra Kandilli Kız Lisesinde okudu. 1941 yılında İstanbul Üniversitesi’ne Matematik-Astronomi Bölümü’ne girdi. Cahit Arf’la Sonsuz Boyutlu Hilbert Uzayları konusunda doktora tezini yazdı.
Bir süre Paris’te Henri Poincare Enstitüsü’nde (1951), Londra’da ve ABD’de MIT’ de çalıştı. İTÜ’de de 47 yıl boyunca görev yaptı. Selma Soysal’ın Math Sci Net’te fonksiyonel analiz ve operatör teorisi konularında, 1949-1967 yılları arasında yazılmış 4 makalesi gözükmektedir. Ayrıca 1967 tarihli Yüksek Matematik Dersleri(Reel Sayılar Sistemi)adlı bir kitabı vardır.
Prof. Dr. Fatma Suzan Kahramaner
Alanında yaptığı bilimsel çalışmalar ile akademik camiada seçkin bir yere sahip olan, İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden ve Türkiye Cumhuriyeti’nin doktoralı ilk kadın matematikçilerinden Prof. Dr. Suzan Kahramaner Notre Dame de Sion’u bitirdi. Ardından 1934 yılında İstanbul Üniversitesi Matematik ve Astronomi Bölümü’ne girdi. 1943’te İstanbul Üniversitesi Matematik Bölümü’nde Analiz 1 ve Analiz 2 dersleri asistanı oldu.
Daha sonra Karmaşık Sayılar Teorisinde Katsayı Problemleri üzerine doktora yaptı. 1968 yılında profesör unvanını aldı. Zürih, Kaliforniya ve Helsinki’nin yanı sıra Londra, Paris ve Nice’teki çeşitli üniversitelerde bilimsel çalışmalar yaptı. 1978-1979 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Matematik Bölüm Başkanı oldu. 40 yıl süren akademisyenliğinin sonunda yaş haddinden emekliye ayrıldı.
Prof. Dr. Engin Arık
Parçacık fiziği alanında sahip olduğu engin bilgisi ve çalışkanlığıyla evrensel bağlamda kabul görmeyi başaran Engin Arık, Atatürk Kız Lisesi’ni 1965 yılında birincilikle bitirerek tamamladı. Liseden sonra İstanbul Üniversitesi Fizik-Matematik Bölümü’ne kaydoldu.
1969’da mezun olduktan sonra aynı üniversitenin Kuramsal Fizik Kürsüsünde öğrenci asistanı olarak çalışmaya başladı. Engin Arık, 1969 – 1976 yılları arasında kuramsal fizik alanındaki lisansüstü çalışmasını ise Pittsburgh Üniversitesi’nde tamamladı. 1976-1979 yılları arasında doktora sonrası araştırmacı olarak Londra Üniversitesi ve Rutherford Laboratuvarları’nda çalışmalar yaptı.
1979 yılında Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’ne geçti. “Deneysel Yüksek Enerji Fiziği” alanında yaptığı çalışmalarla 1981 yılında doçent ve 1988 yılında profesör oldu. Yüksek enerji fiziği alanında araştırma yapmaya özen gösteren Arık, nükleer enerji santrallerinde uranyum yerine toryum kullanımıyla ilgili çalışmalar yaptı. 33 ülkenin katıldığı, İsviçre’deki Avrupa Nükleer Araştırma Konseyi tarafından yürütülen ATLAS (A Toroidal LHC Apparatus) ve CAST (CERN Axion Solar Telescope) deneylerine katılan Türk bilim insanlarının grup liderliğini yürüttü. Devamında CERN’deki çalışmalara katılmaya başladı.
Burada önemli çalışmalar yapan Arık, Büyük Hadron Çarpıştırıcısının sınandığı ATLAS deneyine Boğaziçi Üniversitesi adına katıldı. Engin Arık, Deneysel Yüksek Enerji Fiziği alanında yüzün üzerinde makale yayımlamış ve yüzlerce atıf almıştır. Kendisi ne yazık ki 30 Kasım 2007 tarihinde şaibeli bir uçak kazası sonucu hayata çok erken veda etti.
Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan
Nüzhet Gökdoğan Erenköy Kız Lisesinde eğitimini tamamladıktan sonra, 1928’de Matematik-Fizik lisansı yapmak üzere Atatürk’ün Türkiye’ye sağladığı olanaklarla Fransa’ya gönderilmişti. Önce Lyon Kız Lisesi’nde Fransızca öğrenmiş, daha sonra Erkek lisesinde Mathematiques Superieures ve Speciales sınıflarını okumuştur. 1932’de Lyon Üniversitesi’nde Matematik lisansını tamamlamış, 1933-34 ders yılında da Paris Üniversitesi’nden sertifikasını almış ve Paris Rasathanesi’nde staj görmüştür.
1933 Üniversite Reformu’yla birlikte, Prof. Dr. E.F. Freundlich ve iki yardımcısıyla İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde 29 Eylül 1934’te kurulan Astronomi Enstitüsü’ne İlk Türk Doçenti olarak tayin edilmiştir. 1937’de Freundlich’in yönetiminde doktora tezini yazmıştır. Bu tez İ.Ü. Fen Fakültesi’nin kayıtlarındaki “bir numaralı” doktora tezidir. 1940’ta doçentlik tezini vermiştir. Ayrıca 1936-46 arasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde matematik doçenti olarak ek görev yapmıştır.
1948’de profesörlüğe yükseltilmiş ve ardından Fen Fakültesi’ni temsilen üniversite senatörü ve daha sonra 1954’te dekan seçilmiştir. Böylece Türk üniversitelerinin ilk kadın senatörü ve dekanı olmuştur.
En önemli Türk bilim kadınlarından biri olan Nüzhet Gökdoğan, Astronomi Bölümü’ne toplam 46 yıl hizmet etmiş, 11 doktora tezi danışmanlığı yapmış, 6 ders kitabı çevirmiş, 3 ders kitabı yazmış, 6’sı yurt dışında olmak üzere 13 bilimsel makalesi yayımlamıştır.
1948’de aralarında Cahit Arf, Mustafa İnan, Nazım Terzioğlu’nun da bulunduğu bazı öğretim üyeleriyle birlikte Türk Matematik Derneği’ni kurmuştur. 1954’te kurulan Türk Astronomi Derneği’nin de kurucularındandır.
Paris Pişmiş
Asıl adı Mari Sukiasyan olan Paris Pişmiş, İstanbul’da doğdu. Üsküdar Amerikan Kız Koleji’ni bitirdi. Türkçe ve Ermenice’nin yanı sıra, İngilizce ve Fransızca’yı da çok iyi biliyordu. Okulu birincilikle bitirdi. Ardından İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nin Matematik Bölümü’ne kaydını yaptırarak 1933’te Matematik ve Klasik Astronomi Bölümü’nü bitiren ilk kız öğrenci olacaktı.
1937’de burslu olarak Amerika’ya gitti. Yıldız kümeleri üzerine çalışmaları ve keşifleri bu yıllarda başladı. 1942’de Meksikalı bir modern astrofizik öğrencisi olan Felix Recillas ile evlenerek Meksika’ya yerleşti. Ulusal Astrofizik Gözlemevi’nin kuruluş çalışmalarında bulundu; bir yandan da ders verdi.
1965’te bugün hala kendi adıyla “PIS” olarak anılan tam 23 yıldız kümesi keşfetti. Bulduğu her fırsatta Türkiye’ye gelen, ODTÜ’de ve Ege Üniversitesi’nde dersler ve konferanslar veren, ülkemizde ulusal rasathane kurulmasının da fikir öncülerinden olan Paris Pişmiş, 1999 yılında vefat etti.
Prof. Dr. Dilhan Eryurt
Çalışmaktan ve öğrenmekten hiç yorulmayan Dilhan Eryurt 1926 tarihinde İzmir’de doğdu. Her zaman başarılı bir öğrenci oldu öğrenim hayatı boyunca. Ancak tüm derslerin içinde en çok matematik ilgisini çekti. Ankara Kız Lisesi’ni bitirince, Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile 1942 yılında üniversite eğitimi için İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’nü seçti.
Yaptığı başvurular kabul görünce, yüksek lisans için Michigan Üniversitesi Astrofizik bölümüne geçiş yaptı. Lisansüstü çalışmalarının bir kısmını burada yürüten başarılı astronom, doktorasını 1953 yılında Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda tamamladı. 1956 yılında, 30 yaşında doçentliğini aldı. 1959 yılında Uluslararası Atom Enerji Ajansı tarafından verilen bir bursla iki yıllığına Kanada’ya gitti.
Dilhan Eryurt, Kanada’daki çalışmalarının ardından, ABD’den aldığı bir bursla Indiana Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1961 yılında aldığı bir bursla Dilhan Eryurt NASA’nın New York’taki Goddard Uzay Araştırmaları enstitüsünde, o dönemde de bulunan tek kadın astronom olarak çalışmaya başladı. Eryurt, çalışmaları sonucunda, Güneş’in evrimsel geçmişinde şimdikinden daha parlak ve daha sıcak olduğunu ortaya koydu. Güneş ile ilgili yaptığı bu çalışmaları Ay’da atılan ilk adımı mümkün kılacaktı.
1968’de Türkiye’ye döndü ve devamında ODTÜ Fizik Bölümü’nde profesör oldu. Katkılarından ötürü, 1977 yılında TÜBİTAK “Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü’nü ve Apollo Başarı Ödülünü aldı.
Prof. Dr. Remziye Hisar
Remziye Hisar, Türk kimyager. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilk yıllarda çağdaş bilimin öncülerindendir ve kimya mesleğinin Türkiye’deki ilk kadın öncüsü olarak kabul edilir. Darülfünun’da fen bilimleri eğitimi alan ilk kadınlardandır.
Ayrıca Sorbonne Üniversitesinden doktora derecesiyle mezun olan ilk Türk kadınıdır. Kendisi ayrıcı Fizikçi Feza Gürsey’in annesidir. Paris’te Sorbone Üniversitesinde kimya eğitimine esnasında Langevin ve Madam Curie gibi çok tanınmış bilim insanlarının öğrencisi olmuştur. 1933 yılında doktora tezini tamamlayarak Türkiye’ye dönmüştür.
Sonrasında 1933-1936 yılları arasında İstanbul Üniversitesinde kimya ve fizik kimya dersleri vermiştir. 1959 yılında profesör olmuştur. .Dördü çeviri, beş ders kitabı yayımlamış; ayrıca kimya dalındaki buluşlarını içeren 16 bildirisi Fransa’da yayınlanmıştır.
Bu liste asla bitmez. Ancak bir yerde durmak zorundayız. İlklere imza atan diğer bilim kadınlarımızı hatırlamanız dileğimizle.
Matematiksel
Harika iş çıkartıyorsunuz🙏👍💐🌸