Hepimiz az ya da çok alışveriş yapmayı severiz. İmkanlarımız el verdiği ölçüde yeni bir şeylere sahip olmak geçici de olsa bizi mutlu eder. Ancak bir sorun var. Araştırmalar oniomania (onyomani) yani diğer adıyla kompulsif harcama bozukluğunun günümüzde her zamankinden daha yaygın olduğunu gösteriyor.
Bu cümle üzerine hemen kendinizi eleştirmeye başlamayın. Onyomani olan bir kişi ile biraz fazla alışveriş yapmayı seven biri arasındaki farkın ne olduğunu öncelikle anlayın. Bir çok kişi ikisinin de aynı olduğunu kabul eder. Bununla birlikte aslında birbirinden ayrılmaları oldukça kolaydır.
Alışveriş yapmaktan hoşlanan çoğu insan satın alma işlemleriyle ilgilenir. Oysa ki takıntılı alıcılar, satın alma eyleminin kendisine takıntılıdır.
Alışveriş yapmayı seven insanlar, beğenmedikleri bir ürünü iade edecek ve paraları azaldığında bütçe yapmaya başlayacak kontrole sahip olurlar. Oysa ki bu rahatsızlıktan muzdarip olanlar finansal olarak sorumlu kararlar almanın ötesinde, rasyonel kararlar bile alamazlar. Bu kişiler alışveriş yaparken gerçeklikten koparlar ve neredeyse bir trans haline geçerler.
Bu bilinçsiz harcama durumu, kişideki kaygı ve depresyon duygularını hafifletir. Ancak elbette bu hafifletme geçicidir. Kısa sürede kişi karamsar, sinirli hale gelir ve özgüvenini kaybeder. Bundan kurtulmanın tek yolu ise elbette yeniden alışveriş yapmaktır. ( Ek okumalar: Obsesyon (Saplantı) Nedir? Beyinlerimiz Neden Bir Konuya Takılıp Kalır?)
Döngü bu biçimde devam eder. Onyomani tedavi edilmezse finansal sağlığınız ve zihinsel sağlığınız üzerinde yıkıcı bir etki bırakabilir. Kişisel olarak onyomani sorunu yaşamasanız bile, harcama alışkanlıklarınız hakkında eleştirel bir şekilde düşünmek, kişisel mali durumunuzla ilgili daha sorumlu olmanıza yardımcı olabilir.
Alışveriş Bağımlılığı Yani Onyomani İle Nasıl Tanıştık?
1905 gibi erken bir tarihte bilimsel literatürde benzer durumlar tanımlansa da bozukluk son yirmi yıla kadar psikologlar ve araştırmacılar tarafından pek de ilgi görmedi. Ancak küresel kapitalizmin zaferi ve sosyal medya platformlarının yükselişi, konuyu giderek cazip hale getirdi.
Sonucunda günümüzde birçok araştırmanın konusu olmaya başladı. Bu arada oniomania (onyomani) sözcüğü Yunancada “onios” satılan, “mania” ise çılgınlık anlamına gelmektedir.
Onyomani konusu, çevrimiçi alışverişin her zamankinden daha fazla sayıda kişi için tek seçenek olduğu COVID salgını sırasında daha da net belirginleşti. Anket sonuçlarından da gördüğümüz kadarıyla insanlar karantina sırasında bozulan psikolojilerini alışveriş yaparak iyileştirmeye çalıştılar.
Konu ile ilgili araştırmalar yeni yapılmaya başlandığı için net sayılardan bahsetmek olası değil. Ancak Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya göre bu durum nüfusun %8’ini etkilemektedir
Aynı çalışma, tartışmalı olmasa da, bu kişilerin kabaca %90’ının kadın olduğundan bahsetmektedir. Daha sonraki araştırmalar bu durumun her iki cinsiyeti de eşit biçimde etkilediğini ortaya koymuştur.
Kadınların vurgulanma sebebi olarak da, kadınların sorunun farkında olması, tedavi olma amacı ile arayışa girmesi ancak erkeklerin bu durumun kendilerini de etkilediğini kabul etmemesi olarak düşünülmektedir.
Onyomoni Tedavisi Mümkün mü?
Aslında konu ile ilgili araştırmalar yakın zamanda yapılmaya başlandığı için tedavi konusunda da net cevaplara sahip değiliz. Kişilerde satın alma sürecinde aşırı davranışların gerçekleşmesini tetikleyen birçok neden bulunmaktadır. Bu nedenlerin azaltılması sorunun dolaylı bir biçimde azalmasına da neden olacaktır.
Ayrıca onyomoni’nin, finansal ve psikolojik sıkıntıya neden olduğu kanıtlanmış olsa da henüz bir hastalık olarak kabul edilmemektedir. Neyse ki kompulsif satın alma ve biriktirme gibi davranışsal bağımlılıklar, özellikle gelişmiş ülkelerde giderek daha fazla tanınmaktadır.
Kesin sonuç bulunana kadar öneriler durumun farkına varma ve satın alma dürtünüzü sınırlamaya çalışmak biçiminde olacaktır. Bazı takıntılı harcamacılar, bir şeyleri satın almayı tamamen bırakmaya çalışır, ancak bu genellikle iyi sonuçlanmaz. Bunun yerine bazı sınırlamalar getirmeniz daha faydalı olacaktır.
Örneğin kredi kartı limitinizi düşürmek ya da kullanmayı tamamen bırakmak akıllı bir yöntem olacaktı. Çünkü kredi kartı kullanmanın kişilerin harcama alışkanlıklarını değiştirdiği günümüzde net biçimde bilinmektedir. Göz atmak isterseniz: Son Kuruş Etkisi Nedir? Cebimizdeki Son Parayı Harcamak Neden Acı Verir?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How to overcome “oniomania” — compulsive spending disorder. Yayınlanma tarihi: 13 Nisan 2023; Bağlantı: https://bigthink.com/sponsored/oniomania-compulsive-spending/
- ‘Going cashless’ may make you an ‘Oniomaniac’. Yayınlanma tarihi: 26 Şubat 2017; Bağlantı: https://economictimes.indiatimes.com
- Granero R, Fernández-Aranda F, Mestre-Bach G, Steward T, Baño M, Del Pino-Gutiérrez A, Moragas L, Mallorquí-Bagué N, Aymamí N, Gómez-Peña M, Tárrega S, Menchón JM, Jiménez-Murcia S. Compulsive Buying Behavior: Clinical Comparison with Other Behavioral Addictions. Front Psychol. 2016 Jun 15;7:914. doi: 10.3389/fpsyg.2016.00914. PMID: 27378999; PMCID: PMC4908125.
- Front. Psychol., 09 December 2021; Sec. Psychopathology; Volume 12 – 2021 | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.568041
- Marcinko D, Karlović D. Oniomania–successful treatment with fluvoxamine and cognitive-behavioral psychotherapy. Psychiatr Danub. 2005 Jun;17(1-2):97-100. PMID: 16395851.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
