Etrafımız, bir şeyler satın almanın bizi mutlu edeceğini söyleyen reklamlarla çevrilidir ve hepimiz alışveriş yapmayı severiz. Yeni bir şeylere sahip olmak da çoğu zaman, geçici de olsa, bizi mutlu eder. Ancak kimi kişilerde alışveriş yapma bir saplantı haline gelir. Bu duruma oniomania (onyomani – kompulsif satın alma ya da alışveriş bağımlılığı) denir.
Çoğu insan, içki ve uyuşturucu kullanmanın tehlikelerinin farkındadır. Daha az sayıda insan, neredeyse her türlü zevkli davranışın aşırıya kaçıldığında bağımlılık yapma potansiyeline sahip olduğunu bilir. Paul Erdős tuhaf bir matematikçiydi. Hayatını, gerekli tüm zamanı ve enerjiyi matematiğe ayırabileceği şekilde kurdu. Hiç evlenmedi, herhangi bir hobi geliştirmedi, kendini hiçbir yere bağlamadı. Ne bir evi ne de sabit bir yeri vardı.
Paul Erdős’ün saplantısı matematikti. Erdős’ün saplantısı ona başarıyı getirmişti. Ancak her saplantı için aynı şeyi demek mümkün olmayacaktır. Hayatlarımıza normalden fazla dahil olmaları durumunda, internet ve çevrimiçi oyunlar, yemek yeme, egzersiz yapma, alışveriş ve Erdös özelinde matematik ile uğraşma en az uyuşturucu kadar zarar verme potansiyeline sahiptir.
Onyomani Nedir?
Alışveriş yapmaktan hoşlanan çoğu insan satın alma işlemleriyle ilgilenir. Oysa kimi kişiler sadece satın alma eyleminin kendisine takıntılıdır. Bu kişiler alışveriş yaparken gerçeklikten koparlar ve neredeyse bir trans haline geçerler.
Bu bilinçsiz harcama durumu, kişideki kaygı ve depresyon duygularını hafifletir. Ancak elbette bu hafifletme geçicidir. Kısa sürede kişi karamsar, sinirli hale gelir ve özgüvenini kaybeder. Bundan kurtulmanın tek yolu ise elbette yeniden alışveriş yapmaktır.
Araştırmalar, gelişmiş ülkelerdeki her 20 kişiden birinin alışveriş bağımlılığından muzdarip olabileceğini, ancak bunun genellikle ciddiye alınmadığını gösteriyor. İnsanlar, kötü bir gün geçirdiklerinde kendilerini neşelendirmek için biraz “alışveriş terapisine” girmenin zararını görmüyorlar.
Ara sıra anlamsız harcamalar yapmak, ölçülü olduğu sürece, kötü bir şey değildir. Ancak alışveriş kişinin hayatını ele geçirdiğinde gerçek bir sefalete yol açacaktır. En kötü yanı, onyomani hastaları, alışverişin kendileri üzerindeki olumsuz etkisine rağmen alışveriş yapmaya devam ederler. Akıl sağlıkları kötüleşir, ciddi borç batağına girerler ancak alışveriş hâlâ arzu ettikleri kısa süreli dopamin salınımını sağlamaya devam eder.
Peki normal alışveriş ile alışveriş bağımlılığı arasındaki fark nedir? Tüm bağımlılıklarda olduğu gibi alışveriş bağımlılığını da diğer alışveriş türlerinden ayıran şey, davranışın kişinin stresle başa çıkmanın temel yolu haline gelmesidir.
Onyomani Hastalığı Modern Zaman Özgü Değildir
Her ne kadar son zamanlarda bu sorunu yaşayan kişi sayısı artsa da alışveriş bağımlılığı yeni bir hastalık değildir. Onyomani hastalığı on dokuzuncu yüzyılın başlarında tanındı ve yirminci yüzyılın başlarında psikiyatrik bir bozukluk olarak gösterildi.
Ancak kompulsif satın alma bozukluğunun başlı başına bir durum mu yoksa başka bir durumun belirtisi mi olduğu tartışmalıdır. Kompulsif satın alma bozukluğu olan kişilerde yeme bozuklukları ve madde bağımlılığı gibi başka bozuklukların belirtileri de bulunduğundan tanı koymak genellikle zordur.
Bu nedenle de zihinsel bozuklukları teşhis etmek için en sık kullanılan kılavuzlarda onyomani bir hastalık olarak yer almaz. Bozukluğun nasıl sınıflandırılması gerektiği devam eden bir tartışmadır. Bir diğer sorun ise, araştırmacıların aynı zamanda bir tanım üzerinde de anlaşamamalarıdır.
Her ne kadar bu bozukluk henüz adı, semptomları ve hatta zihinsel sağlık sorunu kategorisiyle açıkça tanımlanmamış olsa da, çoğu araştırmacı bir konuda hemfikirdir: Bu, insanların gerçekten muzdarip olduğu gerçek bir durumdur.
Onyomoni Hastalığı Tedavisi Mümkün mü?
Herhangi bir bağımlılığın üstesinden gelmek, günlük varoluşun stresi ve sıkıntısıyla baş etmenin alternatif yollarını öğrenmeyi gerektirir. Kişilerde satın alma sürecinde aşırı davranışların gerçekleşmesini tetikleyen birçok neden bulunmaktadır. Bu nedenlerin azaltılması sorunun dolaylı bir biçimde azalmasına da neden olacaktır.
Boş zamanlarınızın tadını çıkarmanın alternatif yollarını bulmak, alışverişi kendinizi daha iyi hissetmenin bir yolu olarak kullanma döngüsünü kırmak için çok önemlidir. Bazı takıntılı harcamacılar, bir şeyleri satın almayı tamamen bırakmaya çalışır, ancak bu genellikle iyi sonuçlanmaz. Bunun yerine bazı sınırlamalar getirmeniz daha faydalı olacaktır.
Kredi kartlarından kurtulmak ve üzerinizde az miktarda acil durum nakit parası bulundurmak iyi bir fikirdir. Çünkü kredi kartı kullanmanın kişilerin harcama alışkanlıklarını değiştirdiği günümüzde net biçimde bilinmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How to overcome “oniomania” — compulsive spending disorder. Yayınlanma tarihi: 13 Nisan 2023; Bağlantı: How to overcome “oniomania” — compulsive spending disorde/
- Black DW. A review of compulsive buying disorder. World Psychiatry. 2007 Feb;6(1):14-8. PMID: 17342214; PMCID: PMC1805733.
- Granero R, Fernández-Aranda F, Mestre-Bach G, Steward T, Baño M, Del Pino-Gutiérrez. A, Moragas L, Mallorquí-Bagué N, Aymamí N, Gómez-Peña M, Tárrega S, Menchón JM, Jiménez-Murcia S. Compulsive Buying Behavior: Clinical Comparison with Other Behavioral Addictions. Front Psychol. 2016 Jun 15;7:914. doi: 10.3389/fpsyg.2016.00914. PMID: 27378999; PMCID: PMC4908125.
- Front. Psychol., 09 December 2021; Sec. Psychopathology; Volume 12 – 2021 | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.568041
- Marcinko D, Karlović D. Oniomania–successful treatment with fluvoxamine and cognitive-behavioral psychotherapy. Psychiatr Danub. 2005 Jun;17(1-2):97-100. PMID: 16395851.
- Zhang, C, Brook, JS, Leukefeld, CG, Brook, DW. Associations between compulsive buying and substance dependence/abuse. Major depressive episode, and generalized anxiety disorder among men and women. J Addict Dis. 2016;35(4):298-304. doi:10.1080/10550887.2016.1177809
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
