Kadınların matematik yeteneğinden yoksun olduğuna dair modası geçmiş cinsiyet stereotipi, 2014 yılında Maryam Mirzakhani‘nin matematiğin en prestijli ödülü Fields Madalyasını alan ilk kadın olmasıyla büyük bir darbe almıştı. Aynı derecede önemli bir darbe ise 300 yıl önce Maria Gaetana Agnesi tarafından vuruldu.
Günümüzde ondan geriye, Agnesi cadısı adı verilen, aşağıdaki görselde gördüğünüz basit bir eğri kaldı. Bu eğri, Maria Agnesi’nin 1748’de kaleme aldığı Analytical Institutions adlı kitabında ilk olarak tanımlanmıştır. Buraya kadar her şey tamam. Peki ama adında neden içinde bir cadı geçiyor?
Bu kitap, farklı dillerde yazılmış matematik teorilerini bir araya getiren ilk eser olmasının yanı sıra, bir kadın tarafından yazılmış ve günümüze ulaşmış en eski matematiksel metin olma özelliğini taşıyor. Temel cebir, diferansiyel ve integral hesap gibi konuları kapsar. Ayrıca basit diferansiyel denklemlere de yer verir. Çok sayıda örnekle desteklenen anlatımı, öğrenmeyi kolaylaştırmayı hedefler.
Maria Agnesi bu kitabı İtalyanca yazdı. “Cadı” adıysa, teknik bir terimin yanlış çevrilmesinden doğdu. 1718’de bu eğriye Latince “versoria” adını verdiler. İtalyanca’ya geçtiğinde bu sözcük “versiera” oldu. Aslında sinüs eğrisini tarif ediyorlardı. Ancak İngilizce çeviride bu terimi “avversiera” gibi okuyup “cadı” anlamını yüklediler. Bugün hâlâ adına rağmen kullanılan bu eğri, modelleme ve istatistikte 250 yıldır işe yarayan bir araç olmaya devam ediyor.
Kısaca Maria Agnesi Kimdir?
Maria Agnesi (1718- 1799) zengin, entelektüel, aristokrat ve politik açıdan güçlü bir ailenin kızı olarak dünyaya geldi. Beş yaşında hem Fransızca hem de İtalyanca konuşuyordu. On iki yaşına geldiğinde ise bu dillere Yunanca, İbranice, İspanyolca, Almanca ve Latince’yi de ekledi. 9 yaşındayken kadınların eğitim görme hakkı ile ilgili bir denemeyi Latinceye çevirmiş ve evlerinin bahçesinde yapılan akademik bir toplantıda ezberden okumuştu.
Ailesinin sosyal statüsünü korumak için babası evinde dönemin önde gelen kişilerinin davet edildiği buluşmalar düzenlerdi. Bu zamanlarda Maria bilim ve felsefe konularında farklı dillerde konuşarak göz kamaştırırdı. Sonrasında da yetenekli kız kardeşi kendi eserlerini piyanoda çalardı.
Kadınların salon süsü olarak kullanıldığı zamanlarda, bu iki kız kardeş oldukça dikkat çekiyordu. Ancak Maria, babasının gösteriş çabasına uygun hareket etse de, bu davetlere alet olmayı sevmiyordu. 1740 yılına gelindiğinde, babasının düzenlediği gösterişli etkinliklerden rahatsızlığını dile getirdi ve bir manastıra girmek istediğini söyledi. Kızını kaybetme korkusu yaşayan Pietro, o andan itibaren onun kamuya açık sunumlarını durdurdu.
Genç yaşta birçok yeteneğe sahip olan Maria teoloji okumaya ve matematikle uğraşmaya başladı. Özellikle Isaac Newton’un geliştirdiği yöntemler onu çok etkiledi. Bu süreçte, daha önce Roma ve Bologna’da ders vermiş olan keşiş Ramiro Rampinelli ona destek oldu. Sonrasında Jacopo Riccati ve oğulları da yardımcı oldular.
Guillaume de L’Hôpital’in koni kesitleriyle ilgili kitabına bir yorum yazdı ama bu yayımlanmadı. 1748’de, diferansiyel ve integral hesabını anlatan kapsamlı bir kitap yazdı. 1000 sayfayı aşan ve iki cilt hâlinde yayımlanan bu eser, o dönem için önemli bir boşluğu doldurdu.
Kitap Paris Bilimler Akademisi’nde olumlu yorumlar yer aldı. Agnesi, Bologna Akademisi’ne üye seçildi. Papa XIV. Benedikt önce ona fahri okutman unvanı verdi, ardından matematik profesörlüğüne atadı. Ancak bu görevi hiçbir zaman fiilen yerine getirmedi.
Kendi Doğrularına Göre Yaşayan Bir Kadın
1752 yılında babasının ölümü, Maria Gaetana Agnesi’nin hayatını tamamen değiştirdi. Babasının üç evliliğinden olan 21 çocuğun 13’ü hâlâ aile evinde yaşıyordu ve Agnesi, bu çocukların bakım ve eğitim sorumluluğunu üstlendi.
Matematiğe olan ilgisi bir anda sona erdi. Kendisine yöneltilen bilimsel sorulara artık yanıt vermedi. Bilimsel kitaplığını dağıttı. Bundan sonra yalnızca dini kitaplar okumaya ve kendi dini metinlerini yazmaya başladı. Zamanının büyük bölümünü yoksullara ve hastalara ayırdı. Önce ailesinin evinde kadınlara özel bir bakım evi kurdu, ardından kendi evinde bir hayır kurumu açtı. Miras kalan tüm servetini yardım işlerine harcadı.
Agnesi kalıplara sığmayan bir kadın oldu. O bir rahibe, bir eş veya bir anne olmadı. Toplum tarafından hem matematik çalışmaları hem de hayırseverliği nedeniyle saygı gördü. 1799’da tamamen yoksul bir halde hayatını kaybetti. Napolyon’un işgali sırasında tahrip edilen isimsiz bir toplu mezara gömüldü.
Agnesi’nin matematik kitapları Fransızca ve İngilizceye çevrilmiş olsa da, ne Euler’in Introductio in analysin infinitorum (1748) ne de Gabriel Cramer’in Introduction à l’analyse des lignes courbes algébriques (1750) adlı eserleri kadar etki yarattı. Zaten kitabın başlığından da anlaşılacağı gibi, Agnesi’nin amacı ileri düzey keşifler sunmak değil, gençlerin yeni matematiği öğrenmesini sağlamaktı.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- The 18th-Century Lady Mathematician Who Loved Calculus and God. Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2018; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
- The Witch of Agnesi; Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2017; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
