1940’lar ve 50’lerde Amerika’da yaz mevsimi, birçok ebeveyn için bir endişe zamanı oluyordu. Çünkü binlerce insanın çocukları, herkesin iyileşemediği çoğunluğun sakat kaldığı bir hastalık ile enfekte olduğu bir mevsimdi.
1950’lerde çocuk felci insanları, özellikle de çocukları sakat bırakan tehlikeli bir salgın hastalıktı. 1952 yılında Amerika’daki salgın, ülke tarihinin en büyük salgınıydı. O yıl yaklaşık 60.000 çocuk enfekte oldu. Birçoğu felç oldu ve 3.000’den fazla kişi öldü.
Korkmuş ebeveynler çocuklarını yüzme havuzlarından, sinema salonlarından ve diğer halka açık yerlerden uzak tutmaya başlamıştı. Bu hastalıktan en saygın tıp bilimcilerinden biri kabul edilen Jonas Edward Salk sayesinde kurtulduk.
Çocuk felci aşı çalışmaları sonucunda aşının patentini alıp almayacağı konusunda sorulan bir soruya Jonas Salk “Bu aşı insanlığa ait, patenti yok diyebilirim. Güneşin patentini alabilir misiniz?” diyerek karşılık vermişti.
Aşının patentini almayarak 7 milyar dolar gibi bir parayı elinin tersiyle bir kenara iten Jonas Salk, bir bilim insanının tutkusunun yalnızca insanlığa hizmet olması gerektiğini ortaya koymuştur. Kendisini biraz daha detaylı tanıyalım.
Kısaca Jonas Edward Salk Kimdir?
Jonas Salk, 28 Ekim 1914’te Amerika Birleşik Devletleri’nin New York kentinde doğdu. Ailesi, Rusya’dan ABD’ye daha iyi bir yaşam için gelmiş göçmenlerdi. Başarılı bir öğrenci olan Jonas, aslında hukuk eğitimi alıp avukat olmak istiyordu. Ancak bir süre sonra kararını değiştirecekti.
New York Eyalet Üniversitesi’nde aldığı bir kimya dersi sırasında Salk, bilim hakkında daha fazlasını öğrenmeye hevesli olduğunu fark etmişti. Bu nedenle önce branşını kimyaya çevirdi. Ancak kısa süre sonra hastalıklar ve bunların tedavisi üzerine de çalışmak istediğini anladı ve nihayetinde tıp fakültesine girmeye karar verdi.
1939’da doktorasını bitirdi. Salk, doktora ardından iki yıl boyunca bir hastanede stajyer olarak çalıştı. Daha sonra Michigan Üniversitesi’ne geçti. Burada Dr. Thomas Francis Jr ile grip virüsleri üzerine araştırmalara başladı. Bizim çocuk felci dediğimiz, kısaca “polyo” denen hastalıkla da bu sıralarda ilgilenmeye başladı.
Yakın zamanlarda bu hastalığa birden fazla virüsün neden olduğuna karar verilmişti. Ama kaç virüsün bu hastalıktan sorumlu olduğunu kimse bilmiyordu. Hastalığın durdurulabilmesi için, önce bu hastalığa neden olan bütün virüslerin tanımlanması gerekiyordu.
1949 ve 1951 yılları arasında Salk ve arkadaşları zahmetli bir iş olan polyovirüs tiplemesini tamamladılar. Virüs örnekleriyle 17.500 maymun üzerinde binlerce test gerçekleştirdiler. Sonucunda da sayıyı üçe kadar indirmeyi başardılar.
O zamanlar, yerleşik aşı geliştirme paradigması, ‘canlı’ ancak zayıflamış bir mikroorganizmayı izole etmekti. Bu zayıflatılmış virüs veya bakteri daha sonra, uzun süreli bağışıklık sağlayacak düşük dereceli, zararsız bir enfeksiyon oluşturmak için hastalara uygulanacaktır. Ancak kendisi bu konuda farklı bir yaklaşım izlemeye karar verecekti.
Çocuk Felci Üzerine Yaptığı Çalışmalar
Yayınları sonunda, ilk olarak ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından çocuk felci araştırması için para toplamak amacıyla kurulan bir hayır kurumu olan Ulusal Çocuk Felci Vakfı’nın dikkatini çekti. Artık yaygın olarak March of Dimes olarak bilinen bu vakıf, Salk’ın araştırmasına bol miktarda mali destek sağladı ve aşı hedefine yönelik çabalarını hızlı bir şekilde başlatmasına yardımcı oldu.
Salk ve ekibi, çocuk felci virüsünü antijenik özelliklerini yok etmeden öldürmek için formaldehit kullandı. İlerleyen süreçte aşıyı kendisi, eşi ve çocukları da dahil olmak üzere çok sayıda gönüllüye uyguladılar.
Nihayetinde 12 Nisan 1955’te insanlar üzerinde yapılan çalışmalar başarıyla sonuçlanınca, hastalığın yenilgiye uğratıldığı ilan edildi. Bu Jonas Salk’ın başarısının onaylandığı ve insanların rahat bir soluk aldığı yıldı. Birçok insanı öldüren ya da sakat bırakan hastalığa çare bulunmuştu.
Bunun sonucunda Salk bir gecede dünya çapında ünlü oldu. Sonraki yıllarda Amerika’daki çocuk felci oranı 100.000 kişi başına 18 vakadan 100.000 kişi başına 2 vakaya düştü. Salk’ın aşısı ilerleyen yıllarda geliştirildi ve ağızdan da alınabilir çeşitleri yapıldı.
Salk, 1963 yılında kendi adını verdiği “Jonas Salk Biyolojik Çalışmalar Enstitüsü”nü kurdu. Kendisi enstitüde 1975’e kadar yönetici olarak kaldı. Daha sonra kurucu direktörü oldu. Bu sırada da bir çok kitap kaleme aldı.
Jonas Edward Salk, 23 Haziran 1995’te 80 yaşında kalp yetmezliğinden hayatını kaybetti. Onun adına enstitüsünde bir anıt beyanname bulunmaktadır. “Umut, rüyalarda, hayal gücünde ve hayalleri gerçekleştirecek kadar cesur olanlardadır.” Kendisi yaşamını yitirmeden önce başka ölümcül hastalık olan AIDS üzerine çalışıyordu. Ayrıca göz atmak isterseniz: Buluşlarıyla Milyonlarca Hayat Kurtaran 5 Bilim İnsanı
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Jonas Salk; https://www.famousscientists.org
- From Polio To The COVID Vaccine, Dr. Peter Salk Sees Great Progress. Yayınlanma tarihi: 26 Aralık 2020; Bağlantı: https://www.npr.org
- Tan SY, Ponstein N. Jonas Salk (1914-1995): A vaccine against polio. Singapore Med J. 2019 Jan;60(1):9-10. doi: 10.11622/smedj.2019002. PMID: 30840995; PMCID: PMC6351694.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
