1952 yılının Aralık ayında beş gün boyunca Londra sokaklarını kalın bir sis kapladı. Bu olay, binlerce kişinin ölümüne yol açtı ve çevre koruma yasalarının dönüm noktası sayılan adımlarına kapı araladı.
Londra uzun yıllar boyunca havasının kalitesiyle mücadele etti. 1850’lerde Thames Nehri’nden yayılan ve kanalizasyon kokusuyla anılan “Büyük Pis Koku”dan, bacalardan ve ısıtma sobalarından çıkan dumanın sokakların üzerinde yeşilimsi bir sis tabakası oluşturduğu “bezelye çorbası” denilen yoğun puslara kadar şehir sık sık kirli havayla boğuştu.
1905’te doktor Harold Antoine des Voeux, bu karışımı tanımlamak için “smoke” ve “fog” kelimelerini birleştirerek “smog” terimini ortaya attı.
O dönemde Britanya kömür üretiminde bir devdi. Ülke, 1913 yılında dünya toplam kömürünün dörtte birini, yani 292 milyon ton gibi şaşırtıcı bir miktarı üretmişti. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında dünya ile birlikte petrole yönelmiş olsa da, İngiliz kömür endüstrisi varlığını sürdürdü. Çünkü halk hâlâ evlerini ısıtmak için kömür kullanıyordu.
Büyük Londra Sisi Başlıyor
1952 yılının Aralık ayında Londralılar soğuk havayla başa çıkmak için şöminelerini yakarken, ortaya çıkan hava koşulları kömür dumanını ölümcül bir sise dönüştürecek bir felaketin zeminini hazırladı.
5 Aralık akşamı, sıcaklık donma noktasında seyrederken kömür ateşlerinden çıkan ısı ve duman her zamanki gibi gökyüzüne yükseldi. Normalde bu duman, soğuk atmosferde soğuyup dağılırdı.
Ancak bu kez tam tersi oldu. Antisiklon adı verilen yüksek basınçlı bir hava sistemi, Londra’nın üzerine nemli ve sıcak bir hava tabakası yerleştirdi. Bu tabaka havayı yere doğru bastırdı. Soğuk hava, içindeki su buharını yoğunlaştırarak sis oluşturdu. “Sıcaklık terselmesi” denen bu meteorolojik olay, kömür ateşlerinden çıkan duman ve kirleticilerin kent üzerinde hapsolmasına yol açtı.
Sis tabakası yer yer 200 metre kalınlığa ulaştı. Bu sırada kömürün yanmasıyla oluşan renksiz bir gaz olan kükürt dioksit de havada birikti. Gaz, sisin su tanecikleriyle birleşerek sülfürik aside dönüştü ve şehri asit yağmurundan oluşan zehirli bir örtüyle kapladı.
Sis karardıkça şehirde kaos başladı. Görüş mesafesi neredeyse sıfıra indiği için sürücüler yollarda ilerleyemedi, toplu taşıma tamamen durduruldu. Kaldırımdaki insanlar kendi ayaklarını bile göremez hale geldi. Aynı durum iç mekanlar için de geçerliydi.
Büyük Londra Sisinin Sağlık Üzerindeki Etkileri
Hafta sonu ilerledikçe sisin sağlık üzerindeki etkileri de ağırlaştı. O hafta hastaneye yatışlar yüzde 48 arttı. Ayrıca solunum rahatsızlığı nedeniyle yapılan başvurular ise iki katına çıktı. Şehri kaplayan bu hareketsiz zehirli sis, Londra’nın adeta nefesini kesmişti. Hükümet ise, olayı sıradan bir durum kabul ettiği için tedbir almakta gecikmişti.
Dört gün sonra sis dağılmaya başladığında ölümler çoktan başlamıştı. Çiçekçilerde çiçek, cenaze evlerinde tabut kalmadı. Hükümet o hafta üç bin ölüm bildirdi, fakat gerçekte tablo çok daha karanlıktı.
2012’de yapılan bir araştırma, tarihî kayıtları inceleyerek Büyük Londra Sisi’nin gerçek bilançosunu ortaya koydu. Bulgulara göre, bu felaket normal koşullarda beklenenden yaklaşık 12 bin fazla ölüme yol açmıştı.
Etkileri ise sisin kendisinden çok daha uzun sürdü. Hayatının ilk yılında bu sise maruz kalan çocukların, astıma yakalanma olasılığı yüzde 20, yetişkinlikte astım geliştirme olasılığı ise yüzde 9,5 arttı. Anne karnında maruz kalma durumunda ise çocukluk çağı astımı riski yaklaşık yüzde 8 yükseldi.
Sonuç Olarak;
Büyük Sis’in etkileri yalnızca sağlık alanında değil, çevre politikalarında da kalıcı izler bıraktı. On yıllar boyunca kömür dumanına kayıtsız kalan halkın tutumu bu felaketle birlikte değişmeye başladı. Başta ağır davranan Britanya hükümeti, sonunda temiz havayı yasal bir öncelik haline getirdi.
Büyük Sis, ayrıca Britanya’yı dünyanın ilk kapsamlı ulusal hava kirliliği yasasını çıkarmaya yöneltti. 1956 tarihli Temiz Hava Yasası, “yoğun duman” ya da “rahatsız edici duman” salımını yasakladı. Ek olarak 1968’de yasa daha da güçlendirildi.
Siyaset bilimci Howard A. Scarrow’a göre, 1956 ile 1966 arasındaki on yılda ülke genelinde duman salımı yüzde 38 azaldı; Londra’da ise kömür kaynaklı duman yoğunluğu yüzde 76 düştü. Bu dönüm noktası niteliğindeki yasa sayesinde şehir, 1960’lardan bu yana bir daha benzer bir durumla karşılaşmadı.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The Great Smog Of London That Killed 12,000 People And Took 64 Years To Solve. Yayınlanma tarihi: 21 Kasım 2019; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/
- Bell ML, Davis DL. Reassessment of the lethal London fog of 1952. Novel indicators of acute and chronic consequences of acute exposure to air pollution. Environ Health Perspect. 2001 Jun;109 Suppl 3(Suppl 3):389-94. doi: 10.1289/ehp.01109s3389. PMID: 11427388; PMCID: PMC1240556.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
