Kara Cuma mı, Siber Pazartesi mi? Ocak indirimleri mi, yoksa Amazon’un Prime Day kampanyası mı? Ya da belki de eski usul mağaza indirimleri daha çekici gelir. Alışveriş alışkanlıkları ne olursa olsun, pek çok kişi iyi bir fırsat yakalama fikrinden hoşlanır.
Kara Cuma öncesindeki günler ve haftalar, bu alışveriş tutkusunun en yoğun hissedildiği dönemdir. İnternette herhangi bir yere bakıldığında, “özel indirim” başlıklarıyla dolu reklamlar ve kampanyalar dikkat çeker.
Fiziksel mağazalar da bu ilgiden payını alır. Bu nedenle de bu dönemde mağazalar erken saatte açılır ve geç kapanırlar. Ayrıca sınırlı sayıda beklenmedik derecede indirimli satış yaparlar. Ve evet şu ana kadar okuduklarınız muhtemelen zaten bildiğiniz şeylerdir. Peki, bu çılgın tüketim gününün adı nereden geldi? İşte bunu bilmiyor olmanız olasıdır.
Black Friday Yani Kara Cuma Nedir?
“Black Friday” terimi ilk olarak 1869’daki bir mali kriz sırasında kullanıldı. Yatırımcılar Jay Gould ve Jim Fisk, altın fiyatlarını yapay biçimde yükselterek piyasayı çöküşe sürükledi. Bu olayın ardından ifade, uzun süre olumsuz olayları ve krizleri tanımlamak için kullanıldı. Zamanla Şükran Günü’nden sonraki gün işe gitmeyen işçileri ya da benzer düzensizlikleri anlatan bir deyime dönüştü.
Terim, alışverişle ilk kez 1950’lerde ilişkilendirildi. Philadelphia polisi, Şükran Günü’nden sonraki gün kente akın eden kalabalıkları kontrol etmek zorunda kaldıkları için bu günü “Kara Cuma” olarak adlandırdı. Bu ifade kısa sürede alışverişle özdeşleşti ve her yıl daha geniş bir kullanım alanı kazandı.
Başlangıçta perakendeciler “kara” sözcüğünün olumsuz çağrışımından rahatsız oldu. Günü “Büyük Cuma” olarak adlandırmayı denediler, ancak bu girişim tutmadı. Daha sonra anlatıyı tersine çevirdiler. “Black Friday” artık işletmelerin zarardan kâra geçtiği, yani “siyaha döndüğü” günü simgelemeye başladı. Bu yorumla birlikte terim, ticari başarı ve hareketlilik anlamı kazandı.
Beynimiz neden indirimleri sever?
Televizyon, mutfak aleti ya da çanta gibi indirimli ürünler, modern toplumda büyük ilgi görür. Bunun nedeni, beynin ödül sisteminin bu tür fırsatlara kimyasal tepki vermesidir. İnsan beyni, bir ürünü “iyi bir anlaşma” olarak algıladığında haz duygusunu yöneten nükleus accumbens bölgesi etkinleşir.
Bu tepki, alışveriş yapan kişinin indirimli bir ürün bulduğunda tatmin ve mutluluk hissetmesine yol açar. Nükleus accumbens ve diğer ödül merkezleri, dopamin adlı nörotransmitter aracılığıyla çalışır
Dopamin, beynin ödül ve haz merkezlerini düzenleyen bir nörotransmitterdir ve mutluluk duygusuyla yakından ilişkilidir. İnsanlar satın almak istedikleri nesnelerin görüntülerini gördüklerinde, dopamin reseptörlerinin yoğun olduğu bölgeler etkinleşir.
Alışveriş sırasında alınan bu dopamin “dozu”, kişiye iyi hissettirir. Ayrıca dopamin, karar verme sürecini daha dürtüsel hale getirir. Bu nedenle tüketicilerin indirim karşısında neden heyecanlandığını anlamak kolaydır.
Tüketiciler ödüllendirildiklerini ve tatmin olduklarını hissetmeyi sevdiği için bu duyguyu sağlamak perakendecilere düşer. Mağazalar, müşterilerin dopamin etkisini yaşamasını sağlamak için farklı stratejiler geliştirir. Alışverişin psikolojik temellerini anlamak, büyük ya da küçük tüm işletmeler için güçlü bir ikna aracına dönüşür.
Kara Cuma pazarlama hileleri nelerdir?
Black Friday’de gerçekten ne kadar tasarruf edildiği oldukça tartışmalıdır. Bu dönemde harcamayı kontrol altında tutmak için perakendecilerin kullandığı taktikleri fark etmek önemlidir. Fiyat aralıkları ve satış süreleri, tüketiciyi daha fazla satın almaya yönlendirecek biçimde düzenlenir. Bu nedenle alışveriş sezonunda bütçeyi aşmamak için asıl ihtiyaçlara odaklanmak gerekir.
Black Friday kampanyaları genellikle gizlilik içinde yürütülür. Tüketiciler indirimlerin ne olacağını tarih yaklaşmadan öğrenemez. Bu durum, perakendecilerin fiyatları rekabet, piyasa durumu ve ürünlere yönelik talebe göre son anda değiştirmesine olanak tanır. Aynı zamanda tüketicilerin önceden plan yapmasını zorlaştırır ve kararlarını normalden daha hızlı vermelerine yol açar.
Alışveriş yapanlar için en önemli motivasyon düşük fiyattır. Ancak indirimden yararlanmak yalnızca zaten alınması planlanan ürünlerde mantıklıdır. Gerçekte çoğu zaman bu gerçekleşmez.
Perakendecilerin kullandığı araçlardan biri, yalnızca kısa süre geçerli alışveriş fırsatları sunmaktır. Bu yöntem, tüketicide acele etme hissi yaratır ve adrenalin düzeyini yükseltir. Böylece indirimli bir ürüne sahip olma düşüncesi, kişide heyecan ve coşku uyandırır. Satışların belirli bir gün, hafta ya da aya bağlanmasının nedeni de genellikle bu psikolojik etkidir.
İnternet sitelerinde kullanılan geri sayım sayaçları da benzer biçimde çalışır. Sayaç, tüketicide “kaçırma korkusu” yaratır ve hemen satın alma isteğini güçlendirir.
Sonuç Olarak
Yine de bu dürtüye karşı koymak mümkündür. Bunun için özdenetim gerekir. Düşük fiyatlı bir ürünle karşılaşıldığında hemen satın almak yerine düşünmek önemlidir. Mağazadaysa ürünü eline alıp biraz dolaşmak, ilk heyecanın yatışmasına yardımcı olur. Bu süre içinde satın alma isteği genellikle azalır.
Aynı ilke çevrim içi alışverişte de geçerlidir. Ekrandan uzaklaşıp kısa bir süre başka bir şeyle ilgilenmek, indirim cazibesinin etkisini azaltır. Birkaç dakika sonra ürünün aslında düşünüldüğü kadar gerekli olmadığı fark edilir.
Yazının devamında göz atmak isterseniz: Black-Scholes Denklemi İle Piyasaların Matematiğini Öğrenelim
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- What’s the Real History of Black Friday? Yayınlanma tarihi: 16 Kasım 2022; Bağlantı: https://www.history.com/
- Thaler, Richard. (2008). Mental Accounting and Consumer Choice. Marketing Science. 27. 15-25. 10.1287/mksc.1070.0330.
Matematiksel
