Gelişim psikolojisi 20. yüzyılın büyük bölümünü, çevreyi keşfetmeye yönelik doğal meraklarının sonucunda çocukların düşüncesinin nasıl geliştiğini ve nasıl evreler halinde olgunlaştığını açıklayan Jean Piaget’nin egemenliğinde geçmiştir. Sonrasında ortaya atılan Lev Vygotsky’nin sosyakültürel gelişim teorisi de çocukların temelde diğer insanlarla etkileşim yoluyla öğrendiklerini söyler. Vygotsky’nin teorisi, çocuklarda konuşma ve akıl yürütme gibi zihinsel yeteneklerin gelişiminde kültürün rolüne odaklanır.
37 yaşında verem hastalığına yenik düşerek çok erken hayata veda etmesi, yapabileceği pek çok şeyin yarım kalmasına ve ününün yayılmasına engel olsa da Vygotsky, 10 yıllık süre içerisinde öğrenme teorileri üzerine 10 kitap yayınlayan, sanat, estetik ve sosyoloji üzerine pek çok eseri olan ve 270 bilimsel makalesi bulunan üretken bir yazardı.
Lev Vygotsky Kimdir?
Lev Vygotsky, 17 Kasım 1896’da Batı Rusya İmparatorluğu’ndaki bir şehir olan Orsha’da doğdu. 1917’de Moskova Devlet Üniversitesi’nde sosyoloji, dilbilim, psikoloji ve felsefe gibi çeşitli konularda eğitim aldı. Psikolojideki resmi çalışmaları 1924’te Moskova Psikoloji Enstitüsü’nde başladı. 1925’te sanat psikolojisi üzerine bir tezi tamamladı, ancak aynı zamanlarda hastalığı da başladı.
Vygotsky, 11 Haziran 1934’te, henüz 37 yaşındayken tüberkülozdan öldü. Yine de, Vygotsky psikolojide biçimlendirici bir düşünür olarak kabul edilir ve çalışmalarının çoğu bugün hala keşfedilmekte ve araştırılmaktadır.
Freud, Pavlov, Skinner ve Piaget gibi uluslararası kuramcıların çağdaşı olan Vygotsky, yaşamı süresince onların ulaştığı zirveye ulaşamamıştır. Bunun sebebi kısmen, yaşadığı dönemde ülkesindeki engellemeler yüzünden düşünce ve fikirlerine ulaşılamaz oluşundan kaynaklanmaktadır.
Vygotsky Bilişsel Gelişim Kuramı
Vygotsky çocukların kendilerini büyütenlerle etkileşimleri yoluyla önceki nesillerin birikmiş tüm bilgeliklerini, değerlerini ve teknik bilgilerini kavradıklarına ve kendilerini nasıl yönlendireceklerini bu gereçleri kullanarak öğrendiklerine inanmaktadır.
Ancak çocukların bu kültürel gereçleri deneyimleyebilecekleri ve içselleştirebilecekleri tek yol sosyal etkileşimdir. Bireysel düzeyde düşünme ve muhakeme becerimiz bile, doğuştan gelen bilişsel yeteneklerimizi pekiştirdiğimiz gelişme sürecimizdeki sosyal aktivitelerimizden kaynaklanır.
Vygotsky’nin Bilişsel Gelişim Kuramını oluşturan kavramlar çok önemli fikirleri ortaya koymaktadır. Bu kavramlardan ilki yakınsalsal gelişim alanıdır. Yakınsal gelişim alanı; gelişmeye açık alan veya potansiyel gelişim alanı olarak da adlandırılabilmektedir. Çocukların bazı ödevleri tamamlamak için yetişkinlerden ya da daha büyük çocuklardan yardım istediklerini öne süren “yakın gelişim alanı” kuramı Piaget’ye bir cevap niteliğindedir. Başka bir araştırma alanı da Piaget tarafından tanımlanan gelişim evrelerinin evrenselliği varsayımı olmuştur.
Vygotsky Bilişsel Gelişim Kuramını Farklı Kılan Kavramlar Nelerdir?
Vygotsky’ye göre öğrenme ve gelişim süreçleri bir öğretici ya da aktarıcı topluluğu içerisinde gerçekleşir. Bu nedenle de kişi, tek başına olduğu durumlarda potansiyeli sınırlanacağından, çok az şey öğrenebilmektedir. Kişi ancak sosyal bir çevre içerisinde potansiyeline ulaşır ve dolayısıyla da bilişsel gelişim gerçekleşir.
Vygotsky; bireylerin doğuştan getirdikleri potansiyellerinin bilişsel gelişimi başlattığını düşünen Piaget’nin aksine, öğretmen, anne-baba, diğer yetişkin ve akranların gelişimi tetikleyen unsurlar olduğunu savunur.
Doğumundan itibaren bir çevrenin içinde tutulan birey onun tarafından şekillendirilerek çevrenin ortak biliş düzeyi, düşünme biçimi ve yolları da bireye aktarılır. Çocuk içinde yetiştiği toplumun sosyo-kültürel olgularına hâkim olan, ondan daha bilgili ve yetenekli akran ve yetişkinleri içinde gelişim ve öğrenme sürecini devam ettirir. Bu noktada, Vygotsky’nin bilişsel gelişim kuramının temelinde yatan çevre vurgusu yakınsal gelişim alanı kavramı içinde açık bir şekilde görünmektedir.
Vygotsky’nin ortaya attığı diğer önemli kavram ise yapı iskelesi kavramıdır. Öncelikle yani bir binanın yapımında yapı iskelesinin nasıl kullanıldığını anlamamız kavramın kuramla bağlantısını kurmamızda bize fayda sağlayacaktır. İskele, bina kendisi destek sağlayacak kadar güçlü olana dek, işçilere destek sağlayan bir yapıdır. Bina sağlamlık kazanmaya başladıkça iskele de önemini yitirmeye başlayacaktır ve hatta iskeleye gerek kalmayacaktır.
Örneğin çocuğun ablasının bir yemeğin nasıl yapıldığını çocuğa öğrettiğini ele alalım. Burada abla yapı iskelesidir. Çocuğa yemeğin hazırlanışındaki yöntem ve kuralları öğretir. Sonra çocuk, bunu kendi uygulamaya başladığında ve tamamen öğrendiğinde yapı iskelesi de kalkacaktır. Yani öğrenme sürecinde yapı iskelesi kişi ile kişinin öğrenmesi gereken arasındaki aracıdır.
Anlam yapılandırması da Vygotsky’nin diğer önemli kavramlarındandır. Oyun, anlamların ve günlük etkinliklerin yapılandırıldığı günlük süreçtir. Düşünme süresi başladığında eylemler içsel veya dışsal olarak ortaya çıkabilirler.
Vygotsky’nin Kuramları Günümüz Eğitim Psikolojisini Şekillendirmiştir
Vygotsky’nin kuramları hem öğrenme hem de öğretme yaklaşımlarına ilham kaynağı olmuştur. Öğret menlerin, sürekli olarak öğrencilerinin dikkat sürelerini, konsantrasyonlarını ve öğrenme becerilerini geliştirmek ve böylece yetkililiklerini artırmak için onlara rehberlik ederek ve onları besleyerek yol gösterici bir rol oynamaları gerektiğine inanır.
Bu düşünce eğitimde, özellikle de çocuk merkezli öğretmeden müfredat merkezli öğretmeye doğru kaymanın yaşandığı 20. yüzyılın sonlarında belirgin bir etki yaratmıştır. Vygotsky’nin çalışmaları, ölümünden bu yana özellikle gelişim ve eğitim psikolojisi alanlarında etkisini sürdürmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Vygotsky’nin Sosyo- Kültürel ve Bilişsel Gelişim Teorisi Bağlamında Türkçe Öğretiminin Değerlendirilmesi: https://dergipark.org.tr/
- Lev Vygotsky’s Life and Theories. Yayınlanma tarihi: 12 Nisan 2021; Bağlantı: https://www.verywellmind.com/lev-vygotsky-biography-2795533
Matematiksel
