Gelişim psikolojisi 20. yüzyılın büyük bölümünü, çevreyi keşfetmeye yönelik doğal meraklarının sonucunda çocukların düşüncesinin nasıl geliştiğini ve nasıl evreler halinde olgunlaştığını açıklayan Jean Piaget’nin egemenliğinde geçmiştir. Sonrasında ortaya atılan Lev Vygotsky’nin kuramı da çocukların temelde diğer insanlarla etkileşim yoluyla öğrendiklerini söyler. Lev Vygotsky, erken çocukluk dönemi çalışmalarında öğrenmenin sosyokültürel yönlerine değinerek alana önemli katkılarda bulunmuş bir Rus psikoloğudur.
Lev Vygotsky’ye göre muhakeme, kavrayış ve hatırlama için gereken tüm beceriler çocuğun ebeveynleri, öğretmenleri ve akranlarıyla yaşadığı deneyimlerden kaynaklanmaktadır. Kendisi insan gelişiminin üç düzeyde meydana geldiğini düşünür: kültürel, kişilerarası ve bireysel. Vygotsky en biçimlen-dirici deneyimlerimizin sosyal olduğuna inanarak kültürel ve kişilerarası düzeylere odaklanmıştır: “Başkaları aracılığıyla kendimiz oluruz”.
Freud, Pavlov, Skinner ve Piaget gibi uluslararası kuramcıların çağdaşı olan Vygotsky, yaşamı süresince onların ulaştığı zirveye ulaşamamıştır. Bunun sebebi kısmen, yaşadığı dönemde ülkesindeki engellemeler yüzünden düşünce ve fikirlerine ulaşılamaz oluşundan kaynaklanmaktadır. Diğer yandan yaşamının erken yıllarında verem hastalığıyla mücadele etmiştir. 38 yaşında verem hastalığına yenik düşerek çok erken hayata veda etmesi de yapabileceği pek çok şeyin yarım kalmasına ve ününün daha çok yayılmasına engel olmuştur. Vygotsky, 10 yıllık süre içerisinde öğrenme teorileri üzerine 10 kitap yayınlayan, sanat, estetik ve sosyoloji üzerine pek çok eseri olan ve 270 bilimsel makalesi yayınlanmış üretken bir yazardı. İlgi alanları oldukça çeşitliydi. Vygotsky, günümüzde yeni ufuklar açan bir düşünür olarak kabul edilmektedir. Vygotsky’nin kısacık ömrüne sığdırdığı önemli kuramlarından olan bilişsel gelişim kuramının kavramlarının temel fikrini öğrenmemizde fayda var.
Vygotsky Bilişsel Gelişim Kuramı
Vygotsky çocukların kendilerini büyütenlerle etkileşimleri yoluyla önceki nesillerin birikmiş tüm bilgeliklerini, değerlerini ve teknik bilgilerini kavradıklarına ve kendilerini nasıl yönlendireceklerini bu gereçleri kullanarak öğrendiklerine inanmaktadır. Ancak çocukların bu kültürel gereçleri deneyimleyebilecekleri ve içselleştirebilecekleri tek yol sosyal etkileşimdir. Bireysel düzeyde düşünme ve muhakeme becerimiz bile, doğuştan gelen bilişsel yeteneklerimizi pekiştirdiğimiz gelişme sürecimizdeki sosyal aktivitelerimizden kaynaklanır.
Vygotsky’nin Bilişsel Gelişim Kuramını oluşturan kavramlar çok önemli fikirleri ortaya koymaktadır. Bu kavramlardan ilki yakınsalsal gelişim alanıdır. Yakınsal gelişim alanı; gelişmeye açık alan veya potansiyel gelişim alanı olarak da adlandırılabilmektedir. Çocukların bazı ödevleri tamamlamak için yetişkinlerden ya da daha büyük çocuklardan yardım istediklerini öne süren “yakın gelişim alanı” kuramı Piaget’ye bir cevap niteliğindedir. Başka bir araştırma alanı da Piaget tarafından tanımlanan gelişim evrelerinin evrenselliği varsayımı olmuştur.
Vygotsky Bilişsel Gelişim Kuramını Farklı Kılan Kavramlar Nelerdir?
Vygotsky’nin ortaya attığı diğer önemli kavram ise yapı iskelesi kavramıdır. Öncelikle yani bir binanın yapımında yapı iskelesinin nasıl kullanıldığını anlamamız kavramın kuramla bağlantısını kurmamızda bize fayda sağlayacaktır. İskele, bina kendisi destek sağlayacak kadar güçlü olana dek, işçilere destek sağlayan bir yapıdır. Bina sağlamlık kazanmaya başladıkça iskele de önemini yitirmeye başlayacaktır ve hatta iskeleye gerek kalmayacaktır.
Örneğin çocuğun ablasının bir yemeğin nasıl yapıldığını çocuğa öğrettiğini ele alalım. Burada abla yapı iskelesidir. Çocuğa yemeğin hazırlanışındaki yöntem ve kuralları öğretir. Sonra çocuk, bunu kendi uygulamaya başladığında ve tamamen öğrendiğinde yapı iskelesi de kalkacaktır. Yani öğrenme sürecinde yapı iskelesi kişi ile kişinin öğrenmesi gereken arasındaki aracıdır. Anlam yapılandırması da Vygotsky’nin diğer önemli kavramlarındandır. Oyun, anlamların ve günlük etkinliklerin yapılandırıldığı günlük süreçtir. Düşünme süresi başladığında eylemler içsel veya dışsal olarak ortaya çıkabilirler.
Vygotsky’nin kuramları hem öğrenme hem de öğretme yaklaşımlarına ilham kaynağı olmuştur. Bu kurama göre öğrenme ortamı sadece okul\sınıf olmaktan çıkarılmalı çevre ile etkileşimi sağlayacak biçimde oluşturulmalıdır. Grupla yapılacak etkinliklere ağırlık verilmelidir. Kültürel değerlere ve kavramlara eğitim süresince yer verilmelidir. Değerlendirme yapılırken sadece bireysel değil grupla da değerlendirme yapılmalıdır. Vygotsky’nin değerli fikirlerinin rehberliğinde oluşturulacak bir eğitim-öğretim planı çocukların bilişsel gelişiminde önemli yararlar sağlayacaktır. Vygotsky’nin yaşamı ilginizi çekiyorsa aşağıdaki linkten belgesele de göz atabilirsiniz..
Kaynaklar:
- Vygotsky’nin Sosyo- Kültürel ve Bilişsel Gelişim Teorisi Bağlamında Türkçe Öğretiminin Değerlendirilmesi: https://dergipark.org.tr/
- Lev S. Vygotsky’s Theory of Development: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/
Matematiksel
