Mona Lisa’yı çevreleyen efsanelerin ardı arkası kesilmez. Kimine göre ressam, kendi yüzünü model almıştır. Kimine göreyse tabloda eski metinlere gizli göndermeler gizlidir. Hatta gözlerinde saklı harf ve sayı kodları arayanlar bile olmuştur. Bütün bu söylentiler arasında bir tanesi her zaman öne çıkar. Bu da Mona Lisa etkisidir.
Mona Lisa etkisi, bazı portrelerde izleyici nereye giderse gitsin, portrenin bakışlarının hâlâ ona yönelmiş gibi görünmesiyle ortaya çıkar. Bu etki uzun zamandır bilinmesine rağmen, araştırmacılar tarafından nadiren ele alınmıştır. Yine de oldukça güçlü bir etki yaratır ve her zaman merak uyandırır.
Bu durumla ilgili bilinen ilk açıklamalardan biri, ikinci yüzyılda İskenderiyeli Batlamyus’un optikle ilgili yazılarında yer alır. On beşinci yüzyılda ise düşünür Nicolaus Cusanus, bu etkiyi ayrıntılı biçimde ele alarak, bu tür portrelerin herkese aynı anda baktığını belirtir.
Bu etkiyi anlamak için portreleri, üç boyutlu baş figürleriyle karşılaştırmak faydalı olur. Gerçek bir insan ya da bir büst birine bakıyorsa, izleyici yana kayarak bu bakışı kolayca bozar. Eğer figür bakmıyorsa, doğru açıya geçerek bakışı yakalar.
Ancak Mona Lisa tarzı portrelerde bu denge işlemez; izleyici nereye giderse gitsin, bakışlar sürekli ona yönelmiş gibi görünür. Örneğin, portre sağa bakıyorsa ve izleyici de sağa kayarsa, bakış da sağa doğru hareket etmiş gibi algılanır. Bu nedenle bazı portreler izleyiciye doğrudan bakarken, bazıları ondan uzaklaşıyor gibi görünür.
Mona Lisa Etkisi Neden Kaynaklanır?
Bakış yönünü ayırt etmek sosyal yaşamda önemli bir rol oynar. Bir insanın ya da hayvanın nereye baktığını görmek, dikkatinin ve olası davranışlarının nereye yöneldiğini anlamamızı sağlar. Bu yüzden ne zaman biri tarafından izleniyormuş gibi hissettiğimizi sorgularız. Daha genel biçimde sorarsak, bir kişinin bize bakıp bakmadığından bağımsız olarak bakış yönünü nasıl çözeriz?
Bu konuda yaygın ve sezgisel bir açıklama iris kayma hipotezidir. Bu hipotez, bakış yönünü göz çukuru içindeki iris ve gözbebeği konumuyla açıklar. İris sola kaymışsa bakış sola, ortadaysa ileriye, sağa kaymışsa sağa yönelmiş görünür.
Algı araştırmalarına göre insanlar yaklaşık artı eksi beş derecelik bir açı içinde kalan tüm bakışları kendilerine yönelmiş kabul eder. Bu alana bakış konisi denir. Bir portrede gözler tam karşıya bakıyorsa ve bu koni içinde kalıyorsa, izleyici nereye geçerse geçsin bakışın kendisine yöneldiğini hisseder. Beynin bu küçük yanılması Mona Lisa etkisinin temelini oluşturur.
Mona Lisa Aslında Size Bakmıyor
Almanya’daki Bielefeld Üniversitesi’nden araştırmacılar, Mona Lisa etkisinin doğrudan Mona Lisa tablosu üzerinde test edilmediğini fark etti. Bu durum üzerine, Gernot Horstmann ve Sebastian Loth bir deney tasarladı. Yirmi dört katılımcı, tablonun ekrandaki on beş farklı bölümünü inceledi. Her biri, ekranın önündeki cetvel üzerinde gözlerin yöneldiğini düşündükleri noktayı işaretledi. Bu işaretlemeler, algılanan bakış açısını ortaya koydu.
Sıfır derece, doğrudan izleyiciye yönelen bir bakışı ifade eder. Beş derecelik küçük bir sapma bile izlenme hissini sürdürürken, açı büyüdükçe bu his kaybolur.
Yaklaşık iki bin değerlendirmeyi analiz eden araştırmacılar, Mona Lisa’nın bakışının ortalama 15,4 derece sağa yöneldiğini belirledi. Katılımcıların çoğu, tablonun kendilerine değil, yana baktığını düşündü. Bu nedenle teknik olarak Mona Lisa aslında bizi izlemiyor.
Mona Lisa etkisi başka birçok resimde de görülür. Yine de insanlar bu gücü özellikle Louvre’daki ünlü Mona Lisa’ya yakıştırır. Sonucunda dünyanın en ünlü tablosunun bize baktığını düşünmek hoşumuza gider.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The Mona Lisa Does Not Actually Cause the ‘Mona Lisa Effect’ Kaynak site: Mental Floss. Yayınlanma tarihi: 11 Ocak 2019. Bağlantı: The Mona Lisa Does Not Actually Cause the ‘Mona Lisa Effect’
- Boyarskaya E, Sebastian A, Bauermann T, Hecht H, Tüscher O. The Mona Lisa effect: neural correlates of centered and off-centered gaze. Hum Brain Mapp. 2015 Feb;36(2):619-32. doi: 10.1002/hbm.22651. Epub 2014 Oct 18. PMID: 25327821; PMCID: PMC6869588.
- Hecht, Heiko & Boyarskaya, Evgenia & Kitaoka, Akiyoshi. (2014). The Mona Lisa effect: Testing the limits of perceptual robustness vis-à-vis slanted images. Psihologija. 47. 287-301. 10.2298/PSI1403287H.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi artırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
