Diyelim ki ev arkadaşınız sizden markete giderken birkaç şey almanızı istedi. Sadece altı ürün var, bu yüzden kolayca hatırlayacağınızı düşünüp liste yapma gereği duymadınız. Fakat mağazaya vardığınızda yalnızca ilk iki ürünü ve sonuncusunu hatırlıyorsunuz; aradakiler tamamen aklınızdan çıkmış. Bunun nedeni öncelik ve sonralık etkisidir.
Öncelik etkisi, insan belleğinde, öğrenmede, öğeleri hatırlamada ve hatta ilk izlenimlerin oluşumunda önemli bir rol oynar. Bu etki, yalnızca neyi hatırladığımızı değil, bilgiyi nasıl anlamlandırdığımızı da biçimlendirir.
Şirketler bu bilişsel eğilimi bilinçli biçimde kullanır. Televizyon, radyo, internet ya da basılı reklamlarda ürünleri henüz piyasaya çıkmadan tanıtarak ilk izlenimi oluştururlar. Aynı strateji, yeni telefon modelleri veya film fragmanlarıyla ilgili haberlerde de görülür. Markalar izleyicinin belleğinde yer etmek için en çarpıcı bilgiyi en başta sunar.
Öncelik ve Sonralık Etkisi Nasıl Çalışır?
Bir liste ezberlemeye çalışırken ilk öğeyi ortadakilere göre daha kolay hatırladığınızı fark etmişsinizdir. Bu, öncelik etkisinin klasik bir örneğidir. Listenin başındaki bilgiler, sonrakilere göre uzun süreli belleğe daha kolay yerleşir. Araştırmalar, biri hakkında art arda bilgi okuyan kişilerin, her yeni bilgiye daha az zaman ayırdığını gösterir; yani ilk izlenimler daha baskın olur.
Kısa süreli hafıza, bilgiyi geçici olarak saklayan bir yapı gibidir, genellikle 7 ± 2 bilgi birimini 15 ila 30 saniye arasında tutabilir. Bu sınırlı süre boyunca, tekrar edilmeyen bilgiler beyinde kalıcı hale gelmez.
Bu etki, yorgun ya da dikkati dağılmış durumdayken daha belirginleşir. Zihinsel yorgunluk, insanı hızlı yargılara yönlendirir. Örneğin, uzun bir sınavdan çıkan öğrenciler, ilk izlenimlerine daha çok güvenir. Ancak, düşüncelerini sonradan açıklamak zorunda olduklarını bildiklerinde bu etki kaybolur. Yorgunken beynimiz yeni bilgiyi işlemekte zorlanır ve erken bir yargıya sığınır; buna “kapanış ihtiyacı” denir.
Öncelik etkisi, sonralık etkisiyle de bağlantılıdır. Sonralık etkisi, en son edindiğimiz bilgileri daha iyi hatırladığımızı anlatır. Örneğin, Eurovision gibi yarışmalarda son çıkan yarışmacıların daha yüksek puanlar alması bunun tipik bir örneğidir.
Öncelik Ve Sonralık Etkisinin Gerçek Hayattaki Sonuçları
Öncelik etkisi yalnızca hafızayla ilgili değildir; kararlarımızı ve seçimlerimizi de yönlendirir. Örneğin, seçimlerde oy pusulasında ilk sırada yer alan adayların genellikle daha fazla oy aldığı kanıtlanmıştır. Bunun nedeni, seçmenlerin ilk gördükleri ismi daha kolay hatırlamaları ve ona daha fazla önem vermeleridir. İlk bilgi, sonraki tüm değerlendirmeler için bir çerçeve oluşturur; bu yüzden algımız çoğu zaman ilk izlenimin gölgesinde şekillenir.
Öncelik etkisi, ürün algısında da güçlü bir rol oynar. Bir ürün hakkında ilk kez olumsuz bir yorum duyarsak, onu denemekten kaçınma eğilimindeyizdir. Buna karşılık, olumlu bir ilk izlenim güven ve kalıcılık yaratır. Bu nedenle markalar, yeni bir ürün çıkarmadan önce ilk izlenimi dikkatle tasarlar.
Örneğin Apple, ürün lansmanlarını gizlilik ve beklenti üzerine kurar. Ürün ortaya çıktığında herkesin bundan bahsetmesini sağlayarak, olumlu bir ilk izlenim yaratır. Aynı strateji Tesla gibi markalarda da görülür. Sahne gösterisine benzeyen tanıtımlar, ürünün yalnızca işlevsel değil, estetik ve yenilikçi yönleriyle de hatırlanmasını sağlar. Böylece ilk izlenim, ürünün değer algısının temelini oluşturur.
Bu etki, ders anlatan öğretmenler için de önemli bir hatırlatmadır. Öğrencilerin belleğinde en çok yer eden bilgiler, genellikle dersin başında ya da sonunda sunulanlardır. Bu nedenle öğretmen, dersin en kritik noktalarını bu bölümlere yerleştirerek öğrenmeyi güçlendirebilir.
Sonuç olarak
Hafızamızın bu doğal eğilimlerini anlamak, hem kişisel hem de profesyonel yaşamda daha bilinçli kararlar vermemize yardımcı olur. Beynimiz yalnızca bilgiyi depolamakla kalmaz; aynı zamanda onu düzenler, önceliklendirir ve gereksiz olanı eler. Bu süreçleri fark etmek, düşüncelerimizi ve tepkilerimizi daha iyi yönetmemizi sağlar.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why do we only remember the first things on our grocery list?. Kaynak site: The Decisionlab. Bağlantı: Why do we only remember the first things on our grocery list?
- Jamie Murphy, Charles Hofacker, Richard Mizerski, Primacy and Recency Effects on. Clicking Behavior, Journal of Computer-Mediated Communication, Volume 11. Issue 2, 1 January 2006, Pages 522–535, https://doi.org/10.1111/j.1083-6101.2006.00025.x
- Li, Cong. (2009). Primacy effect or recency effect? A long‐term memory test of Super Bowl commercials. Journal of Consumer Behaviour. 9. 32 – 44. 10.1002/cb.291.
- Koppell, Jonathan & Steen, Jennifer. (2004). The Effects of Ballot Position on Election Outcomes. Journal of Politics. 66. 267 – 281. 10.1046/j.1468-2508.2004.00151.x.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
