1941’de matematikçi GH Hardy şöyle yazmıştı. “Aeschylus unutulunca Archimedes (Arşimet) hatırlanacak. Çünkü diller ölür; ama matematiksel fikirler ölmez.” Gerçekten de günümüzde Aeschylus ( Oyun yazarı – Eshilos ) adı unutulsa da, Arşimet adı antik çağın en büyük matematikçisi ve bilim insanı olarak anımsanır. Arşimet bunu pek çok nedenden ötürü hak eder. Bunlardan bir tanesi de doymak bilmeyen merakıdır. Merak ettiği şeylerden birisi de Evreni doldurmak için gereken kum tanesi sayısı olmuştur. Üstelik sadece merak etmekle kalmamış, kum tanelerinin sayıca sınırsız olduğu fikrini çürütmek için bir de kitap yazmıştır.
The Sand Reckoner [Kum Hesaplayıcısı] adlı incelemesinde Arşimet, bütün evreni doldurmak için gereken kum tanesi sayısını 8 x 1063 olarak hesaplamıştı. Ancak bu modern matematiksel gösterim şeklini kullanmamıştı. Modern sayı sistemimizde büyük sayıları kullanmak ve yazmak kolaydır. Ancak harflerin sayılara dönüştüğü ilkel bir sistem olan Yunan sayı sistemi ile bunu yapmak imkansızdı. Bu durumdan yılmayan Arşimet, kendi sayı sistemini geliştirdi. Hesaplaması, bize günümüzde üsler ya da kuvvetler dediğimiz şeyi icat etmesine dayanıyordu.
Arşimet’in Yeni Sayı Sistemi
Yunanlıların en büyük sayısı, 10.000 olarak yazdığımız ve sayılamaz anlamına gelen myriad idi. Arşimet iki myriadı birbiri ile çarptı ve 100 milyon yani 108 sayısını elde etti. Daha sonra da bu çarpımı kendisi ile çarptı. Bunun sonucunu da 108 x 108 veya (108)2 olarak gösterdi. Sonunda, Arşimet evrendeki kum tanelerini saymak için sekizinci mertebeye kadar sayılara ihtiyacı olduğunu hesapladı, yani (108)8 = 1064.
Bu, Arşimet’in hayal ettiği evrende herhangi birinin ihtiyaç duyacağı en büyük sayıydı. Ancak Arşimet bu devasa sayıyı keşfetmekle yetinmedi. Daha büyük sayılar yazmaya devam etti. Sonunda canavar sayı olarak adlandırılan aşağıdaki sayıya kadar ulaştı. Bu sayı birbirini takip eden 80 katrilyon sıfır içerir. Pratikte pek bir işe yaramaz. Ama bu sayı bize Arşimet’in matematik tutkusunun bir göstergesidir.
Arşimet bu sonuca ulaşmak için Samoslu Aristarkus’un güneş merkezli modelini kullandı. Evren’in küresel olduğunu ve Güneş’i merkez aldığını; Evren’in çapının, Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin çapına oranının, Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin çapının, Dünya’nın çapına olan oranına eşit olduğunu varsaydı. Arşimet’in amacı, evrendeki kum tanelerinin sayısını basitçe doğru bir şekilde hesaplamak değildi. O aslında daha önce imkansız olarak kabul edilen sayılarla nasıl hesaplanacağını göstermek istiyor, bizleri büyük sayılar dünyasına davet ediyordu.
Dünyadaki Kum Tanesi Sayısı Ne Kadardır?
Daha yakın bir dönemde Horn ve Adam adlı jeologlar dünyadaki tüm tortul kayaçlarında, çöllerinde ve kumsallarında bulunan kumun toplam hacmine ilişkin bir tahminden hareket ile dünyadaki kum tanesi sayısını hesaplamaya çalıştı. 147 milyon kilometreküp kum bulunduğunu hesapladıktan sonra, ortalama tane büyüklüğüne ve sıkışıklığına ilişkin varsayımlarla, dünyadaki kum tanelerinin sayısı için 875 septilyon (trilyon trilyon) gibi 24 haneli bir sayıya vardılar. Devamında Hawaii Üniversitesi’ndeki matematikçiler dünyanın bütün kumsallarının toplam uzunluğuna, genişliğine ve derinliğine ilişkin tahminlerden hareketle, dünyanın bütün kumsallarında 700,5 kentilyon ( 18 basamaklı bir sayı) kum tanesi bulunduğunu duyurdular!
Evrendeki Tüm Yıldızların Sayısı
“Evrendeki tüm yıldızların sayısı, Dünya’daki bütün kumsallardaki kum taneciklerinin sayısından fazla.” Bu iddiayı, Amerikalı gök bilimci Carl Sagan, 1980’lerin en çok izlenen televizyon şovlarından birisi olan Cosmos’da dile getirmişti.
Evrende kaç tane yıldız olduğunu belirleyebilmek için bazı kabullere ihtiyacımız var. Ayrıca başka sorunlar var. Sonuçta evrenin gerçekte ne kadar büyük olduğunu bilmiyoruz. Ayrıca evrenin merkezinde olmadığımızı, şeklini tam olarak bilmediğimizi ve hızlanarak genişlediğini düşünürsek işler daha da karışıyor. Cambridge Üniversitesi’nden Profesör Gerry Gilmore, Samanyolu Galaksisindeki yıldızları saymaya çalıştı. Ulaştığı toplam 200 milyar civarında oldu. Ama bu sadece tek bir galaksi içindi. Evrende kaç galaksinin olduğunu bulursak, yıldızların toplam sayısını da yaklaşık hesaplayabilirdik.
Bu kulağa imkansız gibi gelse de evrende kaç galaksinin olduğunu gökbilimciler galaksinin parlaklığına bakarak bilebilir. Sonuç, Evren’de yaklaşık 100 milyar galaksi olduğunu hesapladı. Her galakside ortalama 200 milyar yıldız bulunduğunu da kabul etti. Evren’deki yıldızların toplam sayısını bulmak için, bu rakamları birbirleriyle çarpmanız gerek. Sonuçta evrende 10 sekstilyon yıldız var. ( 22 basamaklı bir sayı bu).
Sonuçta anlıyoruz ki Carl Sagan haklıydı. Her geçen gün hem en büyük ölçeklerde, hem de en küçük ölçeklerde evrene ilişkin bilgilerimizin genişlemesiyle birlikte, evrendeki yıldızların sayısından vücudunuzdaki atomların sayısına kadar hayal edilemez her türlü büyük sayıyla tanışmış bulunuyoruz. Sonsuzluk kavramı ise sonluya ve sonlu olmayana ilişkin paradoksları gidermek için boğuşan matematikçilerin kafasını kurcalamaya devam ediyor.
Göz atmak isterseniz…
Kaynaklar:
- NPR,Which Is Greater, The Number Of Sand Grains On Earth Or Stars In The Sky? https://www.npr.org/
- BBC, Evren’deki yıldız sayısı, Dünya’daki kum tanesi sayısından fazla mı?, https://www.bbc.com
- John Fardon, Zeki Olduğunu Düşünüyor musun?,NTV YAYINLARI
- How Archimedes Invented the Beast Number, https://www.famousscientists.org
Dip not:
Matematiksel, tamamen gönüllü bir ekip tarafından 2015 yılından beri yürütülen, Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmayı hedefleyen, öğretmenler tarafından kurulmuş bir bilim platformudur. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
