Pek çok kişi için, düşünmek çoğunlukla bilinç dışı bir eylemdir. Sorun şu ki, düşüncenizin farkına varmadığınız sürece, var olan zayıflığını düzeltme şansına sahip olamazsınız. Ancak pek az insan, düşünme eyleminin hayatlarındaki güçlü rolünün farkındadır ve yine çok azı düşüncelerini anlamlı bir şekilde yönetebilir. Kişinin düşünce hakkında düşünmeye başlamasına da metabilişsel düşünme (Üst Bilişsel Düşünme – İng: metacognition) denir.
Metabilişsel Düşünme Nedir?
Metabiliş kelimesi aslında belirsiz bir kavramdır. Kavramı anlamak için bir metafordan yola çıkabilirsiniz. Beynimizi hem yazılım hem de donanıma sahip olarak ele alalım. Yazılım, düşüncelerimiz, hislerimiz ve başkalarıyla olan konuşmalarımızdır. Donanım ise nöronlar ve aralarındaki bağlantılardır. Bu ikisinin nasıl etkileşime girdiğini anlamaya çalışmak da metabilişsel düşünme kapsamına girer.
Bir yarışma programındaki yarışmacılara istedikleri başlığı seçme izni verildiğinde, en çok aşina olduklarını seçerler. Burada metabiliş işbaşındadır. Aynı şekilde, bir soruyu “Dur, dilimin ucunda!” diye cevapladığımızda da aynı süreç geçerli olur. Sonucunda hatırlamak zaman alsa da cevabı bildiğimizi biliriz. Sınıfta el kaldıran bir öğrenci de metabilişe bel bağlar, çünkü bunu yalnızca cevabı bildiğini düşündüğünde yapar.
Teorik olarak, beyindeki yüz milyarlarca hücreden bazıları bir araya gelip bir düşünceyi, duyguyu ya da eylemi gerçekleştirdiğinde, bunu ne kadar iyi yaptıklarını da rapor ederler. Tüm beyin süreçleri izlenir ve değerlendirilir, bu da metabilişi doğurur.
Bir kişinin odaklanması gerekirken dikkatinin dağılma eğiliminde olduğu koşulları bilmesi ya da bir şeyi hatırlama güçlüğü olduğunu bildiğinde hafıza kartları ve stratejiler oluşturarak hatırlama sürecini yönetmesi metabilişsel düşünmenin bir sonucudur.
Metabiliş kavramını eğitime kazandıran araştırmacı John Flavell’dir. Flavell, 1976 yılında çocuklar üzerinde yaptığı bir araştırmada çocukların üst düzey bellek yeteneklerini incelemiş ve ilk kez Metamemory (Metabellek) terimini kullanmıştır ve bu kavramı literatüre kazandırmıştır.
1979 yılında da çalışmalarını genişleten Flavell, kuramını Metabilişi de içerecek şekilde yeniden yapılandırmıştır. Buna göre metabiliş, kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi anlamına gelmektedir.
Metabilişsel Düşünme Nasıl Gelişir?
Öğrencilerin okulda ve hayatta en iyi performansı göstermelerini sağlamak için metabilişsel düşünce erken yaşlardan itibaren öğretilebilir (ve öğretilmelidir). Meta bilişsel düşüncenin basit bir örneğini şu şekilde düşünmek mümkündür.
“Matematik testleri beni kaygılandırıyor.” cümlesi bir düşünce bildirir. Ancak bu cümleyi “Matematik testleri beni kaygılandırıyor. Bunun nedeni nedir ve değiştirmek için ne yapabilirim?” biçimine dönüştürürseniz metabilişsel düşünmeye adım atarsınız.
Araştırmalar, öğrencilerin metabilişsel yetenekleri arttıkça daha yüksek seviyelerde de başarı elde ettiklerini gösteriyor. Bunun ötesinde bu düşünce biçimi, gençlerin kendi zihinsel durumlarının farkına varmalarına da yardımcı olur. Böylece “Mutlu bir hayat nasıl yaşarım?” ve “Kendimi nasıl iyi hissederim?” gibi önemli soruları yanıtlamaya da başlayabilirler.
Öğrencilerin metabilişsel yeteneklerini geliştirmek için okul uygun bir ortamdır. Bu ortamı yaratmak için, öğretmenler ve öğrenciler, bir düşünme dili geliştirmelidir. Öğretmenlerin öğrencilerle etkileşim kurma biçimleri bile metabilişi geliştirmeye yardımcı olacaktır.
Bir dersten önce, öğretmen aktif olarak nasıl dinlenip öğrenileceğine dair birkaç ipucu verebilir. Dersten sonra, öğrencilerden dersten öğrendikleri üç şeyi yazmalarını isteyebilir. Daha sonra, kendisi üç temel şeyi öğrencileri ile paylaşır ve öğrencilerden cevaplarını kendi kendilerine kontrol etmelerini isteyebilir. İpuçları ya da ‘Bundan sonra ne yapabilirsin?’ ‘Stratejilerin ne kadar iyi işliyor?’ gibi sorular, öğrencilere metabilişsel düşünme altyapısı sağlayacaktır.
Sonuç olarak
Son olarak metabilişsel düşünme yalnızca eğitimde değil, hayatın diğer alanlarında da yararlı olacaktır. Aynı düşünme biçimini kilo verme, yeni bir beceri öğrenme veya ebeveynlik gibi hedeflere ulaşmak için de kullanabilirsiniz. Denildiği gibi düşünmek zor bir sanattır. Ancak bir kere bu konuda uzmanlaştıktan sonra da hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Weil LG, Fleming SM, Dumontheil I, Kilford EJ, Weil RS, Rees G, Dolan RJ, Blakemore SJ. The development of metacognitive ability in adolescence. Conscious Cogn. 2013 Mar;22(1):264-71. doi: 10.1016/j.concog.2013.01.004. Epub 2013 Jan 30. PMID: 23376348; PMCID: PMC3719211.
- How metacognition — thinking about thinking — can improve the mental-health crisis. Yayınlanma tarihi: 10 Kasım 2021. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: How metacognition — thinking about thinking — can improve the mental-health crisis
- Flavell, John. (1979). Metacognition and Cognitive Monitoring: A New Area of Cognitive-Developmental Inquiry. American Psychologist. 34. 906-911. 10.1037/0003-066X.34.10.906.
Matematiksel
