Nöroplastisite Nedir Ve Neden Önemlidir?

İnsan beyni, bilinen evrendeki en karmaşık yapıdır ve sürekli değişim halindedir. Sinirbilimciler bu yeteneği nöroplastisite olarak adlandırır. Nöroplastisite, beynin deneyimlere bağlı olarak kendini yeniden düzenleme sürecidir. Yeni bir şey öğrendiğimizde, nöronlar arasında yeni bağlantılar kurulur. Beyin, değişen koşullara uyum sağlamak için kendini yapılandırır.

Bu süreç hem gelişimsel hem de yetişkin beyninde sürekli işler. Çoğu zaman nöroplastisite öğrenmeyi, hafızayı ve iyileşmeyi destekler.. Yani bu makaleyi okuduktan sonra beyninizin az da olsa değişeceği kesindir.

Nöroplastisite Nedir?

Nöroplastisite terimi, iki kavramın birleşiminden oluşur: “nöro” ve “plastisite”. “Nöro” öneki, sinir sistemi ve özellikle beyinle ilgili konuları ifade etmek için kullanılır. “Plastisite” ise esneklik anlamına gelir. Yani nöroplastisite, beynin deneyimlere bağlı olarak yeniden şekillenebilme kapasitesini tanımlar.

İnsan beyninde 100 milyardan fazla nöron ve bu nöronları birbirine bağlayan trilyonlarca sinaps vardır. Sinapslar, nöronlar arasında bilgi aktarımını ve depolanmasını sağlayan temas noktalarıdır. Son birkaç on yılda yapılan araştırmalar, yeni anıların oluşmasında temel mekanizmanın “sinaptik plastisite” olduğunu ortaya koymuştur.

Bu süreçte, beynin bağlantı yapısı değişir; nöronlar arasındaki bağların gücü artar ya da azalır. Bu nöroplastisite biçimi, yeni sinapsların eklenmesini ya da mevcut olanların kaldırılmasını içerir. Eğer bu yazıda okuduklarınızdan herhangi birini hatırlarsanız, muhtemelen bu bilgi, beyninizde belirli nöron grupları arasında kurulan yeni bağlantılar sayesinde saklanmıştır.

Nöroplastisitenin bir başka biçimi ise artık insanlarda ve diğer memelilerde gerçekleştiği bilinen “yetişkin nörojenezi”dir. 20. yüzyıl boyunca, memelilerin yetişkin beyinlerinde yeni nöronların oluşamayacağı düşünülüyordu. Ancak son yıllardaki sinirbilim devrimlerinden biri, beynin bazı özel bölgelerinde yaşam boyu yeni nöronların doğabileceğinin keşfi oldu. Bu buluş, beynin düşündüğümüzden çok daha dinamik ve kendini yenileyebilen bir yapı olduğunu ortaya koydu.

Yetişkinlikte Beyin Gelişimi Mümkündür

Yetişkin nörojenezi, beynin hipokampus adı verilen bölgesinde gerçekleştiğinde, bu sürecin hafıza oluşumuna katkı sağladığı düşünülüyor. Beynin başka bir bölgesinde ise yeni nöronların doğumu, koku alma duyumuzun gelişmesinde rol oynuyor olabilir.

Bu tür nöroplastisite, beyne özgü bir başka olağanüstü özelliği daha kazandırıyor. Beyin hiçbir zaman tamamen gelişimini durdurmaz. Yetişkin beyindeki yeni nöron ve sinaps oluşumu, bir tür “mikrogelişim” sürecini temsil eder. Bu süreç, embriyonik ve doğum sonrası dönemlerde gerçekleşen “makrogelişim” ile bir bütünlük içinde ilerler. Böylece, beyin yaşam boyu değişmeye, uyum sağlamaya ve öğrenmeye açık kalır.

Tüm bu nöroplastisite sağlıklı beyinde gerçekleşebiliyorsa, neden Alzheimer, Huntington, Parkinson gibi yıkıcı beyin hastalıklarında beyin kendini onaramıyor? Bu sorunun yanıtı, bu hastalıklarda etkili olan genetik ve çevresel faktörlerin oluşturduğu toksik süreçlerin, beynin kendini onarma ve işlevsel olarak telafi etme kapasitesini aşması olabilir.

Ancak felç (inme) ve travmatik beyin hasarı gibi bazı diğer beyin rahatsızlıklarında, nöroplastisitenin devreye girdiği görülüyor. Araştırmalar, felç sonrası beynin yeniden yapılanabildiğini ve belirli işlevlerin kısmen geri kazanılabildiğini gösteriyor. Bu yeniden yapılanma, uygun rehabilitasyonla olayın gerçekleştiği saatler içinde başlayabiliyor.

Yani artık biliyoruz ki, tamamen genetik olduğu düşünülen beyin hastalıklarında bile çevresel etkenler, özellikle de beynin uyarılması, hastalığın seyrini etkiler hatta geciktirir. Başka bir deyişle, “beyni çalıştırmak” gerçekten de fark yaratır.

Sonuç olarak

Hayatın sert gerçeği şudur. Her birimiz, doğum anında bize verilmiş genetik bir kart destesiyle başlarız ve bunu değiştirme şansımız yoktur. Ancak nöroplastisite hakkındaki artan bilgimiz, beynimizi korumak için sağlıklı yaşam biçimleri benimseyebileceğimizi gösteriyor.

Bugün nörobilimciler, beyin ve zihin hastalıklarının giderek artan yüküne karşı koymak için nöroplastisiteyi artırmaya yönelik yeni tedaviler geliştirmeye çalışıyor. Ama en temelde, beyni destekleyen bir yaşam tarzı—düzenli fiziksel ve zihinsel egzersiz, kaliteli uyku, sağlıklı beslenme ve sosyal etkileşim—beynin kendini yenileme kapasitesini canlı tutmanın en güçlü yollarından biri olarak öne çıkıyor.

Kaynaklar ve İleri okumalar:

• Makinodan, M., Rosen, K. M., Ito, S., and Corfas, G. 2012. A critical period for social experience-dependent oligodendrocyte maturation and myelination. Science 337:1357–60. doi: 10.1126/science.1220845; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22984073/
• Guimarães D, Valério-Gomes B and Lent R (2020) Neuroplasticity: The Brain Changes Over Time!. Front. Young Minds. 8:522413. doi: 10.3389/frym.2020.522413; https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2020.522413
• Grote HE, Hannan AJ. Regulators of adult neurogenesis in the healthy and diseased brain. Clin Exp Pharmacol Physiol. 2007 May-Jun;34(5-6):533-45. doi: 10.1111/j.1440-1681.2007.04610.x. PMID: 17439429.
• What is Neuroplasticity? A Psychologist Explains; yayınlanma tarihi: 25 Kasım 2021; Bağlantı: https://positivepsychology.com/

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel