Uykunun sessizliğinde, bazı insanlar gözlerini bile açmadan uyanır. Rüya görürken, bir anda rüya gördüklerinin farkına varırlar. Hayal dünyalarını, uyanıkken sahip oldukları benlik bilinciyle keşfederler. Bu garip duruma “berrak / lucid rüya” denir ve bilinç kavramını anlamaya çalışan araştırmacıların uzun zamandır ilgisini çekmektedir.
Bir rüya gördüğünüzün bilincine vardığınızda, bu bilgiyi kullanarak rüyayı kontrol edebilirsiniz. Gerçek dünyada fiziksel olarak imkânsız olan bir şeyi yapmak istiyorsanız, örneğin uçmak gibi, havaya sıçrayıp uçmaya başlayabilirsiniz. Kâbus gördüğünüzü fark eden biri ise, kendisini uyanmaya ikna eder.
Berrak rüya olarak bilinen bu durum zaten son derece gerçek dışı bir deneyimken, şimdi daha da ilginç bir hâl aldı. Hollanda’daki Radboud Üniversitesi Tıp Merkezi’nde yer alan Donders Bilişsel Nörogörüntüleme Merkezi’nden Çağatay Demirel liderliğindeki bir araştırma ekibi, berrak rüyanın hem uyanıklıktan hem de genellikle rüya görmeyle ilişkilendirilen REM uykusundan ayrı bir bilinç hâli olduğunu ve kendine özgü bir beyin aktivitesi türüyle ilişkili olduğunu keşfetti.
Demirel bir basın açıklamasında, “Bu araştırma, berrak rüya görmeyi karmaşık bir bilinç durumu olarak daha derinlemesine anlamanın kapısını aralıyor. Çünkü bilinçli deneyimin doğrudan uykunun içinden doğabileceği olasılığına işaret ediyor,” dedi. Araştırma ile ilgili detaylara geçmeden önce “Lucid yani Berrak rüya nedir?” sorusunun cevabını anlamamız gerekiyor.
Bu rüyaların ortak özelliği, rüyanın içinde gerçekten garip şeyler olsa bile, gerçekmiş gibi görünmesidir. İnsanlar ancak uyandıktan sonra bunun bir rüya olduğunu anlarlar.
Berrak Rüya Görmek Yani Lucid Dream Nedir?
Berrak rüya, kişinin rüya gördüğünün bilincine vardığı ve rüyadaki olayları kendi arzularına göre yönlendirebildiği bir durumdur. Hayal gücünün tam anlamıyla gerçeklikten ayırt edilemeyen sürükleyici bir deneyime dönüşmesi gibidir.
Çoğu berrak rüya gören kişi Superman gibi havalanmayı seçer. İnsanlar sıklıkla süper güçlere sahip olmanın nasıl bir şey olduğunu deneyimler. Yasal, fiziksel ya da sosyal kısıtlamalar olmadan her şeyi yapma özgürlüğü vardır. Ancak rüya üzerindeki kontrol düzeyi kişiden kişiye ve rüyadan rüyaya değişir. Berrak rüya görenler, uyanıkken sahip oldukları bilgiye ve anılara sahiptir ve genellikle rüya gördüklerinin tamamen farkındadırlar.
Berrak rüya hiç yaşamamış çoğumuz için bu kulağa biraz fazla iyi gelecektir. Sonuçta her gece süper güçlerle dolu gizli bir hayat. Şüphesiz, bazılarının abarttığını veya normal rüyaları yanlış hatırladığını düşünmek de doğaldır. Ama gerçekten nasıl emin olabiliriz?
1970’lerde, Liverpool Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Keith Hearne tam olarak bu soruyu merak ediyordu. Acaba birinin berrak rüya gördüğünü kanıtlamanın bir yolu var mıydı?
Hearne, 1975 yılında Hull Üniversitesi’ndeki uyku laboratuvarında berrak rüya görmenin gerçekliğini kanıtladı. Test deneği Alan Worsley, sık sık berrak rüya gören biriydi. Hearne onu bir poligrafa bağladı. Cihaz, beyin dalgalarını ölçen EEG’nin yanı sıra göz hareketlerini algılayan bir EOG da içeriyordu. Worsley’e, rüya gördüğünün bilincine vardığında gözlerini sekiz kez sağa ve sola hareket ettirmesi talimatı verildi.
Ve poligraf çıktısında ispat net bir şekilde görüldü. Worsley’in EEG’si onun gerçekten uyuduğunu gösterirken, EOG verileri göz hareketlerini açıkça kaydetti. Worsley, her bilinçli rüya kontrolünde gözlerini sekiz kez sağa sola hareket ettirmişti. Hearne’in orijinal poligraf kaydı şu anda Londra Bilim Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu göz hareketi sinyalleme yöntemi, berrak rüya araştırmalarında standart hale gelmiştir.
Lucid Rüya Görmemiz Mümkün mü?
Sonraki araştırmalar, berrak rüya olgusunun etrafında sağlam bir bilgi temeli oluşturmaya devam etti. Hearne’in başarısından yaklaşık on yıl sonra, Stanford Üniversitesi psikofizyoloğu Stephen LaBerge, berrak rüya sırasında zaman algısının gerçek hayattaki zaman algısıyla neredeyse aynı olduğunu gösteren ilk çalışmayı yaptı.
Herkesin asıl merak ettiği soru şudur. Acaba biz de bir süper güç kazanabilir miyiz? 2016 yılında yapılan bir meta-analiz, 34 çalışmada yer alan 24.000’den fazla kişi üzerinde yapılan incelemeye göre, katılımcıların %55’inin hayatlarında en az bir kez berrak rüya gördüğünü ortaya koydu. Ancak bunların çoğu bu deneyimi sadece bir kez veya nadiren yaşamıştı. Sadece yaklaşık %13’lük bir kesim düzenli olarak, yani ayda en az bir kez berrak rüya gördüğünü bildirdi.
Bu yeteneği geliştirmek isteyen kişiler tarafından kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Hemen herkesin bu beceriyi öğrenebileceği düşünülse de, tekniklerin tümü ciddi bir emek gerektirir. Bazı insanlar aylarca, hatta yıllarca hiçbir başarı elde edemez.
Birçok kişi de bir berrak rüya deneyimlemeden önce teknikleri uygulamayı bırakır. Bazı şirketler, sizi berrak bir rüya durumuna sokacağını iddia eden elektronik cihazlar veya akıllı telefon uygulamaları satmaktadır. Ancak, bu cihazlar birkaç kişi için işe yarayabilse de, çoğu deneyimli berrak rüya gören kişi bunları etkisiz olarak değerlendirir.
Lucid Rüya Esnasında Beynimizde Ne Olur?
Lucid rüyayı uykunun diğer evrelerinden ayıran unsuru belirlemek için, araştırmacılar önce bu alandaki daha önce yapılmış çalışmaları inceledi. Bu çalışmaların ortak noktası, beyin aktivitesinin EEG sensörleri kullanılarak ölçülmesiydi.
Böylece şimdiye kadar bu alanda oluşturulmuş en kapsamlı veri seti toplandı. Araştırmacılar, uyanıklık, REM uykusu ve lucid rüya sırasında oluşan beyin aktivitesi örüntülerini karşılaştırdı. Sonuçta, araştırmacılar, rüya içinde var olduğunu fark eden kişilerin beyninde sağ merkez lob ve parietal lob bölgelerinde beta dalgalarının yoğunlaştığını gösterdi.
Beta dalgaları, beynin yüksek frekanslı elektromanyetik aktivitelerini oluşturur ve problem çözme, karar verme gibi bilinçli düşünce süreçlerinde aktif rol oynar. Uyanıkken beynimizde en baskın olan dalga tipi de yine beta dalgalarıdır.
Demirel, lucid rüya ile gamma dalgaları arasında da doğrudan bir bağlantı kurdu. Gamma dalgaları, beynin en hızlı dalgalarıdır ve özellikle beyin olağanüstü bir uyanıklık ve odaklanma halinde olduğunda EEG üzerinde görünür hale gelir. Araştırma ekibi, lucid rüya başladığında gamma dalgalarının sağ precuneus bölgesinde arttığını gözlemledi.
Precuneus bölgesi, kişinin kendisi ve hayatı üzerine düşündüğü, yani öz referanslı düşünceler geliştirdiği anlarda aktifleşir. Uyanıkken zihnimizin başka yerlere kaydığı anlarda da bu bölge devreye girer. Lucid rüya sırasında precuneus’un etkin hale gelmesi, rüya gören kişinin kendi varlığının ve deneyiminin tamamen farkında olmasını sağlar.
Sonuç olarak
Lucid rüyaların belki de en şaşırtıcı yönü, yapılan çalışmaya göre, beyinde LSD ve ayahuasca gibi psychedelic maddelerin etkilerine benzer bir şekilde işleniyor olmalarıdır. Bu tür psychedelic deneyimler de precuneus bölgesiyle ilişkilidir. Bu bölgenin aktivitesi, gözler kapalıyken uyanık hayaller görüldüğünde değişir; bu durum normalde yalnızca psychedelic etkiler altında yaşanır.
Ancak ilginç bir şekilde, lucid rüyalar bu deneyimin de birkaç adım ötesine geçiyor. Demirel ve ekibi, çalışmalarında, “Psychedelic maddeler genellikle ego çözülmesine ve öz referanslı düşünmenin azalmasına yol açarken, lucid rüyalar öz farkındalık ve kontrol unsurlarını kullanabiliyor” ifadelerine yer verdi. Kısacası, lucid rüya görebiliyorsanız, sizi olağanüstü bir yolculuk bekliyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Lucid Dreaming; yayınlanma tarihi: 17 Temmuz 2018; Bağlantı: https://skeptoid.com/episodes/4632
- Lucid Dreaming Isn’t Sleep or Wakefulness—It’s a New State of Consciousness, Scientists Find. Yayınlanma tarihi: 25 Nisan 2025. Kaynak site: Popular Mechanics. Bağlantı: Lucid Dreaming Isn’t Sleep or Wakefulness—It’s a New State of Consciousness, Scientists Find
- David T. Saunders, Chris A. Roe, Graham Smith, Helen Clegg, Lucid dreaming incidence. A quality effects meta-analysis of 50 years of research. Consciousness and Cognition. Volume 43, 2016, Pages 197-215, ISSN 1053-8100, https://doi.org/10.1016/j.concog.2016.06.002.
- Demirel, Çağatay & Gott, Jarrod & Appel, Kristoffer & Lüth, Katharina & Fischer, Christian & Raffaelli, Cecilia & Westner, Britta & Zsófia, Zavecz & Steiger, Axel & Mota-Rolim, Sergio & Ribeiro, Sidarta & Zeising, Marcel & Adelhöfer, Nico & Dresler, Martin. (2024). Electrophysiological correlates of lucid dreaming. 10.1101/2024.04.09.588765.
Matematiksel
