Hipotenüs kelimesinin ne anlama geldiğini merak ettiğiniz mi? İddialara göre hipotenüs matematikçi Pisagor’un karısının adıdır. Oysa ki gerçek bundan çok farklıdır. Pisagor’un karısı Theano’dur. Üstelik Hypatia’dan çok önce yaşamış olan Krotonlu Theano ilk kadın filozof olarak kabul edilmektedir.
İnsan yapısı gereği meraklıdır. Söz konusu olan özel hayatlar olunca da bu merak artar. Farklı dillerde aramalar yapınca sizin de fark edeceğiniz gibi günümüzde bir çok kişi Pisagor’un yaptıklarından ziyade özel hayatı ile ilgilidir. En çok yapılan sorguların başında da evli olup olmadığı gelir. İşte bu noktada da ilginç bir iddia karşımıza çıkıyor. Üstelik bu iddianın öğretmenlerin takip ettiği bir sayfada yer alması daha da üzücü.
Pisagor’un Karısının adı “Hipotenüs” Değildir.
Öncelikle bildiğimiz kadarı ile Pisagor evliydi. Ancak karısının adı Hipotenüs değildi .‘Düşünmeyen bir kadın olmaktansa başıboş bir at olmak daha iyidir’ sözünü söylemiş olan ve Hypatia’dan çok önce yaşamış olan Krotonlu Theano ilk kadın filozoftur. Kendisi aynı zamanda da Pisagor’un karısıdır.
Theano, MÖ 546 dolaylarında, muhtemelen Girit’te doğdu. Erken yaşamı iyi bilinmemekle birlikte, Orphic Brontinus’un kızı olduğuna inanılmaktadır. Babası, Osiris kültüne odaklanan dini bir grubun üyesiydi. Bu grup reenkarnasyona inanmaktaydı. Günümüzde Pisagor felsefesinde de bu inanışın izlerine rastlamak mümkündür. Bu, Theano’nun kocasını birçok yönden motive etmiş olabileceğini gösteriyor.
Yirmi yıl süren yolculukların sonunda Pisagor, o zamanın bilinen dünyasındaki bütün matematik kurallarını özümsemişti. Sonunda Ege Denizi’nde kendi yurdu olan Samos Adası’na doğru yelken açtı. Amacı öğrendiği bilgileri aktarabileceği bir okul kurmaktı. Ne var ki, geçen yıllar içinde tiran Polykrates, bir zamanlar özgür bir ülke olan Samos’u hoşgörüsüz ve tutucu bir toplum haline getirmişti.
Sonrasında Yunanistan’ın bir parçası olan güney İtalya’ya gidip Kroton’a yerleşti. Orada şansı yaver gitti ve böylece Pisagor Kardeşliği kurulmuş oldu. Pisagor’un muhtemelen gezileri esnasında tanıştığı Theano ve babası da bu okula dahildi. Pisagor o sıralarda 56 yaşındaydı. Pisagor’un karısı Theano ise çok daha gençti ama aynı zamanda bilim tutkusu ile doluydu. Kısa zaman içinde evlendiler. Theano’nun Pisagor’dan iki oğlu ve üç kızı olmak üzere beş çocuğu oldu.
Ne yazık ki Pisagor’un yükselen gücü onun ölümünü de beraberinde getirdi. Theano çocuklarının da desteğiyle okulu devam ettirecekti. Bu noktada kızlarından biri olan Damo babasının ve diğer öğrencilerin çalışmalarını koruma görevini yürütecekti. Bu çabalar sayesinde Pisagor’un okulu, büyük matematikçinin ölümünden sonra en az 200 yıl boyunca varlığını sürdürdü. Theano MÖ 5. yüzyıl civarında öldü.
Hipotenüs Ne Demek?
Gelelim iddiaların ortaya çıkmasının nedeni olan hipotenüs kelimesinin kökenine. Öncelikle bu kelime dilimize İngilizce’den, İngilizceye de Yunanca “hupoteinousa” kelimesinden geçmiştir. Daha önce de dediğimiz gibi Pisagor Teoreminin Pisagor ile bir bağlantısı yoktur. MÖ 1900-1600 yıllarından kalma dört Babil tabletinde de bu teoreme rastlanmaktadır.
Pisagor’un hayatının belli bir döneminde düşüncelerini geliştirmek için yolculuklar yaptığını biliyoruz. Kendisinin bu teorem ile bu esnada tanışmış olması muhtemeldir. Öyle görülüyor ki sadece bir içgüdü ile doğruluğu önceden kabul edilen bu kural, yüzyıllar boyunca uygarlıktan uygarlığa dolaşmış ve sonunda Pisagor’un karşısına çıkmıştır.
Pisagor teoremi bir çok antik uygarlık tarafından Pisagor’dan önce bilinir olsa da bunun ilk pratik uygulaması Mısır’da karşımıza çıkar. MÖ 2000’li yıllarda geometrinin doğduğu topraklarda yaşayan Mısırlılar üçgenler ve piramitler hakkında bazı geometrik fikirlere sahiptiler. Ancak bunları yazılı olmaktan ziyade pratik biçimde uygulamaya koydular. Örneğin ip germe, piramitler gibi yapıların inşasında dik üçgen elde etmek için kullanılan bir yöntemdi.
Hipotenüs sözcüğü Platon’un diyaloglarından olan Timaeos’da da birkaç yerde geçiyor. Zaten Hipotenüs kelimesi de Yunanca ‘karşılıklı gerilen’ kelimesinden gelmektedir. Gördüğünüz gibi Pisagor’un karısı ile hipotenüs kelimesi arasında herhangi bir bağlantı yoktur.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Theano of Croton; bağlantı: https://scientificwomen.net/
- Theano – A Woman Who Ruled the Pythagoras School. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Ancient origins. Bağlantı: Theano – A Woman Who Ruled the Pythagoras School
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
