Yeni bir matematik efsanesi ile karşınızdayız. Üstelik bu efsane daha çok ülkemizde ilk olarak ortaya çıkmış gibi gözüküyor. Romantik bir iddia olduğu kesin. Bu iddianın kökenleri de gizemli kimliği nedeniyle günümüzde pek çok farklı yerde karşımıza çıkan ve ilgi çeken bir karakter olan Pythagoras (MÖ 570- 495) yani Pisagor ile ilgili. İddia Pisagor’un karısının adının hipotenüs olduğu. Bu konu daha önce farklı teyit siteleri tarafından da ele alındı. Biz de biraz daha kavramı genişletmek istedik.
6. yüzyılda yaşamış Yunan filozof Pisagor aynı zamanda antik çağın en ünlü matematikçisidir. Pisagor’un bu statüsü, geometri, sayı teorisi ve müziğe yaptığı katkılarla doğrulanmaktadır. Fikirleri, Platon’dan Johannes Kepler ve Isaac Newton’a kadar tarihin en büyük bilginlerinin çoğunu etkilemiştir. Ayrıca ilk bulan kendisi olmasa bile, onun adıyla anılan teorem nedeniyle Pisagor günümüzde adı en çok bilinen matematikçidir.
İnsan yapısı gereği meraklıdır. Söz konusu olan özel hayatlar olunca da bu merak artar. Farklı dillerde aramalar yapınca sizin de fark edeceğiniz gibi günümüzde bir çok kişi Pisagor’un yaptıklarından ziyade özel hayatı ile ilgilidir. En çok yapılan sorguların başında da evli olup olmadığı gelmektedir. İşte bu noktada da ilginç bir iddia karşımıza çıkar. Üstelik bu iddianın öğretmenlerin takip ettiği bir sayfada yer alması daha da üzücü olandır.
Pisagor’un Eşinin adı “Hipotenüs” Değildir. Bu kişinin Theano Olduğu Düşünülmektedir.
Pisagor’un eşinin adı da Hipotenüs değildi. Günümüzde Pisagor’un eşinin adının Theano olduğu kabul ediliyor. Ancak Theano’nın doğum yeri ve babasının kimliği tam olarak belirli olmadığı için aynı isme sahip iki farklı Pisagorcu filozof olduğu da düşünülüyor.
Theano’nun hayatı hakkında çok az şey biliniyor ve eski kaynaklardaki bilgiler kafa karıştırıcı. Theano, yaşadığı zamanda hastalık sağaltıcı özelliğiyle de tanınmaktadır. Theano başlangıçta, Pisagor’un dinleyicisidir. Ciddi ve sert ahlaklı filozofu, erdemleri ve bilgiye susamışlığıyla etkiler, böylece evlenirler.
Christoph Riedweg, Pisagor üzerine yazdığı kitabında Theano’nun eşi, kızı ve öğrencisi olarak çeşitli kaynaklarda yer aldığını söylüyor. Kendisinin kocasının ölümünün ardından MÖ altıncı yüzyılın sonlarında Güney İtalya’daki Pisagor okulunu yönettiği de tahmin ediliyor. Ne yazık ki kendisi ile ilgili bilgilerin ve çalışmaların çoğu belirsizdir. Theano’dan bize anlamlı, kısa sözler ve ahlak öğütlerinden oluşan toplu anlatılar kalmıştır. Bir yandan kendi düşüncelerini, ama öbür yandan Pisagor’un düşüncelerini yazmıştır.
Hipotenüs Ne Demek?
Gelelim iddiaların ortaya çıkmasının nedeni olan hipotenüs kelimesinin kökenine. Öncelikle bu kelime dilimize İngilizce ‘den, İngilizceye de Yunanca “hupoteinousa” kelimesinden geçmiştir. Daha önce de dediğimiz gibi Pisagor Teoreminin Pisagor ile bir bağlantısı yoktur. MÖ 1900-1600 yıllarından kalma dört Babil tabletinde de bu teoreme rastlanmaktadır.
Pisagor’un hayatının belli bir döneminde düşüncelerini geliştirmek için yolculuklar yaptığını biliyoruz. Kendisinin bu teorem ile bu esnada tanışmış olması muhtemeldir. Öyle görülüyor ki sadece bir içgüdü ile doğruluğu önceden kabul edilen bu kural, yüzyıllar boyunca uygarlıktan uygarlığa dolaşmış ve sonunda Pisagor’un karşısına çıkmıştır. Pisagor teoremi bir çok antik uygarlık tarafından Pisagor’dan önce bilinir olsa da bunun ilk pratik uygulaması Mısır’da karşımıza çıkar.
MÖ 2000’li yıllarda geometrinin doğduğu topraklarda yaşayan Mısırlılar üçgenler ve piramitler hakkında bazı geometrik fikirlere sahiptiler. Ancak bunları yazılı olmaktan ziyade pratik biçimde uygulamaya koydular. Örneğin ip germe, piramitler gibi yapıların inşasında dik üçgen elde etmek için kullanılan bir yöntemdi.
Hipotenüs sözcüğü Platon’un diyaloglarından olan Timaeos’da da birkaç yerde geçiyor. Zaten Hipotenüs kelimesi de Yunanca ‘karşılıklı gerilen’ kelimesinden gelmektedir. Gördüğünüz gibi Pisagor’un karısı ile hipotenüs kelimesi arasında herhangi bir bağlantı yoktur.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Theano of Croton; bağlantı: https://scientificwomen.net/
- Hipotenüsün Pisagor’un Eşinin Adı Olduğu İddias; yayınlanma tarihi: 9 Temmuz 2020; bağlantı: https://www.malumatfurus.org/
- Theano (filozof); bağlantı: https://tr.wikipedia.org/wiki/Theano_(filozof)
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konularda ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
