En basit ifadeyle, ekonomik büyüme, bir ekonomideki toplam üretimdeki artışı ifade eder ve bu genellikle milli gelirdeki artışla kendini gösterir. Diğer bir deyişle, ekonomik büyüme, insanların birbirleri için ürettiği mal ve hizmetlerin üretimindeki artıştır. Bu da işletmeler için daha fazla kar yaratır. Bunun sonucunda hisse senedi fiyatları yükselir. Bu, şirketlere daha fazla çalışana yatırım yapmak ve işe almak için sermaye sağlar.
Daha fazla iş yaratıldıkça gelirler artar. Tüketicilerin artık ek ürün ve hizmetler satın almak için daha fazla parası vardır. Bunun sonucunda da tüketim artar ve bu daha çok büyümeyi sağlar. Bu nedenle tüm ülkeler pozitif ekonomik büyüme ister. Bu da ekonomik büyümeyi en çok izlenen ekonomik gösterge haline getirir.
Ekonomik Büyüme Nasıl Sağlanır?
Ekonomik büyüme sağlamanın birkaç yolu vardır. Birincisi, ekonomideki fiziki sermaye mallarının miktarındaki artıştır. Ekonomiye sermaye eklemek, emeğin verimliliğini artırma eğilimindedir. Daha yeni, daha iyi ve daha fazla araç, çalışanların belli bir zamanda daha fazla çıktı üretebileceği anlamına gelir.
Ekonomik büyümeyi arttırmanın ikinci bir yöntemi teknolojik gelişmedir. Ekonomik büyümeyi sağlamanın bir başka yolu da işgücünü büyütmektir. Sonuçta daha fazla işçi daha fazla mal ve hizmet üretir. Son yöntem ise beşeri sermayenin artırılmasıdır. Bu, işçilerin zanaatlarında daha yetenekli hale gelmesi, beceri eğitimi, gibi yöntemlerle üretkenliklerinin arttırılması anlamına gelir.
Ekonomik Büyüme Nasıl Hesaplanır?
Büyümenin ölçülürken sabit fiyatlarla hesaplanmış GSYH (Gayri safi yurt içi hasıla) veya GSMH ( Gayri safi milli hasıla) verileri kullanılmaktadır. GSYH, belirli bir dönemde (genellikle bir yılda) bir ülke sınırları içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin parasal ifadesidir. GSMH, belirli bir dönemde (genellikle bir yılda) ülke vatandaşlarının yurt içi ve yurt dışında ürettikleri tüm mal ve hizmetlerin parasal ifadesidir. GSYH veya GSMH istatistikleri önce cari fiyatlarla hesaplanır. Daha sonra sabit fiyatlara dönüştürülür. Bunun için de “GSYH Deflatörü” kullanılmaktadır.
Bu arada GSYH Deflatörü ile TÜFE ve ÜFE arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır: TÜFE ve ÜFE, sınırlı sayıda mal ve hizmeti kapsadığı halde; GSYH Deflatörü bir ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetleri kapsamaktadır.
TÜFE veya ÜFE’de ithal edilen mallar da yer alabildiği halde, GSYH Deflatörü’nde ithal malları yer almamaktadır. Hesaplamada da GSYH Deflatörü için ( Cari (nominal) Fiyatlarla GSYH / Sabit (reel) Fiyatlarla GSYH )*100 formülü kullanılır. Büyümenin ölçülmesiyle ilgili olarak iki önemli kavram daha bulunmaktadır.
Mutlak büyüme (Absolute Growth) ve Büyüme Hızı (Rate of Growth)
Mutlak büyüme, sabit fiyatlarla hesaplanmış GSYİH veya GSMH’daki değişmeyi ulusal para cinsinden ölçer. Bir ülkenin GSYİH’sındaki mutlak büyüme; Δ GSYİH = GSYİHt+1 – GSYİHt yazılır. Mutlak büyüme, daima ikinci dönemin sonu itibarıyla birinci dönemin sonuna göre GSYİH’daki değişmeyi yansıtır. Sonrasında da bu değişimi ulusal para cinsinden ifade eder.
Buna göre; a) GSYİHt+1 > GSYİHt ise Δ GSYİH > 0 olur ve ekonomi büyümüştür. b) GSYİHt+1 < GSYİHt ise Δ GSYİH < 0 olur ve ekonomi küçülmüştür.
Büyüme hızı ise sabit fiyatlarla hesaplanmış GSYİH’da bir önceki döneme göre ortaya çıkan büyümenin oransal ifadesidir. Bu hesaplamada; (Δ GSYİH/ GSYİHt) = (GSYİHt+1 – GSYİHt ) / GSYİHt formülü kullanılır. Sonucu 100 ile çarparsak büyümenin yüzdesel olarak hesaplanmasını elde etmiş oluruz. Eğer; 1) Büyüme hızı > 0 ise ekonominin büyüdüğünden, 2) Büyüme hızı < 0 ise ekonominin büyümediğinden söz edilebilir.
Fert Başına Düşen Gelir (FBDG)
Fert Başına Düşen Gelir (FBDG), bir toplumsal refah göstergesi olarak kullanılmaktadır. Sabit fiyatlarla (reel) FBDG ;Sabit Fiyatlarla GSYİH (veya GSMH) / Yıl Ortası Nüfus (N) = YReel / N formülü ile hesaplanır. Bir ekonomide toplumsal refahın artışı, FBDG’in artış hızı (Δ FBDG/FBDG) ile ölçülmektedir.
Matematiksel olarak (a/b) gibi bir oranın büyüme hızı; Δ(a/b)‘nin (a/b)‘ye oranı yani = (Δa/a) – (Δb/b) şeklinde yazılır. Buradan Δ(YReel/N)‘in (YReel/N)‘e oranı yani = (ΔYReel / YReel) – (ΔN/N) sonucu elde edilecektir.
Görüldüğü gibi FBDG’nin büyüme hızı; ekonomik büyüme hızı ile nüfus artış hızı arasındaki farka eşittir. Kalkınmada FBDG’nin büyüme hızı; Net Kalkınma Hızı (NKH) olarak da bilinmektedir. O halde: Net Kalkınma Hızı = Brüt Kalkınma Hızı – Nüfus Artış Hızı yazılır. Buna göre;
1. Eğer Büyüme Hızı > Nüfus Artış Hızı ise FBDG düzeyi artar. (NKH > 0 ),
2. Eğer Büyüme Hızı = Nüfus Artış Hızı ise FBDG düzeyi değişmez. (NKH = 0),
3. Eğer Büyüme Hızı < Nüfus Artış Hızı ise FBDG düzeyi azalır. (NKH < 0).
Yani büyüme hızının > 0 olması toplumsal refahın arttığı anlamına gelmez. Refah artışının sağlanıp sağlanmadığını sosyo-ekonomik sınıf farklılıkları, bölüşüm teorisi, kalkınma teorileri, gelir dağılımı adaleti gibi konuları ele almadan konuşmamız oldukça yüzeysel kalacaktır. Konu ile ilgili okumaya devam etmek için: Gini Katsayı ve Lorenz Eğrisi İle Gelir Dağılımı Eşitsizliği Nasıl Hesaplanır?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Economic Growth; Yayınlanma tarihi: 1 Ocak 2021; Bağlantı: https://www.investopedia.com/
- What Is Economic Growth?; yayınlanma tarihi: 24 Ekim 2021; bağlantı: https://www.thebalance.com/
- 9 Eylül Üniversitesi Büyüme Teorisi Dersi’nin Hocaları Doç.Dr. İlkin Baray, Dr. Öğr. Üyesi Mehtap Tunç, Dr. Öğr. Üyesi Başak Karşıyakalı’nın ortak çalışması. İzinli kullanılmıştır.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
