Dünya’nın En Zor Dili Olan Navahoca Neden Bu Kadar Zor?

Kabul etmek gerekir ki, ana dilimiz haricinde yeni bir dil öğrenmek oldukça zordur. Peki sizce dünyanın en zor dili hangisidir? İngilizce, Arapça, Mandarin, Baskça, Macarca veya Çince mi? Aslında birçok dil bilimci, bu saydığımız dillerden çok daha zor bir dil olduğunu söylüyor. O da belki de ismini ilk defa duyacağınız Navahoca diğer adıyla Navajo dilidir.

Arizona ve New Mexico’da yoğun olarak yaşayan Navaho halkı, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en büyük Kızılderili topluluklarından biridir. Sayıları 400.000’e kadar çıkan bu topluluğun, kuzeybatı Kanada kökenli olduğu düşünülmektedir. 1860’lı yıllarda “Uzun Yürüyüş” adı verilen zorunlu göç sırasında federal hükümet tarafından bugünkü topraklarına sürülmüşlerdir.

Geleneksel Navaho aileleri, hogan adını verdikleri çamur ve kütüklerden yaptıkları dairesel evlerde yaşarlar. Törenlerde kumdan karmaşık şekiller çizerek kutlama yapan Navaho halkı, genç kızların ergenliğe girişini kutladıkları bir törendeyse 4 günlük koşular düzenlerler. Ve bu kutlamaya da kinaalda adını verirler.

Navaho kültürünün belki de en önemli yönü dilleridir. “Halkın dili” anlamına gelen Diné Bizaad olarak da bilinen Navaho dili, köken olarak Apaçi diline yakındır. Bu iki dil, 1300 ile 1525 yılları arasında birbirinden ayrılmıştır. Navaho ve Apaçi dilleri, Atabask dil ailesine aittir. Bu dil ailesi, aynı zamanda Yukon, Alaska ve Britanya Kolumbiyası’ndaki yerli topluluklar tarafından da konuşulmaktadır.

Navohaca öğrenmek kolay değildir. Korece ya da Arapça gibi karmaşık ama daha yaygın dillerle karşılaştırıldığında, bu dili konuşmayanlar için mevcut kaynaklar oldukça sınırlıdır. Üstelik Navohaca dilini öğrenmek, sadece dil bilgisini değil, aynı zamanda Navoha kültürüne dair bir aşinalığı da gerektirir—ki bu kültürel bilgiye artık bazı Yerli halk mensupları bile kolayca erişememektedir.

Navahoca Neden Dünyanın En Zor Dilidir?

Navohaca’yı öğrenmeyi en zor hale getiren asıl unsur, bizzat dilin kendisidir. Dilin benzersiz gramer yapısı, sözdizimi ve tonlu telaffuzu, dışarıdan biri için neredeyse çözülemez durumdadır. Bu kadar anlaşılmaz olması, Navohaca’nın II. Dünya Savaşı sırasında Amerikan Deniz Piyadeleri tarafından askeri şifreleme dili olarak kullanılmasına neden olmuştur.

Mesela bita’ kelimesi ortasında anlamına gelirken; bitaa’ kelimesiyle (onun) babası anlamına gelmektedir. Kelimeler aslında aynı olmasına rağmen telaffuzda ünlü harfin uzun ya da kısa söylenmesine bağlı olarak anlamı değişir.

Ancak Navahoca, sadece uzun ve kısa ünlüler arasında bir ayrım yapmakla kalmaz. Aynı zamanda ünlü harflerin 4 farklı perdeden telaffuz edilmesi gibi bir ayrıma da gider. Bu 4 farklı perde ise şunlardır. Yüksek perde (áá), düşük (aa), yükselen (áa) ve düşen perde (aá). Bu perde ayrımı da Navahoca’nın öğrenmesi en zor dil olmasına sebep olur.

Navahoca ayrıca diğer birçok dilde bulunmayan sesleri içeren karmaşık bir fenolojiye sahiptir. Yarı kapantılı ve sert ünsüzler de dahil olmak üzere alfabesinde 33 ünsüz ve 12 ünlü harf vardır. Karşılaştırma olması bakımından bizim alfabemizde 21’i ünsüz, 8’i ünlü olmak üzere toplam 29 harf vardır.

Elbette bu dili zor yapan tek şey telaffuzu değildir. Navahoca fiil merkezli bir dildir ve fiillerle tüm bir cümledeki kadar bilgi iletebilirsiniz. Ayrıca bu dilde fiiller, belli bir eylemin nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak değişir. Örneğin násh’ááh bir şeyi bir kez ele almak anlamına gelirken, yish’ááh bir şeyi tekrar tekrar ele almak anlamına gelir.

Ayrıca belirli bir eylem bir nesneyi içeriyorsa o nesnenin yapısına bağlı olarak fiil de değişmektedir. Örneğin vermek fiili sert, uzun, esnek, düz gibi nesnenin çeşitli özelliklerine göre değişkenlik gösterir. Hatta eğer Navahoca dilinde birinden bir bardak su isterseniz bardağın dolu, boş veya yarı dolu olmasına göre bir fiil kullanarak istemeniz gerekir.

Fakat Navahoca Ölmek Üzere Olan Bir Dildir

Dil bilimciler birkaç on yıldır Navahoca’nın ölmek üzere olduğunun farkındalar. Öyle ki, 1970 yılında yatılı okullardaki Navaho çocuklarının %90’ı ana dilini konuşurken 1990’da bu durum tam tersine döndü. Ve dil bilimciler Navahoca’nın bu düşüşünü şu 3 ana neden altında inceliyor: Tarihi, ekonomik ve sosyokültürel sebepler.

Tarihsel sebeplere baktığımızda Amerikan okulları ve dini kurumlarının Kızılderililer’i asimile etmesi durumu karşımıza çıkıyor. Ekonomik olaraksa İngilizcenin hakim olduğu bir dünyada Navahoca gençlere daha az fırsat sunuyor. Ve tabi bir de işin sosyokültürel sebepleri var.

Her ne kadar son zamanlarda Navahoca’yı korumak adına bu dili öğretme uygulamaları düzenlense de gençler, bilinçli olarak ana dillerini konuşmamayı tercih ediyor. Çünkü bazıları alay edilmemek için, bazıları ise Kızılderili olmalarından ötürü ayrımcılığa uğramamak için böyle bir karar veriyor. Yeni nesil gençlerse Navahoca’yı modası geçmiş bir dil olarak görüp konuşmak istemiyor. Yine de çeşitli kuruluşlar bu dili yaşatmak için elinden geleni yapıyor. Bu nedenle Navahoca için çok da umutsuz olmamak gerekir. Ayrıca Navaho kabile üyelerinin sayısının her geçen yıl artmasıyla dilin de ölmekten kurtulabileceği öngörülüyor.

Kaynaklar ve İleri Okumalar

• Diné Bizaad – The Navajo Language ; Bağlantı: Navajo Language – Diné Bizaad (navajopeople.org)
• Why Navajo is the world’s hardest language to learn ; Bağlantı: Why Navajo is one of the most difficult languages on Earth – Big Think ; Yayınlanma tarihi: 27 Kasım 2023

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel