Ay, yaklaşık 4,51 milyar yıldır gezegenimizin etrafında dönüyor. Ancak görünen o ki uydumuz bu ortaklıktan pek de memnun değil. Çünkü uzun süredir biliyoruz ki Ay, Dünya’dan yavaş yavaş uzaklaşıyor. Peki bir gün gezegenimiz uydusunu tamamen kaybedecek mi?
“Ay’ın uzaklaştığını nereden biliyoruz? Ölçtünüz mü?” diye sorabilirsiniz. Aslında evet, uzmanlar bu uzaklaşmayı uzay sondaları ve astronotlar tarafından Ay yüzeyine yerleştirilen aynalardan lazer ışınlarını yansıtarak ölçüyor.
Işığın Ay’a gidip geri dönmesinin ne kadar sürdüğünü hesaplayan bilim insanları, böylece Dünya–Ay arasındaki uzaklığı ve bu mesafenin zaman içindeki değişimini son derece hassas biçimde belirleyebiliyor. Bu hesaplamaya göre Ay Dünya’dan her yıl yaklaşık 3.8 santimetre kadar uzaklaşıyor.
Ay Dünya’dan Neden Uzaklaşıyor?
Gelgitler, bir cismin farklı bölgelerinde kütleçekim kuvvetinin farklı olmasından kaynaklanır. Ay’ın Dünya’ya uyguladığı kütleçekim, Ay’a bakan tarafta, Ay’dan uzak olan tarafa kıyasla yaklaşık %4 daha güçlüdür. Bunun nedeni, kütleçekimin mesafe arttıkça zayıflamasıdır.
Bu kuvvet, okyanusların Ay’a dönük ve Ay’dan uzak tarafında iki kabarma oluşturur. Çünkü Ay’ın Dünya’ya uyguladığı kütleçekim her yerde aynı değildir. Dünya’nın Ay’a en yakın tarafında kütleçekim en güçlüdür ve bu da Ay’a doğru yönelen bir su kabarması yaratır. Ay’dan uzak tarafta ise kütleçekim daha zayıftır; bu da Dünya’nın geri kalanına göre geride kalan ikinci bir kabarmaya yol açar.
Dünya’ya daha yakın olan gelgit kabarmasının öne doğru uyguladığı çekim, Ay’ın hızını artırır ve bu da yörüngesinin genişlemesine yol açar. Bu da Ay’ın Dünya’dan biraz daha uzaklaşması anlamına gelir. Bu etki son derece yavaştır ve yalnızca yıllar boyunca yapılan ortalama ölçümlerde fark edilebilir.
Ay’ın giderek uzaklaşması Dünya’yı etkiliyor mu?
Ay’ın yörüngesi büyüdükçe ivmesi artar. Bunu, ipe bağlı bir ağırlığı çevirmeye benzetebilirsiniz. İp ne kadar uzun olursa, ağırlığın momentumu da o kadar büyük olur ve durdurmak da o kadar zorlaşır.
Ay’ın momentumunu artıran bu işi Dünya yaptığı için, Dünya’nın dönüşü yavaşlar. Yani Ay’ın yörünge momentumu artarken, karşılığında Dünya’nın dönme momentumu azalır. Bu değişim, günlerin çok az da olsa uzamasına yol açar.
Ama endişelenmeyin, bu etkiler son derece küçüktür: Yılda 3,8 santimetrelik bir uzaklaşma, Ay ile Dünya arasındaki 384.000 kilometrelik mesafenin yalnızca yılda %0,00000001’ine denk gelir. Milyonlarca yıl boyunca tutulmalar, gelgitler ve 24 saat süren günlerimiz devam edecek.
Dünya’daki günler geçmişte daha kısaydı.
Ay muhtemelen yaklaşık 4,5 milyar yıl önce oluştu. Genç Dünya, Mars büyüklüğünde bir protoplanet tarafından çarpıldığında büyük miktarda malzeme uzaya savruldu. Sonunda bu malzemeler birleşerek Ay’ı oluşturdu ve o dönemde Ay, Dünya’ya çok daha yakındı. O zamanlarda gökyüzünde Ay’ı bugünkünden çok daha büyük görürdünüz.
Paleontologlar, fosilleşmiş deniz tarağı kabuklarını inceleyerek günlük büyüme desenlerinde bu sürecin izlerini buldu. Bu bulgulara göre, yaklaşık 70 milyon yıl önce —dinozorların devrinin sonlarına doğru— Dünya’daki günler yalnızca 23,5 saat sürüyordu. Bu sonuç, astronomik verilerin öngördüğüyle tamamen uyumludur.
Ay’ın Dünyadan Uzaklaşması Konusunda Endişelenmeye Gerek Yok
Gelecekte on milyarlarca yıl ileriye saracak olsak, Dünya’nın dönüşü giderek yavaşlayabilir ve sonunda Ay ile gelgit kilitlenmesine girebilir. Bu durumda Dünya’nın kendi etrafındaki bir dönüşü, Ay’ın Dünya etrafındaki bir turu kadar sürecek. O noktada Ay daha fazla uzaklaşmayı bırakacak ve Dünya’nın yalnızca bir yarımküresinden görülebilecek.
Fakat bunun gerçekleşmesini engelleyecek iki şey var. İlk olarak, yaklaşık bir milyar yıl içinde Güneş daha parlak hale gelecek ve okyanusları buharlaştıracak. Okyanuslar olmayınca da Ay’ı uzaklaştıran büyük gelgit kabarmaları oluşmayacak. Birkaç milyar yıl sonra ise Güneş kırmızı dev evresine geçecek ve muhtemelen hem Dünya’yı hem de Ay’ı yok edecek.
Ama bunların hepsi öylesine uzak bir gelecekte yaşanacak ki endişelenmenize gerek yok. Şimdilik sahilde gelgitlerin, Güneş tutulmalarının ve güzel uydumuz Ay’ın tadını çıkarabilirsiniz.
Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz: Ayın Veya Gezegenlerin Konumu Depremleri Tetikler mi? Dolunayda Daha Fazla Deprem Olur mu?
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- The moon is moving away from Earth and this is making days longer. Yayınlanma tarihi: 5 Haziran 2018; Bağlantı: https://www.zmescience.com/
- The Moon is getting slightly farther away from the Earth each year. A physicist explains why. Yayınlanma tarihi: 15 Eylül 2025. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: The Moon is getting slightly farther away from the Earth each year. A physicist explains why
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
