Anamorfik illüzyon, anamorfik görüntü ve anamorfik sanat gibi çeşitli adlandırmalarla da bilinen Anamorfoz; Rönesans’tan günümüze kadar çeşitli sanat pratiklerinde bazı perspektif kuralları, matematiksel hesaplamalar ve özel yöntemlerle uygulanmış bir yanılsama tekniğidir.
Anamorfoz yöntemiyle uygulanan çalışmalar, perspektif kavramıyla ilişkili olmakla birlikte sadece belirli bir açı ve noktadan bakıldığında ya da silindir ve ayna gibi aletler yardımıyla netlik kazanır. Bilim, teknoloji ve sanatı birleştiren bu teknik, ilk zamanlarda her ne kadar yanıltma ve merak uyandırma adına olsa da önemli verileri, siyasi mesajları, çeşitli kodlardan oluşan şifreleri gizli bir şekilde aktarmak amacıyla da kullanılmıştır.
Anaformaz ise “dönüştürmek” anlamına gelen Yunanca “anamorphoûn” kelimesinden türemiştir. Her ne kadar yeni bir teknik olmasa da günümüzde sanatçılar ve grafik tasarımcılar arasında oldukça sık kullanılmaktadır. Konuyu örnekler ile biraz daha inceleyelim.
Anamorfoz Çeşitleri Nelerdir?
Anamorfoz tekniği ile yapılan bir çalışmaya baktığınız zaman pek bir şey anlamazsanız. Aslında karmaşık, çarpık bir izlenim yaratır. Zaten amaçlanan da budur. Ancak belirli bir açıdan (perspektif anamorfoz) veya dolaylı olarak bir ayna yardımı ile (ayna anamorfozu) bakıldığında normal bir biçimde görünecektir.
Tarihsel olarak, optik illüzyon uygulamasının temelini atan İtalyan ressam ve matematikçi Piero della Francesca’ydı. Ayrıca Leonardo da Vinci’nin de anamorfozun en eski uygulayıcılarından biridir. Onun resimlerindeki çarpık görüntülerin ne olduğunu kavramak için aynalardan ziyade doğru bakış açısı gerekiyordu.
Perspektif Anamorfoz
Nesnenin veya figürün görüntüsünü teknik ve sistemli ölçülerle bozarak ya da projeksiyon gibi yansıtma aletleri yardımıyla mekan veya yüzeye aktarılarak elde edilir. 15. yüzyıl sonlarında kullanılmaya başlanan bu teknikle, genel olarak bozuk ve anlamsız gözüken görüntü sadece belli nokta ve açıdan bakıldığında normal bir şekilde algılanmaktadır. Bununla ilgili vereceğimiz örnek Hans Holbein’in 1533 tarihli “The Ambassadors” adlı tablosudur.
Londra’daki Ulusal Galeri’de asılı olan bu resimde aşağıda gördüğünüz kafatası, anamorfoz sanatının en ünlü ve eski örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Normal koşullarda ile bu kafatasını görmeniz mümkün değildir.
Ancak bakış açınızı değişince durum değişir. Aslında bu görüntüyü net bir biçimde görmek için sağ taraftan bakmanız gereklidir. Tablodaki anlamsız imgenin ilginç olmasını sağlayan 24 derecelik bir açı ile eğik ve uzatılmış olmasıdır. (Daha fazlası için: Hans Holbein The Ambassadors Tablosuna Neden Bir Kafatası Sakladı?)
Anamorfik Ayna Yöntemi
16. yüzyıldan itibaren kullanılan ve sonraki yüzyıllarda doruk noktasına ulaşan anamorfik ayna yöntemi ise, anlamsız, bozuk, fakat bilinçli olarak tasarlanan görüntünün ayna ve silindir gibi yansıtıcı aletler yardımıyla çözümlenmesi olarak tanımlanır.
Günümüzden Anamorfik İllüzyon Örnekleri
Anamorfik görüntüler günümüzde karşımıza keyifli görsel yanılsamalar olarak çıkar. Ancak tarihte sanatçılar bu tekniği genellikle şifreleme amaçlı kullandılar. Tartışmalı konuları ve bu konudaki düşüncelerini, gizli görüntüler aracılığı ile sundular.
Ayrıca günümüzde bir sinema filminin çekimi sırasında, bir sahneyi sıkıştırmak için anamorfik bir kamera merceği kullanılmaktadır. Projeksiyon sırasında ise süreç terse çalışır. Görüntüyü orijinal oranlarına geri getirmek için anamorfik bir lens kullanılmalıdır.
21. yüzyılda sanatçılar ve mimarlar anamorfik tasarımları denemeye devam ettiler. Örneğin Felice Varini, 1970’lerin sonlarından itibaren Anamorfoz tekniğini kullanarak üç boyutlu alanlarda üs üste binmiş hatta boşlukta asılıymış gibi duran ve genellikle bir veya birkaç renge sahip geometrik şekillerden oluşan çalışmalarıyla izleyicinin görsel algısıyla oynamakta ve yanıltmaktadır. Bir örneğini aşağıda görebilirsiniz.
2014’te, büyük ölçekli anamorfik enstalasyonlarla tanınan İsviçreli sanatçı Felice Varini, Hasselt şehrinin tarihi merkezinde, yolları, duvarları ve yaklaşık 100 binayı kaplayan aşağıdaki çalışmayı gerçekleştirdi. Ancak bu tasarımı, yalnızca şehrin belirli bir noktasından baktığınız zaman görebilirsiniz.
Anamorfik İllüzyonlar Sokaklarda da Karşımıza Çıkar
Aslında anamorfoz sadece bizleri şaşırtmak için yapılmaz. Bazen hiç beklemediğimiz yerlerde de pratik amaçlar ile kullanılmaktadır. Bunlardan bir tanesi de bisiklet yollarıdır. Örneğin, bisiklet yollarında karşımıza çıkan bisiklet çizimleri uzaktan baktığınızda normal görünür. Ancak bir bisiklet sürerken dikkat ederseniz görseller dikey olarak uzamış gibi görünecektir.
Anamorfik çalışmalar sokak sanatında da sık sık karşımıza çıkar. Bu çalışmaları yapan en ünlü kişilerden birisi İngiltere, Fransa, Almanya, ABD, Avustralya ve Belçika’da kaldırımlar üzerinde yaptığı çalışmalarıyla tanınan Julian Beever’dir. Etkileyici çalışmalarından birisini aşağıda görebilirsiniz.
Onun da resimlerine sadece belli bir açıdan bakıldığında 3 boyutlu olarak gözükür. Ancak yanlış açıdan bakıldığında ise hiç bir manası olmayan saçma sapan resimler ortaya çıkar. Sonuç olarak tüm bu kişiler resim ve matematik ilişkisinin en güzel örneklerindendir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Muller Lyer Yanılsaması Nedir? Çizgilerin Uzunluklarını Neden Yanlış Algılıyoruz?
Kaynaklar ve ileri Okumalar:
- Anamorphosis; Yayınlanma tarihi: 9 Ekim 2019; Bağlantı:https://www.pixartprinting.co.uk/
- Anamorphosis; https://en.wikipedia.org
- Kocalan, M., & Türkdoğan, T. (2018). Çağdaş Sanatta Bir Yanılsama Tekniği: ‘Anamorfoz’ ve Felice Varini. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 527-541. doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1033
Matematiksel
