Üstün Yetenekli Çocuklar Nasıl Yetiştirilmelidir? 45 Yıl Süren Bir Araştırma Size Bir Fikir Verecektir

İnternete göz atarsanız pek çok ebeveynin çocuğunun üstün yetenekli olup olmadığını öğrenmek için çabaladığına şahit olacaksınız. Peki ama üstün yetenek tam olarak nedir? Bir çocuğun üstün yetenekli olduğu nasıl anlaşılır? Daha da önemlisi üstün yetenekli çocuklara nasıl davranmamız gerekir?

1971 yılında ABD’de John Hopkins Üniversitesinde üstün yetenekli çocuklar için eğitim teknikleri geliştirilmesi adına Matematikte Erken Gelişmiş Öğrencilere Yönelik Öğretim (Study of Mathematically Precocious Youth SMPY) isimli bir araştırmaya başlandı. Bu araştırmada 5000 üstün zekalı çocuk 45 sene boyunca takip edildi.

Araştırma başlangıçta SAT sınavlarında ilk %1’lik dilime giren genç ergenlere açıktı. Matematikçiler Terence Tao ve Lenhard Ng, Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg, Google’ın kurucu ortağı Sergey Brin ve müzisyen Stefani Germanotta (Lady Gaga) gibi tanıdığımız kişilerin bir çoğu bu yüzde bire girenler arasında yer alıyordu. Kırk beş yıl boyunca binlerce üstün zekalı çocuğu takip ettiğinizde, başarılı bir kişinin nasıl yetiştirileceği hakkında elbette bir iki şey öğrenirsiniz.

Üstün Yetenekli Çocuklar İle İlgili Araştırma Nasıl Başladı?

1968 yılında bir yaz gününde, profesör Julian Stanley, Joseph Bates adında 12 yaşında zeki ama sıkılmış bir çocukla tanıştı. Baltimore’lu öğrenci matematikte sınıf arkadaşlarından o kadar ileriydi ki, ailesi ona Stanley’nin ders verdiği Johns Hopkins Üniversitesi’nde bilgisayar bilimi dersi almasını ayarlamıştı. Ancak bu bile yeterli olmamıştı.

Bates’le ne yapacağından emin olamayan öğretmenleri psikometri alanındaki çalışmalarıyla tanınan bir araştırmacı olan Stanley ile tanıştırmıştı. Stanley, genç dahinin yeteneği hakkında daha fazlasını keşfetmek için Bates’e, normalde Amerika Birleşik Devletleri’nde üniversiteye giden 16-18 yaş arası gençlerin girdiği SAT üniversiteye giriş sınavını da içeren bir dizi test verdi.

Bates’in puanı, Johns Hopkins’e kabul eşiğinin oldukça üzerindeydi. Bunu üzerine Stanley, çocuğun ileri düzey matematik ve fen dersleri almasına olanak tanıyacak yerel bir lise aramaya başladı. Ancak bu planda başarısız olunca Stanley, Johns Hopkins’teki bir dekanı, o zamanlar 13 yaşında olan Bates’in lisans öğrencisi olarak kaydolmasına izin vermesi konusunda ikna etti. İleriki yıllarda Stanley, Bates’ten Matematiksel Erken Gelişmiş Gençlik Araştırması’nın (SMPY)’deki “sıfır öğrencisi” olarak söz edecekti.

Üstün Yetenekli Çocuğun Ayırt Edici Özellikleri Nelerdir?

Zekanın sayısal ölçümü, 1905’te Alfred Binet’nin Paris’in devlet okullarındaki öğrenim güçlüğü çeken öğrencileri tespit edip destek sağlamak için hazırladığı testi yayımlamasıyla başladı. 1912’ye gelindiğinde Almanca Intelligenzquotient terimi (IQ kısaltması bu terimden gelir ve “zeka katsayısı” anlamını taşır) yaygın olarak kullanılır hale gelmişti.

Stanford psikologlarından Lewis Terman 1920’lerde minimum IQ skoru 135 olan bir grup yetenekli çocuğu incelemeye aldıktan sonra yüksek IQ puanının dehayla ilişkili olduğu kabul gördü. Sonrasında bazı eğitimcileri işi daha da ileri taşıyarak 130-144 aralığındaki IQ puanını orta derecede yetenekli, 145-159 aralığındaki IQ puanını üstün yetenekli, 160-174 aralığındaki IQ puanını çok üstün yetenekli, 175 ve üstü IQ puanını da olağanüstü yetenekli şeklinde sınıflandırdılar.

Ancak yıllar içinde IQ testleri ile ilgili tartışmalar arttıkça IQ testleri yerlerini ABD’de üniversiteye giriş için yaygın olarak kullanılan standart sınav SAT ( The Scholastic Aptitude Test – Akademik Yeterlilik Testi) testine bırakacaktı.

Günümüzde de milyonlarca öğrencinin bilişsel gelişimini değerlendirip karşılaştırmak için bir dizi ortak soru cevaplamaya bağlı olan bu testlere başarının bir ölçütü olarak güvenmeye devam ediyoruz. Bu nedenle SMPY araştırmasında da katılımcılar başlangıçta 13 yaşında SAT’ta zeka açısından en üst yüzde 1’lik dilimde puan aldıklarında üstün yetenekli olarak tanımlandı.

SMPY Araştırmasından Bu Çocuklar Hakkında Neler Öğrendik?

Araştırma başladıktan otuz beş yıl sonra araştırma ekibi katılımcıların kariyerlerini, SAT matematik ve sözel puanlarıyla karşılaştırdı. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, matematik/bilimsel yetenek ve ilgi kombinasyonunda daha üst sıralarda yer alan katılımcılar kendilerini STEM alanlarında öne çıkarma eğilimindeydi.

Bu çocuklar sadece matematikte iyi değillerdi. Aynı zamanda olağanüstü analitik akıl yürütme becerilerine sahiplerdi. Yani sorunları nasıl tanımlayacaklarını, parçalayacaklarını ve çözeceklerini biliyorlardı. Bu sayede de daha önce hiç karşılaşmamış olsalar da karşılarına çıkan matematik problemlerini çözebiliyorlardı.

Sözel/hümanistik kombinasyonunda en yüksek puanları alanların beşeri bilimlerde başarılı olma olasılıkları daha yüksekti. Uzamsal yetenek açısından yüksek olan öğrenciler genellikle olağanüstü mühendisler, mimarlar ve cerrahlar olacaklardı. Yani üstün yetenekli çocukların 13 yaşındaki yetenekleri ve tercihleri, nihai olarak katkıda bulunacaklarını gösteriyordu.

Üstün Yetenekli Çocukların İhtiyaçları Nelerdir?

Araştırma neticesinde de söylendiği gibi aslında bu çocukların özel bir şeye ihtiyacı yok. Sadece daha büyük çocukların erişebildiği şeylere daha erken erişime ihtiyaçları var. Sonuç olarak doğru bir eğitim ile üstün yetenekli çocuklar bir biçimde yollarını bulacaktır. Ancak bu süreçte ebeveynler de çalışmadan alıntılanan bazı ipuçlarını göz önünde bulundurabilirler.

• Çocukları farklı deneyimlerle tanıştırın.
• Bir çocuk güçlü ilgi alanları veya yetenekler gösterdiğinde, onları geliştirme fırsatları sağlayın.
• Hem entelektüel hem de duygusal ihtiyaçları destekleyin.
• Yeteneği değil, çabayı överek çocukların bir “büyüme odaklı zihniyet” geliştirmelerine yardımcı olun.
• Çocukları entelektüel riskler almaya ve öğrenmelerine yardımcı olacak başarısızlıklara açık olmaya teşvik edin.
• Etiketleme yapmayın. Üstün yetenekli olarak yapılan bir tanım duygusal bir yük olacaktır.
• Çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılamak için öğretmenlerle çalışın. Akıllı öğrenciler genellikle daha zorlu materyallere, ekstra desteğe veya kendi hızlarında öğrenme özgürlüğüne ihtiyaç duyarlar.
• Çocuğunuzun yeteneklerini test ettirin. Bu, bir ebeveynin daha ileri düzey çalışmalara yönelik argümanlarını desteklecektir. Ayrıca disleksi, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu veya sosyal ve duygusal zorluklar gibi sorunları ortaya çıkarır.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

• How to Raise a Genius: Lessons from a 45-Year Study of Supersmart Children. Yayınlanma tarihi: 7 Temmuz 2016. Kaynak site: Scientific American. Bağlantı: How to Raise a Genius: Lessons from a 45-Year Study of Supersmart Children
• Want to raise a child genius? A study running for 45 years has suggestions.. Yyaınlanma tarihi: 8 Temmuz 2016. Kaynak site: Big Think. Bağlantı: Want to raise a child genius? A study running for 45 years has suggestions.
• Clynes, T. How to raise a genius: lessons from a 45-year study of super-smart children. Nature 537, 152–155 (2016). https://doi.org/10.1038/537152a

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel