Bir çocuğun ilk yıllarında, ebeveynler genellikle bir etkinlik, alan veya konuda çocuklarında olağanüstü düzeyde yetenek veya yeterlilik gösteren işaretler ararlar. Belki çocukları diğerlerinden daha hızlı koşmaktadır. Ya da ileri matematik problemlerini kolaylıkla çözebilir. Ya da belki de gelişmiş bir müzik ya da resim becerisi vardır. Bu ebeveynlerin çoğu beyhude bir çabayla, çocuklarının üstün yeteneğini keşfetmeye çalışırlar. Ancak ne yazık ki hem kendileri hem de bu esnada çocukları fazlaca yıpranacaktır. Bu nedenle üstün yetenek ve üstün zeka hakkında fikir sahibi olmak önemlidir.
Yüksek notlar veya test puanları tek başına bir çocuğun üstün zekalı olduğunun göstergesi değildir. Ayrıca üstün zekalı bir çocuğu tanımlamanın tek bir formülü yoktur. Günümüzde üstün yetenek sadece genel zeka ile sınırlı olarak görülmemektedir.
Üstün yetenekli çocuk, aynı yaş, deneyim veya çevre şartlarına sahip akranlarına göre, üstün performans gösteren veya yüksek düzeyde başarı elde eden çocuklar olarak tanımlanır. Bir şeyleri hızlı bir şekilde okumak, öğrenmek ve anlamak konusunda erken yaşta ortaya çıkan yetenek; soyut düşünme, problem çözme ve empati kurma konusunda yaşıtlarının ilerisinde olma; gözlem, merak ve soru sorma eğilimi, öğrenmekten keyif alması; liderlik ve gelişmiş dil yeteneği gibi durumlar üstün bir yeteneğin ön belirtileridir.
Kimi çocuk okulda üstün başarı gösterir, ödevlerini eksiksiz yapar, kendisinden istenilen işler başarı ile tamamlar. Ancak bu durum, o çocuğun üstün zekalı olarak tanımlanması için yeterli değildir. Bu tip çocuklar parlak çocuklar olarak tanımlanmaktadır. Aşağıda parlak çocuk ile üstün yetenekli çocuğa ait özelliklerin bazıları sıralanmıştır.
Üstün Zekalı Çocuk Nasıl Tanımlanır?
Çocuk olmanın en iyi yanlarından biri yaptığınız işin kalitesi dış dünya tarafından yargılanmadan özgürce şarkı söyleyebilmeniz, resim yapabilmeniz ve hayal dünyasında oyun oynayabilmenizdir. Üstün yetenekli çocuklar da normal çocuklar gibi içgüdüsel olarak hoşlarına giden şeyleri yaparlar. Ancak olağanüstü yetenekleri kendisini çocuksu bir şekilde dışa vurmaz. Neredeyse mükemmel bir perdeden şarkı söylerler, etkileyici bir gerçekçilik yaratan bir perspektifle resim yaparlar ve hayali oyunları karmaşık sonlar içeren hikayeler yaratarak oynarlar.
En sık kullanılan IQ testleri zihinsel yeteneğin sözel, sayısal (matematik/bilim) veya hafıza gibi alt tiplerini ölçer. Kolay örneklerden biri, sayı dizisi adı verilen hafıza testidir. Psikologlar, teste katılanlardan iki veya üç sayıyı hatırlamalarını ve verdikleri her doğru yanıtta daha fazlasını hatırlamalarını isterler. Ôrneğjn, şu sayı dizisini okuyun: 3-1-8-1-2-2-5. Şimdi yedi sayıyı da kapatın ve okuduğunuz sırada olabildiğince çok sayıyı hatırlamaya çalışın.
Birçok yetişkin beş ila dokuz rakamı hatırlayacaktır. Zaten telefon numaraları da bu yüzden alan kodu hariç yedi rakamlı olacak şekilde oluşturulmuştur. Yüzde 50’lik kısma giren dokuz yaşındaki ortalama bir çocuk, altı rakamı doğru şekilde hatırlar. Fakat ilk yüzde 1’lik kısma giren bazı üstün yetenekli çocuklar, dokuz rakam hatırlayabilirler.
Araştırmacılar genellikle çoğu insanın geniş kapsamlı olarak eşit seviyelerde yeteneğe sahip olduğunu keşfetmişlerdir. Fakat araştırmacılar, IQ puanı 130 olan kişileri incelediklerinde yeteneklerinin genellikle dengesiz şekilde dağılım gösterdiğini fark ettiler. Üstelik bu dengesizlik durumu artan IQ puanı ile daha belirgin hale geldi. Diğer bir deyişle, üstün yetenekli insanlar bazı alanlarda başarılı olma eğilimi gösterirken diğer alanlarda ortalama ve hatta ortalamanın altın da bir başarı gösterebilirler.
Üstün Yetenekli Çocukların İhtiyaçları
Bu çocukların varoluşlarını tam anlamıyla ortaya koyabilmelerini sağlamak için eğitimlerinde, yetiştirilmelerinde yeterli ilgi ve çaba gösterilmelidir. Çünkü bu çocuklar geleceğin fikir ve bilim insanları, liderleri, sanatçıları olma potansiyeli taşımaktadır.
Çocukları çeşitli deneyimlere maruz bırakın. Bir çocuk güçlü ilgi alanları veya yetenekler sergilediğinde, bunları geliştirmek için fırsatlar sağlayın. Hem entelektüel hem de duygusal ihtiyaçları destekleyin. Yeteneği değil, çabayı överek çocukların bir “büyüme odaklı zihniyet” geliştirmelerine yardımcı olun. Çocukları entelektüel riskler almaya ve öğrenmelerine yardımcı olacak başarısızlıklara açık olmaya teşvik edin. Etiketleme yapmayın. Üstün yetenekli olarak yapılan bir tanım duygusal bir yük olabilir. Çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılamak için öğretmenlerle birlikte çalışın. Akıllı öğrenciler genellikle daha zorlu materyallere, ekstra desteğe veya kendi hızlarında öğrenme özgürlüğüne ihtiyaç duyarlar.
Üstün Yetenekli Çocuklar ile İlgili Yapılan Araştırmalar
1971 yılında ABD’de John Hopkins Üniversitesinde üstün yetenekli çocuklar için eğitim teknikleri geliştirilmesi adına Matematikte Erken Gelişmiş Öğrencilere Yönelik Öğretim (Study of Mathematically Precocious Youth SMPY) isimli bir araştırmaya başlandı. 50 yıl sürmesi planlanan araştırmada 5000 üstün zekalı çocuk 45 senedir gözlemleniyor. Ve bu uzun soluklu çalışmanın şimdiye kadar ki sonuçları üstün başarılara sahip bireyler yetiştirmek için nelere dikkat etmemiz gerektiğine dair ipuçları içeriyor. ( Yukarıda paylaşmıştık). Hâlâ devam eden çalışmadan toplanan fikirler, son 40 yıl boyunca 400’den fazla tezde ve birkaç kitapta tartışıldı.
Bu çocuklarda ortaya çıkan ortak bulgu çok da şaşırtıcı olmayacak bir biçimde gelişmiş matematik yetenekleri oldu. Ancak bu yetenek soru çözmek ile ilgili değildi. Bu kişiler olağanüstü analitik akıl yürütme becerilerine sahiplerdi. Yani sorunları nasıl tanımlayacaklarını, parçalayacaklarını ve çözeceklerini biliyorlardı. Üstün zekalı çocukların başarılı olduğu diğer bir şey de uzamsal yetenek olarak gözlemlendi. Uzamsal yetenek, üç boyutlu uzayda bir ya da daha çok parçadan oluşan cisimleri ve bileşenlerini zihinde hareket ettirilebilme veya zihinde canlandırabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Bu yetenek, yaratıcılık ve yenilik için bir turnusol testi gibidir. Üstün yetenekli çocuklar bir biçimde bu yeteneklerini kendi ritimlerinde kullanmanın yolunu bulacaktır.
Göz Atmak İsterseniz
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Is your kid gifted? Here are the signs, says performance expert—and how parents can raise exceptionally smart kids; yayınlanma tarihi: 22 Temmuz 2021; Bağlantı: https://www.cnbc.com/
- Prof. Dr. Yaşar ÖZBAY – Üstün Yetenekli Çocuklar ve Aileleri; https://scholar.google.com
- The Chaser’s guide to raising a gifted child: it’s not easy being the best; yayınlanma tarihi: 17 Nisan 2017; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
- Want to raise a child genius? A study running for 45 years has suggestions.; yayınlanma tarihi: 8 Eylül 2016; Bağlantı: https://bigthink.com/
Matematiksel
“Üstün yetenekli çocuklar, ebeveynleri tarafından sevilmelerinin nedeni olarak başarılı ve yetenekli olmalarını görürler. Bu nedenle de sürekli başarılı ve en iyi olma kaygısı taşırlar.”
Bu üstün yetenekli çocuklara ait bir özellik değil; obsesif, mükemmeliyetçi bir çocuğa ait özelliktir.