19. yüzyılda yaşayan insanlar için Thomas Alva Edison adeta bir büyücüydü. Onun yaratıcılığı, Arthur C. Clarke’ın ünlü ve sıkça alıntılanan sözü, “Yeterince gelişmiş herhangi bir teknoloji, sihirden ayırt edilemez,” ifadesinin adeta somut bir örneğiydi.
Ancak kimilerine göre de Edison’un en büyük ve belki de tek gerçek icadı, ustalıkla inşa ettiği imajıydı. Thomas Edison’un 1.000’den fazla buluşundan bazıları hayatımızı derinden etkiledi. Amerikalı mucit, fırsatları fark edip değerlendirmesini bilen, acımasız bir iş insanı olarak da tanınır. Bu iki farklı bakış açısının nedenini daha iyi anlayabilmek için onu daha yakından tanımanız gerekir.
Kısaca Thomas Alva Edison Kimdir?
Yedi çocuğun en küçüğü olan Thomas Alva Edison, 11 Şubat 1847’de Ohio’nun Milan kasabasında, Samuel ve Nancy Edison çiftinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Temel eğitimini, eski bir öğretmen olan annesinden aldı.
Edison, eline geçen her şeyi okuyan doymak bilmez bir öğrenme arzusuna sahipti. Bu bitmek tükenmek bilmeyen merak duygusu, iş zekâsının yanı sıra yaratma ve icat etme tutkusunu da körükleyecekti. Thomas, on yaşına geldiğinde, bir yandan kendi başına kimya deneyleri yapıyor, diğer yandan da sebze ve gazete satıyordu. Genç mucit, annesinin evinin bodrum katında küçük bir kimya laboratuvarı bile kurmuştu.
Ancak Edison, deneylerinden birinde bir yangın çıkardıktan sonra, yalnızca icat etmek için icat etmenin anlamlı olmadığını fark etti. Bunun yerine, hem pratik hem de kârlı fikirlerin peşinden gitmeyi kendine misyon edinecekti.
Thomas Edison, onlu yaşlarının ortalarında evden ayrılarak telgraf operatörü olarak çalışmaya başladı. 1869 yılında New York’a gitti ve Law’s Gold and Stock Reporting Company’de denetçi olarak işe girdi.
İlerleyen yıllarda, Franklin Pope adlı ortağıyla birlikte kendi işini kurdu. Şirket; alet ve kablo kontrolü, telgraf hattı inşası, patent başvurusu gibi farklı alanlarda hizmet veriyordu. Çok geçmeden Edison, Western Union tarafından özel amaçlara yönelik telgraf aygıtları geliştirmek üzere teknisyen olarak işe alındı.
Ampulü İlk Thomas Edison Bulmadı!
Bugün insanlara “Ampulü kim icat etti?” diye sorsanız, çoğu tereddütsüz Thomas Edison der. Bu yanıt, aslında onun ne kadar güçlü bir yaratıcı algı yarattığının göstergesi. Oysa Edison’un birçok buluşu, tamamen özgün fikirlerden ziyade, mevcut icatların üzerine inşa edilerek geliştirilmiş versiyonlardı.
Evet, ampulün ve benzeri birçok cihazın patentini alan oydu; ancak bu çığır açan teknoloji, gerçekte birden fazla mucidin ortak katkısıyla şekillendi. Aşağıda bu konuda çalışmalar yapmış bilim insanlarından bazılarını görebilirsiniz
1850’de İngiliz kimyager Joseph Swan, önceki mucitlerin karşılaştığı teknik engelleri aşmak için kolları sıvadı. Özellikle yüksek maliyet sorununu çözmeye odaklandı ve kullanılabilir bir ampul tasarladı ve 1878 yılında İngiltere’de patentini aldı.
Filamentin oksijenle temasını azaltmak için onu vakumlu bir tüpe yerleştirdi.Ancak dönemin vakum teknolojisi oldukça yetersizdi ve bu durum ampulün verimliliğini ciddi şekilde kısıtladı. Bu yüzden Swan, tarih sahnesinde genellikle “ilk mucit” unvanıyla anılmadı.
İşte tam bu aşamada Thomas Edison devreye girdi. Swan’ın tasarımını dikkatle inceledi ve esas sorunun filament malzemesinde yattığını fark etti. Ancak Edison’un da ciddi bir sorunu vardı.
Yaptığı ampul birkaç dakikadan uzun süre yanmıyordu. Sorun, içindeki ince telin ısısını kontrol edememesiydi. Ne yazık ki Edison için zaman daralıyordu. Onun gibi birçok mucit elektrikle ilgili kendi projeleri üzerinde çalışıyor, hatta patentler alıyordu. Er ya da geç, birisi elektriğin potansiyelini tam anlamıyla kullanmanın bir yolunu bulacaktı.
Edison, Basını Nasıl Kandırdı?
Ama Edison’u daha da yakından ilgilendiren başka bir baskı vardı. Gazeteciler yoldaydı. Eylül ayında, basına son icadı olan akkor ampulün artık tamamlandığını açıklamıştı.
Sadece bir yıl önce, Edison fonografı icat ederek büyük ses getirmişti. Daha o zaman gazetecilere her yıl “en az fonograf kadar etkileyici bir şey” icat edeceğine dair söz vermişti. Gazeteler, Edison’un her adımını heyecanla takip eden hayran kitlesi sayesinde tirajlarını artırmış, onun etrafında adeta bir efsane inşa etmişti.
Beklenen gösteri günü yaklaşıyordu. Edison’un yeni icadına dair söylentiler daha ortada somut bir şey yokken bile Londra’da küçük çaplı bir finansal krize yol açmıştı. Gaz şirketlerinin hisseleri hızla düşmeye başlamıştı.
Edison’un çalışma arkadaşlarından George Gouraud, bu fırsatı kaçırmamak gerektiğini düşünüyordu. Ona bir an önce İngiltere merkezli bir elektrik şirketi kurmasını önerdi. Böylece gazetelerin sağladığı “bedava reklamdan” maksimum faydayı sağlayabilecekti.
Planı belliydi. Kasım ayında gazetecilere haber verdi: Hepsine, Menlo Park’taki laboratuvarında, kısa ve özel bir tanıtım yapılacaktı. Onlar daha ampulün dayanıklılığı sorgulanmadan önce Edison onları tam zamanında dışarı çıkaracaktı. Böylece ampul sönmeden önce odayı terk etmiş olacaklardı.
Plan işe yaramıştı. Basın, Edison’un ışığını öve öve bitiremedi. “Temiz, soğuk ve güzel” diye yazdılar. O dönemin elektrikli ark lambalarının aksine, bu yeni ışıkta “gözü rahatsız eden hiçbir şey yoktu.
Sonunda Edison, 19. yüzyılın en simgesel icatlarından biri hâline gelecek ampulün sorunlarını çözdü. 1879 yılbaşı gecesinde bu kez daha büyük bir kalabalık önünde bir sunum daha gerçekleştirdi. Ancak bu sefer fark vardı: Ampul sönmüyordu.
Sonuç Olarak
Thomas Edison, hayatı boyunca 1093 ABD patenti aldı. Yaklaşık 600 başvurusu ise eksiklikler nedeniyle reddedildi. Meslek hayatı, klasik bir bilim insanından farklıydı; ancak bu, katkılarının önemini azaltmaz.
Edison, mevcut fikirleri geliştirerek çalıştı ve uzman bir ekiple birlikte hareket etti. Onu farklı kılan, en etkili fikirleri seçip hayata geçirme yeteneğiydi. Bugün onun adı, yalnızca bir mucit olarak değil; bilimi, teknolojiyi ve iş dünyasını dönüştüren bir vizyoner olarak da anılmaktadır.
Edison ile ilgili bir başka yazıya daha göz atmanızı öneririz. Fil Topsy Sanıldığı Gibi Edison’un Değil İnsanın Egosunun Bir Kurbanıydı
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- How Thomas Edison Tricked the Press Into Believing He’d Invented the Light Bulb. Yayınlanma tarihi: 27 Haziran 2023. Kaynak site: Smithsion Magazine. Bağlantı: How Thomas Edison Tricked the Press Into Believing He’d Invented the Light Bulb
- Thomas Edison: Visionary, Inventor, or Villain?; yayınlanma tarihi: 6 Mart 2021; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
Matematiksel
