Platon’un felsefesi anlaşılması en güç felsefi öğretilerden biridir. Ancak Platon’un kendisini anlamak felsefesi anlamaktan daha da zordur. Günümüzde onun adını oldukça düzenli ve doğada yaygın olarak bulunan bir geometrik form sınıfı olan Platonik katılar ve dünyanın ilk üniversitesi kabul edilen Platon Akademisi ile anımsıyoruz.
Platon, antik Yunan’ın en ünlü filozofları arasında yer alır ve akademik felsefenin kurucusudur. Batı kültürü üzerindeki etkisi çok büyüktür ve yazıları büyük bir felsefi düşüncenin kaynağını oluşturur. Platon’un felsefesi metafizik, etik, politika ve daha fazlasını içeren bir öğretiler sistemidir.
Platon’un felsefesinin temel fikri, gözlerimizle gördüğümüz gerçekliğin ötesinde, nesnel ve ebedi olan ideal formlardan veya fikirlerden oluşan daha yüksek bir gerçekliğin var olduğudur. Fikirlere ilişkin teorileri ve diyalektiği, Platonculuk olarak bilinen felsefi geleneğin temelini atmıştır.
Platon Akademisi Nasıl Kuruldu?
Yirmili yaşlarının başında Platon, Sokrates’in sadık öğrencisi oldu. Sokrates’in, soruların daha derin gerçekleri ortaya çıkarmak için kullanıldığı Sokratik Diyaloglar biçimindeki öğretisi onu büyülemişti. Bu dönüştürücü deneyim Platon’un felsefi bakış açısını büyük ölçüde etkiledi.
Gençliği yozlaştırdığı iddiasıyla Sokrates’in idam edilmesini de yaşayan Platon, ilerleyen süreçte zamanının çoğunu gözlerden uzak geçirdi. Bu süreçte uzun geziler yaptı, pek çok farklı kültürle tanıştı, çeşitli felsefi gelenekleri öğrendi, matematik ve astronomi bilgilerini derinleştirdi. MÖ 388’de Platon Atina’ya geri döndü ve Akademi’yi kurdu
popüler eserlerinin çoğu günümüze ulaşmıştır
İlk önce Akademinin inşa edildiği araziyi satın aldı ve bazı arkadaşlarıyla felsefi konuları tartışmak için gayri resmi toplantılar düzenlemeye başladı. Akademinin kurulduğu yer Academus adında, orada gömülü olduğu varsayılan efsanevi bir kahraman için kutsal olarak kabul edilmekteydi. Bu nedenle de buraya Akademeia yani Akademi denilecekti.
Kısa sürede burası gün boyu tartışmaların bir yaşam tarzı olduğu bir matematik ve felsefe okulu halini alacaktı. Bu toplantılar ve tartışmalar yıllarca devam etti, ancak MÖ 380’lerin ortalarında Knidoslu Eudoxus gelene kadar Akademeia resmi bir Akademi olarak tanınmadı.
Platon Akademisi Dünyanın İlk Üniversitesi Olarak Kabul Edilmektedir
Akademi, modern zamanlarda alıştığımız eğitim kurumlarına benzemiyordu. Ancak günümüzde bu oluşumu yine de bir okul olarak isimlendiriyoruz. Burada öğretilen konular felsefe, astronomi, matematik, siyaset, fizik ve daha pek çok konuyu kapsıyordu. Bu nedenle de, dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul ediliyor.
Akademinin birincil amacı, hükümetin kalitesini artırmak için yöneticiler, kanun yapıcılar ve siyasi danışmanlar yetiştirmekti. Sokrates gibi Platon da öğretimi için hiçbir ücret talep etmedi. Öğrenciler ve öğretim üyeleri, ortak yemek alanlarında yenen yemeklerle ortak bir yaşam sürdüler. Okul hem kadınlara hem de erkeklere açıktı.
Bilim, müzik, edebiyat, tarih ve hukuk gibi diğer dersler de öğretilse de, başlıca dersler matematik ve felsefeydi. Temel öğretim yöntemi şüphesiz Sokratik tartışmaydı. Ancak Aristoteles’ten Platon’un da matematik ve astronomi ile ilgili konferanslar verdiğini biliyoruz.
Platon, hayatının çoğunu Akademi’de, toplumdan uzak bir şekilde geçirdi. Burada Platon, dersler ve tartışmalar aracılığıyla öğrencilerin ilgisini çekerek felsefeye olan tutkusunu sürdürdü. Platon’un Atina’da geçirdiği süre, daha sonra Platon’un en seçkin öğrencisi olacak olan Aristoteles gibi önemli insanlarla ilişkiler geliştirmesine de yardımcı oldu.
Yüzyıllar boyunca ve modern zamanlarda bir efsane haline gelen doğrulanamayan bir hikayeye göre, Akademi’nin girişinin üzerinde “Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι τη θύρα” ibaresi yazılıydı. Bu ifade günümüzde “matematik bilmeyen giremez” biçiminde genellikle alıntılanmaktadır. Oysa ki aslında “geometri bilmeyen giremez” biçimindeydi.
Platon “Geometri Bilmeyen Giremez” Cümlesini Neden Yazmıştı?
Platon’un bununla ne demek istediği genellikle iki yönde açıklanır. Bunlardan ilki Platon bunu Akademi’nin girişine yazdırmakla felsefe ve ruhsal eğitim açısından matematiğin önemine dikkat çekmek istemesi biçimindedir. Ya da özgün öğretisi özelinde, idealar kuramı üzerinde çalışmaya başlamadan evvel belli bir matematiksel donanıma sahip olmayı şart koşmaktadır.
Her iki yorum da belli bakımlardan doğru kabul edilmektedir. Gelgelelim iki açıklama da Platon’un orada neden aritmetik, matematik, vs. demediğini, bilhassa “geometri” diye vurguladığını göz ardı eder. Karl Popper “Neden geometri?” sorusuna bir cevap verir.
Ona göre irrasyonel sayıların keşfinin ardından doğal sayılara dayanan Pisagorcu aritmetik artık yeterli değildi. İrrasyonel sayılarla meşgul olan geometri bundan böyle en temel bilimdi. Platon bu olguyu görmüş ve kitabı Timaios’ta geometriye dayalı bir kozmoloji inşa etmeye uğraşmıştır.
Platon Akademisinin Yükseliş Ve Çöküş Evresi
Akademi dokuz yüz yıldan fazla bir süre boyunca Yunanistan’da entelektüel yaşamın bir merkezi olarak var olacaktı. Demokritus, Socrates, Parmenides ve Xenocrates dahil olmak üzere ünlü filozofların ve entelektüellerin bir listesine ev sahipliği yaptı. Ancak bu uzun süre boyunca birçok değişikliğe uğradı.
MÖ 87 yılında Romalı General Sulla tarafından şehrin acımasızca yağmalanmasının ardından Atina’nın etkisi giderek azalmış ve okullar kapatılmıştır. Platonistler, Roma dönemi boyunca Atina’da öğretilerine devam etseler de bu artık Akademi bünyesinde olmayacaktı.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Platonic Academy of Athens: The World’s First University. Yayınlanma tarihi: 9 Mart 2022; Bağlantı: https://greekreporter.com/
- Yasin Karaman; Platon’un “Geometri Bilmeyen Girmesin” Sözü ve Popper’in Bununla İlgili Kestirimi*;
- Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Platonic Academy”. Encyclopedia Britannica, 2 Nov. 2016, https://www.britannica.com/topic/Platonic-Academy. Accessed 23 April 2024.
- Wallach, John. (2002). The Platonic Academy and Democracy. Polis: The Journal of the Society for Greek Political Thought. 19. 7-27. 10.1163/20512996-90000037.
- Sus, Viktoriya. “Plato: A Complete Overview of His Life, Work, and Philosophy” TheCollector.com, January 14, 2024, https://www.thecollector.com/plato-complete-overview-life-work-philosophy/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
