Öncelik etkisi, karşılaştığımız ilk bilgiyi, daha sonra sunulan bilgiye göre daha iyi hatırlama eğilimidir. Bunun tersi ise sonralık etkisi olarak adlandırılır; burada da en son öğrenilen bilgilerin daha kolay hatırlandığı görülür. Bu iki bilişsel fenomen, alışveriş listelerimizden, seçim pusulalarına kadar birçok alanda davranışlarımızı etkiler.
Örneğin, alışveriş yapmaya gittiğinizde listenizi evde unuttuğunuz bir durumu düşünün. Büyük ihtimalle listenin başındaki birkaç maddeyi ve belki de sondakileri hatırlarsınız. Ancak, listenin ortasında yer alan maddeler genelde hafızadan silinir. Bunun nedeni, beynimizin kısa süreli hafıza kapasitelerinin sınırlı olması ve tekrar edilmediğinde bilgilerin hızla unutulmasıdır.
Bu bilişsel sorunu gidermek için şirketler, ürün veya hizmetlerinin ilk izlenimini daha piyasaya çıkmadan önce bize sunmak için sıklıkla televizyon, radyo, internet ve basılı reklamları kullanır. Bir ürün hakkında duyduğunuz ilk haberin olumlu olması hedeflenmektedir. Çünkü sonrasında duyacaklarınızı hatırlamamanız olasıdır.
Yani öncelik etkisi potansiyel olarak seçimlerimiz üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Peki beynimiz bunu neden yapıyor? Ayrıca neden tüm bilgiler eşit değil? Aslında bunu anlamak için hafızamızın nasıl çalıştığına bakmamız gerekiyor.
Öncelik ve Sonralık Etkisi Nasıl Çalışır?
Hafıza, zihnimizin işleyişinde karmaşık bir role sahiptir ve genelde sandığımızdan daha sistematik çalışır. Öncelik etkisi, öğrenilen ilk bilgilerin tekrar yoluyla kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya geçme eğiliminden kaynaklanır.
Kısa süreli hafıza, bilgiyi geçici olarak saklayan bir yapı gibidir, genellikle 7 ± 2 bilgi birimini 15 ila 30 saniye arasında tutabilir. Bu sınırlı süre boyunca, tekrar edilmeyen bilgiler beyinde kalıcı hale gelmez. Diğer bir deyişle, çoğu insan aynı anda yalnızca 7 öğeyi hatırlayabilir. Süreye göre öğeleri de 15 ile 30 saniye arasında aklında tutacaktır.
Bu sınırlı süre boyunca, tekrar edilmeyen bilgiler beyinde kalıcı hale gelmez. Araştırmacı George Armitage Miller, kısa süreli hafızanın kapasitesini kanıtlayan deneyleriyle bu anlayışa büyük katkıda bulunmuştur. Telefon numaralarının 7 rakamla sınırlı olmasının nedeni de budur; beynimiz bu uzunlukta bilgiyi daha kolay işleyebilir.
Sonralık etkisi ise beynimizin “işleyen belleği” ile ilgilidir. En son öğrenilen bilgilerin hala bu bellekte aktif durumda olması, onları geri çağırmayı kolaylaştırır. Örneğin, alışveriş listenize göz attığınızda en son gördüğünüz birkaç maddeyi daha kolay hatırlarsınız çünkü bu bilgiler hâlâ zihninizde tazedir.
Hafıza ile Öncelik Etkisi Arasındaki Bağlantı Nedir?
Öncelik ve sonralık etkisi, beynimizin hafıza sistemindeki farklı yapılarla ilişkilidir. Beyindeki hafıza ile ilgili ana yapı, temporal lobda bulunan hipokampus tur. Hipokampus, kısa süreli hafızayı uzun süreli hafızaya dönüştürmede kritik bir rol oynar. Bunun yanı sıra, duygusal bağlamdaki hafızalarımız ise amigdala ve prefrontal korteks tarafından işlenir.
Kısa süreli hafıza sırasında bilgilerin düzenli tekrarlanması, nöronal yolları güçlendirerek bu bilgilerin uzun süreli hafızaya taşınmasını sağlar. Eğer bilgi tekrar edilmezse ya da önem derecesi düşük olarak kodlanırsa, bu yollar zayıflar ve bilgi unutulur.
Öncelik Ve Sonralık Etkisinin Gerçek Hayattaki Sonuçları
Bu bilişsel eğilimler, yalnızca hafızayla ilgili değildir; aynı zamanda kararlarımızı ve seçimlerimizi de etkiler. Örneğin, bir seçimde oy pusulasında ilk sırada yer alan adayların, aşağıda sıralanan adaylara göre daha fazla oy alma eğiliminde olduğu kanıtlanmıştır. Bu, seçmenlerin genellikle ilk gördükleri bilgiyi daha fazla hatırlamaları ve önemsemeleriyle ilgilidir.
Reklamcılık da öncelik etkisini etkin bir şekilde kullanır. Pazarlama uzmanları, bir ürün ya da hizmetin ilk izlenimini olumlu bir şekilde oluşturmanın tüketici davranışları üzerindeki etkisini çok iyi bilir. Televizyon, internet ya da basılı medyada gördüğünüz ilk reklamlar, genellikle akılda kalan ve kararlarınızı etkileyen bilgiler olur.
Sonuç olarak
Bu etki, ders anlatan öğretmenler için de önemli bir farkındalık yaratır. Bir öğretmenin öğrencilerinin hafızasında kalacak bilgiler genellikle dersin başında ya da sonunda sunulanlar olacaktır. Bu nedenle, dersin en önemli noktalarını bu anlara yerleştirmek, öğrenme sürecini optimize edebilir.
Öncelik ve sonralık etkisi konusunda farkındalık ders anlatmaya çalışan bir öğretmen için de acı bir hatırlatıcıdır. Sonucunda öğretmenler ne yaparsa yapsınlar, öğrencilerin tekrar etmesini sağlayamadıkça, akılda kalan şey bir dersin en iyi ihtimalle başı ya da sonu olacaktır.
Hafızamızın bu doğal eğilimlerini anlamak, hem bireysel hem de profesyonel yaşamımızda daha bilinçli ve etkili kararlar almamızı sağlar. Unutmayın, beyniniz sadece bilgiyi depolamak için değil, aynı zamanda bu bilgiyi filtrelemek ve düzenlemek için de çalışır. Bu doğal süreçleri anlamak ve kullanmak, daha bilinçli bir yaşamın kapılarını aralayabilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why do we only remember the first things on our grocery list?. Kaynak site: The Decisionlab. Bağlantı: Why do we only remember the first things on our grocery list?
- Jamie Murphy, Charles Hofacker, Richard Mizerski, Primacy and Recency Effects on. Clicking Behavior, Journal of Computer-Mediated Communication, Volume 11. Issue 2, 1 January 2006, Pages 522–535, https://doi.org/10.1111/j.1083-6101.2006.00025.x
- Li, Cong. (2009). Primacy effect or recency effect? A long‐term memory test of Super Bowl commercials. Journal of Consumer Behaviour. 9. 32 – 44. 10.1002/cb.291.
- Koppell, Jonathan & Steen, Jennifer. (2004). The Effects of Ballot Position on Election Outcomes. Journal of Politics. 66. 267 – 281. 10.1046/j.1468-2508.2004.00151.x.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
