McGurk Etkisi: Duyularımızın Aldatıcı Gücü

Hepimiz yaşadığımız dünya hakkında bilgi edinmek için duyularımıza güvenmeye alışığız. Ancak duyularımızın bizi yanıltma potansiyeli oldukça yüksektir. McGurk etkisi bunun çarpıcı bir örneğidir.

McGurk Etkisi: Kulaklarınız İçin Optik Bir Yanılsama — Filozofların şüphelendiği ve sinirbilimcilerin tekrar tekrar kanıtladığı gibi, beynimiz etrafımızdaki dünyayı inşa eder. Göremediğimiz detayları renklendirir. Gözlerimiz aslında çok küçük bir odak alanına sahiptir.. Ayrıca duyularımız işlerini her zaman başarılı bir biçimde yapmamaktadır. Duyularımızın bizi aldattığı en büyüleyici durumlardan biri McGurk etkisi olarak bilinmektedir.

Kendinizi uzun bir süre boyunca tamamen karanlık bir odada kilitli olarak düşünün. Ne bir ses, ne bir ışık, ne de dışarıda neler olup bittiğine dair en küçük bir ipucu var. Arada sırada McGurk adında bir adam içeri girip size dış dünyada neler olduğunu anlatıyor.

McGurk çoğu zaman makul, sıradan ve sıkıcı şeyler söyler. Ancak arada bir gerçekten tuhaf, inanılmaz ya da açıkça yanlış bir şey dile getirir. McGurk’a gerçekten güvenir miydiniz? Ne kadar zaman geçince söylediklerinin doğruluğundan şüphe etmeye başlardınız? Size verdiği bilgilerin ne kadarı doğru olmalı ki onu güvenilir kabul edesiniz?

Bu örnek, algının felsefi sorununu ortaya koyar. McGurk etkisi adı verilen fenomen ise bu sorunun ne kadar sinsi ve karmaşık olabileceğini çok iyi gösterir.

McGurk Etkisi Nedir?

Dünya hakkında bildiğimiz her şey duyularımız aracılığıyla bize ulaşır. Duyularımız, çevremizi algılamamızı sağlayan birer aracı ya da haberci gibidir. Başlangıçtaki örnekte McGurk, gözlerimiz ve kulaklarımızın yerini tutar. Gerçek hayatta da dünyayla doğrudan bir temasımız yoktur; onun yerine duyularımıza güvenip dış dünyanın doğru bir resmini çizmelerini bekleriz. Peki, duyularımız bu konuda ne kadar başarılıdır?

Aslında duyularımız o kadar da güvenilir değildir. Günlük hayatımızda çoğu zaman farkında bile olmadan gördüğümüz ya da duyduğumuz şeyler bizi yanıltır. Duyularımızın bizi nasıl aldatabileceğinin en ilginç örneklerinden biri de McGurk etkisi olarak bilinir.

Bu fenomen, genellikle bir kişinin ağzının hareketlerini izlerken duyduğu sesin, aslında aynı değilse bile, izledikleri ağız hareketine uygun algılanması durumunu tanımlar. Örneğin, bir kişi “ba-ba” dediğinde, ağız hareketleri “ga-ga” gibi görünebilir ve kişi, hem işitsel hem de görsel bilgileri birleştirerek “da-da” gibi bir ses duyabilir.

McGurk etkisi, görsel ve işitsel algılarımız arasındaki karışıklıktan doğan ilginç bir fenomendir. 1970’lerde Britanyalı bilişsel psikologlar Harry McGurk ve John MacDonald tarafından keşfedildi. Bu etkiyi aslında tesadüfen fark ettiler. Bir teknisyenle birlikte konuşma seslerini bir videoya dublaj yaparken ortaya çıkan kafa karıştırıcı bir durum sırasında bu ilginç yanılsamayı gözlemlediler.

McGurk etkisi, bir videoda konuşmacının dudak hareketleri bir ses için yapılırken, üzerine tamamen farklı bir ses dublajlanınca ortaya çıkar. Örneğin, videodaki kişi “gah, gah, gah” şeklinde dudak hareketi yaparken ses kaydına “bah, bah, bah” eklenir. Sonuçta izleyen kişi tuhaf bir şekilde “dah, dah, dah” sesi duyduğunu sanır. Bu, algılarımız arasındaki uyumsuzluğun garip bir sonucudur. Gözlerimiz belirli bir sesi beklerken kulaklarımız başka bir ses iletir ve beyin, bu çelişkiyi çözmeye çalışırken aslında var olmayan üçüncü bir sesi üretir.

Daha da ilginç olan, McGurk etkisinin düzeltilmeye oldukça dirençli olmasıdır. Bu etkiyi bildiğinizi bilmek bile yanlış sesi duymanızı engellemez.

McGurk Etkisi Neden Kaynaklanır?

McGurk etkisi, duyduklarımız ile gördüklerimiz çeliştiğinde beynimizin yarattığı bir algı yanılsamasıdır. Dudak hareketleri bir sesi ima ederken, işittiğimiz ses başka bir şey söyler ve beynimiz bu iki bilgiyi birleştirerek tamamen farklı bir ses algılar.

Bir adam kameraya bakıyor ve şu sözleri söylüyor:
“bah bah bah bah bah bah bah bah”
Görüntü daha sonra aynı adamın “fah fah fah fah fah fah fah fah” demesine dönüşüyor. Ama aslında öyle değil.

Houston’daki Baylor Tıp Fakültesi’nden araştırmacılar, bu etkinin neden oluştuğunu anlamak için bir bilgisayar modeli geliştirdi. Deneyde katılımcılar önce gözlerini kapatarak “ba ba ba” sesini dinlediler. Ardından sesi kapatıp yalnızca videoyu izlediler ve dudakların “ga ga ga” dediğini gördüler. Son aşamada ise hem ses hem görüntü açıkken videoyu tekrar izlediler. Çoğu kişi bu sefer “da da da” duyduğunu söyledi. Bu videoda aslında hiç var olmayan bir sesti.

Sonuçlar, geliştirilen modelin kimin McGurk etkisini yaşayacağını büyük ölçüde doğru tahmin edebildiğini ortaya koydu.

Bu çalışmada geliştirilen bilgisayar modellerinin pratik uygulamaları da var. Örneğin, konuşma tanıma sistemleri geliştiren firmalar için bu bilgi, değerli bir araçtır. Akıllı hoparlörler gibi cihazlar eğer kamerayla dudak hareketlerini de algılayabilse, insanların söylediklerini çok daha doğru bir şekilde anlayabilir. Bu tür bir entegrasyon, konuşma tanıma teknolojilerinin hassasiyetini önemli ölçüde artıracaktır.

McGurk Etkisi Duyularımıza Fazla da Güvenmemiz Gerektiğini Hatırlatır

Filozofların uzun zamandır şüphelendiği ve nörobilimcilerin defalarca ortaya koyduğu gibi, beynimiz çevremizdeki dünyayı aslında kendisi inşa eder. Görmediğimiz ayrıntıları tamamlar, eksik yerleri doldurur, bazı şeyleri gizler veya değiştirir ve çoğunu tamamen göz ardı eder.

Sonuçta duyularımız, yapıları gereği bizi bir ölçüde kandıracak şekilde çalışır. Fransız filozof Descartes’ın uyarısını hatırlamak yerinde olur: “Bizi bir kez aldatanlara tamamen güvenmemek akıllıcadır.” Duyularımız bizi sürekli yanıltır. Peki, onlara ne kadar güvenebiliriz?

Ama bu durumu değiştiremeyiz. Duyularımız olmadan yaşayamayız ve dünyayla başka bir şekilde bağlantı kuramayız. Bu yüzden, bilgimiz o karanlık odada kilitli kaldığı sürece, dış dünyayı bize anlatan o yabancının söylediklerine güvenmek zorundayız.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

Clark, Graeme. (2008). Personal reflections on the multichannel cochlear implant and a view of the future. Journal of rehabilitation research and development. 45. 651-93. 10.1682/JRRD.2007.05.0064.
The McGurk effect: An auditory illusion that shows how strongly our senses deceive us; Yayınlanma tarihi: 31 Ocak 2022; Kaynak site: Bit Think. Bağlantı: The McGurk effect: An auditory illusion that shows how strongly our senses deceive us/
Moro SS, Qureshi FA, Steeves JKE. Perception of the McGurk effect in people with one eye depends on whether the eye is removed during infancy or adulthood. Front Neurosci. 2023 Oct 13;17:1217831. doi: 10.3389/fnins.2023.1217831. PMID: 37901426; PMCID: PMC10603249.
Lee, HH., Groves, K., Ripollés, P. et al. Audiovisual integration in the McGurk effect is impervious to music training. Sci Rep 14, 3262 (2024). https://doi.org/10.1038/s41598-024-53593-0
Lüttke CS, Ekman M, van Gerven MA, de Lange FP. McGurk illusion recalibrates subsequent auditory perception. Sci Rep. 2016 Sep 9;6:32891. doi: 10.1038/srep32891. PMID: 27611960; PMCID: PMC5017187.

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Etiketler