Çivi yazılı tabletler ve mühürler, Mezopotamya’da evcil atların kullanılmaya başlanmasından çok önce, özellikle diplomatik törenlerde ve savaş araçlarında ‘kunga’ adı verilen çok değerli binek hayvanlarının kullanıldığını belgeler. Hatta arkeologlar arasında kunga, insanlığın ilk yük hayvanlarından biri olarak kabul edilir.
Tabletlerin aktardıklarından sağlıklı bir kunganın, bir eşeğin fiyatının altı katı kadar bir fiyata satıldığını biliyoruz. Bu hayvanlar, statü ve zenginlik sembolü olarak görülüyor, bu nedenle varlıklı aileler tarafından kullanılıyordu. Hatta genellikle bir diplomatik hediye olarak veriliyordu.
Hayvanlar bu prestijini yararlılığına borçluydu. Boyutları ve güçleri onları eşeklere uygun bir alternatif haline getirmişti. Peki ama bu metinlerde bahsedilen hayvan tam olarak neydi?
Aslına bakarsanız çok uzun süre bu soru cevapsız kaldı. Sonucunda mozaikler ve tabletler, hayvanın genetik yapısı hakkında bilgi veremez. Bu nedenle farklı tarihçiler zaman içinde farklı fikirleri ortaya attılar. Bazıları, “kunga” teriminin, yakalanıp eğitilen İran’a özgü yaban eşekleri için kullanıldığını ileri sürdü. Süreç içinde bir çok farklı olasılıklar da düşünülecekti. Yıllarca süren tartışmalardan sonra, kunga’nın kökenleri hakkındaki soru nihayet bir cevap geldi.
Kunga Tam Olarak Nedir?
Ocak 2022’de bir grup araştırmacı, Suriye’deki antik bir şehir olan Umm el-Marra’daki bir mezar kompleksinde bulunan 4.500 yıllık kunga kalıntılarının genomlarını inceledi. Kunga DNA’sı dizilendi ve soy ağacındaki konumunu belirlemek için diğer tek tırnaklılarla karşılaştırıldı. Bulguları da büyük ihtimalle kunga adı verilen binek hayvanlarının soyunun aydınlatılmasını sağladı.
Araştırmacılar, kunganın ebeveynlerinden birinin, Mezopotamya’da en azından MÖ 4. bin yıldan beri var olduğu bilinen eşeğin evcilleştirilmiş bir alt türü olan eşek Equus africanus asinus olduğu konusunda uzun süredir hemfikirdi. Sonuçlara göre, kunganın ikinci ebeveyni ise Asya’ya özgü vahşi yaban eşeği( hemion) idi.
Sonucunda bu oldukça ilginç bir bulguydu. Bu durumda kunga tarihteki ilk melez hayvan oluyordu. Ancak at ve eşek melezi olan ve çok sonraları yaratılan katır gibi, kungalar da kısırdı. Yani her yeni kunga bir kereye mahsustu. Bu da onların insanlar tarafından özel olarak üretildiğini gösteriyordu.
Kungalar Neden yok Oldu?
Atlar evcilleştirilmeden önce insanların savaşlarda ve taşımacılıkta eşeklerden daha güçlü bir alternatife ihtiyacı vardı. İlk melez kunganın nasıl doğduğunu bilmesek de anlaşılan bu hayvan türünün amaçlarına uygun olduğuna karar vermişlerdi. Karma genleri bir kungaya vahşi bir atın gücünü vermiş ancak evcilleştirmeye de son derece uygun bir tür haline getirmişti. Bunun sonucunda eşeklerden çok daha güçlü ve aslında atlardan bile daha hızlıydı, ancak son derece de uysaldı.
Hayatta kalan metinler, Sümer, Suriye ve Elba şehirlerinin kungalarını özellikle tek bir yerden ithal ettiğini gösteriyor. Bu da kuzey Mezopotamya’da. Nagar adı verilen bir yerdi. Anlaşılan tüm kungalar burada üretiliyor sonra da bölgeye dağıtılıyordu.
Kunganın çok yönlülüğü, hayvanı insanlar için son derece yararlı kıldı ve birkaç yüzyıl boyunca Mezopotamya’ya birincil yük hayvanı olarak hizmet etti. Ancak ne yazık ki, hükümdarlığı uzun sürmedi. Sonucunda bu melez hayvanlar kendi kendilerine çoğalamadıkları için özel olarak üretilmek zorundaydı. Bunun da elbette bedeli oldukça fazlaydı. Daha sonra bu kungaların yerini, Karadeniz-Hazar steplerinden bölgeye ithal edilen, evcil atlar aldı.
Sonucunda kısır melez bir hayvan olan kunga, dünyanın evrim kayıtlarında iz bırakamadan yok oldu. Ancak türün kendisi Mezopotamya‘dan yok olurken, bölgedeki çivi yazılı tabletler ve mozaikler onların varlığını anmaya devam ederek bu insan yapımı hayvanların insan toplumuna yaptığı olağanüstü katkılara ışık tuttu.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- E. Andrew Bennett et al. The genetic identity of the earliest human-made hybrid animals, the kungas of Syro-Mesopotamia.Sci. Adv.8,eabm0218(2022).DOI:10.1126/sciadv.abm0218
- Kunga: How ancient Mesopotamians created the world’s first hybrid animal. Yayınlanma tarihi: 17 Temmuz 2023. Bağlantı: Kunga: How ancient Mesopotamians created the world’s first hybrid animal
- The Kunga Was a Status Symbol Long Before the Thoroughbred. Yyaınlanma tarihi: 14 Ocak 2022. Bağlantı: The Kunga Was a Status Symbol Long Before the Thoroughbred
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
