Herkes zaman zaman işe, okula ya da bir randevusuna geç kalabilir. Bu, özellikle yoğun trafiğe sahip bir şehirde yaşıyorsanız ve sık tekrarlamıyorsa, oldukça olağan bir durumdur. Dolayısıyla, belli aralıklarla yaşanan gecikmeler genellikle kabul edilebilir bir sorun olarak değerlendirilir. Ancak bazı kişilerde bu durum alışkanlığa dönüşür. Kronik geç kalmak, kişinin yaşamında aksamalara neden olabilir ve hem kişisel hem de profesyonel ilişkilerini olumsuz etkiler.
Çoğumuz zamanı doğru yönetemeyen, sürekli geç kalan birini tanırız. Bu kişiler, sanki saatle ilgili kör bir noktaları varmış gibi davranırlar. Arkadaş çevresinde bu durum zamanla esprili bir alışkanlığa dönüşür. Ancak farklı bir bağlamda, bu durum ciddi ve stresli sonuçlar doğurur. İş toplantılarına geç kalmak, uçakları kaçırmak ya da doktor randevularını kaçırmak bunlara örnektir.
Kronik geç kalmanın çeşitli nedenleri vardır. Kişilik testlerinde bu durum genellikle daha düşük sorumluluk duygusu ve daha düşük nevrotiklik puanlarıyla ilişkilendirilir. Ya da bunu olumlu bir dille ifade edecek olursak, belki de sadece fazlasıyla rahatsınızdır.
Bu alışkanığın kökeninde, çocuklukta edinilen davranış kalıpları yer alır. Zaman konusunda rahat bir tutuma sahip bir ailede büyüyen kişiler, bu yaklaşımı benimseyerek günlük yaşamlarına taşır. Aynı zamanda kültürel arka plan da zaman algısını şekillendirir.
Bazı kültürlerde – örneğin Brezilya’da – insanlar zamanı daha esnek değerlendirirken, Amerika gibi toplumlarda dakiklik öne çıkar ve güçlü bir beklentiye dönüşür.
Kronik Geç Kalanlar Zaman İyimseridir
Psikolojik açıdan bakıldığında, bazı bireyler “zaman iyimseri” olarak tanımlanır. Bu kişiler, herhangi bir işi tamamlama süresini olduğundan kısa hesaplar. Bu eğilim, sık yaşanan gecikmelere yol açar. Aynı zamanda erteleme davranışıyla da iç içe geçer ve zaman yönetiminde zorluklara neden olur.
Zamanında bir yere ulaşmak, o an yaptığınız işi bırakıp çıkmaya hazırlanmayı gerektirir. Ancak erteleme alışkanlığı bu geçişi zamanında yapmayı zorlaştırır. Kişi, ayrılması gereken anı fark etse bile, harekete geçmekte gecikir.
Bazı durumlarda geç kalma sorununa katkı sağlayan bir diğer zihinsel eğilim, belirli güzergâhlara fazla alışık olmaktır. Örneğin her gün yürüdüğünüz otobüs durağına giden yol ya da yurttan amfiye geçiş gibi tanıdık mesafeler, zihinde olduğundan kısa sürüyormuş gibi algılanır.
California Üniversitesi ve University College London’dan psikologların yaptığı dikkat çekici bir araştırma, insanların çok iyi bildikleri fiziksel alanlarda geçecek süreyi sistemli olarak olduğundan kısa tahmin ettiğini ortaya koydu. Bu da zaman yönetimini zorlaştırır ve gecikmelere neden olur.
Eğer geç kalma sorununuz özellikle çok iyi bildiğiniz bir güzergâhta, A noktasından B noktasına giderken ortaya çıkıyorsa, bunun nedeni tanıdık alanlarda zamanı olduğundan kısa algılamanız olabilir.
Bir diğer etken ise, erken gitmeye karşı duyduğunuz isteksizliktir. Bir yere tam vaktinde varmak neredeyse imkânsızdır; genellikle dakik olmak, biraz erken gitmeyi gerektirir. Bu da beklemek anlamına gelir. Siz farkında olmasanız bile, beklemekten hoşlanmıyor olabilirsiniz. Zihinsel olarak bu durumdan kaçınmak, fark etmeden gecikmeye neden olur.
Sürekli Geç Kalmanın Bir Başka Nedeni Planlama Yanılgısıdır
En yaygın ve bariz nedenlerden biri, kişilerin bir işi tamamlamanın ne kadar süreceğini doğru şekilde tahmin edememesi. Bu durum “planlama yanılgısı” olarak adlandırılıyor. Araştırmalara göre insanlar, bir işi bitirme süresini ortalama olarak %40 oranında olduğundan kısa hesaplıyor.
Bu eğilimle bağlantılı olabilecek başka bir özellik ise, sürekli geç kalan kişilerin aynı zamanda çoklu görev yapmayı seven bireyler olması. Bunun nedeni, çoklu görev yapmanın bireyin ne yaptığına dair farkındalığını, yani metabilişsel kontrolünü zorlaştırması. Bu, zamanı doğru takip etmeyi güçleştiriyor.
2001 yılında yaptığı başka bir çalışma da, sürekli geç kalma eğiliminin kişilik tipiyle de ilişkili olduğunu ortaya koydu. A tipi bireyler – yüksek tempolu, başarı odaklı, disiplinli kişiler – daha dakik olma eğilimindeyken, B tipi bireyler – daha rahat, sakin kişiler – geç kalmaya daha yatkın.
Üstelik bu iki kişilik tipi zamanı farklı hissediyor. A tipi bireyler için bir dakika ortalama 58 saniye gibi algılanırken, B tipi bireyler bu süreyi 77 saniye gibi hissediyor.
Sonuç olarak,
Eğer bu nedenler size tanıdık geliyorsa, çözüm için adım atabilirsiniz. Atılabilecek en basit ama etkili adımlardan biri, yalnızca zamanında varmayı değil, erken varmayı kendinize bir kural haline getirmektir. Bunun için önce gideceğiniz yere ulaşmanın ne kadar süreceğini gerçekçi bir şekilde hesaplamaya başlayın. Ardından bu süreye cömert bir pay ekleyin — örneğin 15 dakika. Yolculuk uzadıkça bu ek süreyi de artırın.
Beklemek fikrinden hoşlanmıyorsanız, bu zamanı nasıl değerlendireceğinizi önceden planlayın. Mesajlarınızı yanıtlayabilir, bir kitap okuyabilir ya da bir dil öğrenme uygulamasına dalabilirsiniz. Böylece bekleme süresi bir boşluk değil, sizin için verimli bir zamana dönüşür.
Kişilik tipi söz konusu olduğunda, ne yazık ki bunu kökten değiştirmek pek mümkün değil. Ancak bu eğilimin farkında olmak ve bunu dengelemek için fazladan çaba göstermek, zaman yönetiminde daha başarılı olmayı sağlar. Bu, sorunun önüne geçmenin değil ama etkisini azaltmanın gerçekçi bir yoludur.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Scientists Have Found Out Why You’re Chronically Late. Yayınlanma tarihi: 9 Şubat 2018; Bağlantı: Scientists Have Found Out Why You’re Chronically Late;/
- Here’s why you’re always running late – and how to finally be on time. Yayınlanma tarihi: 14 Nisan 2024. Kaynak site: BBC Focus. Bağlantı: Here’s why you’re always running late – and how to finally be on time
- Jafarpour A, Spiers H. Familiarity expands space and contracts time. Hippocampus. 2017 Jan;27(1):12-16. doi: 10.1002/hipo.22672. Epub 2016 Nov 2. PMID: 27770476; PMCID: PMC5214369.
- Levine, Robert. “A geography of time: The temporal misadventures of a social psychologist. Or how every culture keeps time just a little bit differently.” (1997).
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
