Bir şeyleri öğrenmek zordur; ancak unutmak çoğu zaman çok daha kolaydır. Hatta bazı durumlarda, yalnızca bir kapıdan geçmek bile unutmanıza neden olabilir. Bu olgu, “kapı eşiği etkisi” (The Doorway Effect) olarak bilinir.
Televizyon karşısında oturup en sevdiğiniz dizinin tekrarlarını izlediğinizi hayal edin. Yayın, bitmek bilmeyen bir reklam kuşağına girdi. Siz de çözümü kanalı değiştirmekte buluyorsunuz. Ancak uzaktan kumandayı mutfakta unuttuğunuzu fark ediyorsunuz. Çaresiz, yavaş adımlarla mutfağa doğru ilerlerken telefonunuza bir bildirim geliyor. Mutfakta, ayaküstü bildirimleri kontrol ediyorsunuz. Telefonla işiniz biter bitmez bir an duraksıyorsunuz: “Sahi, ben mutfağa neden gelmiştim?”
Eğer siz de bir odadan başka bir odaya geçip “Ben buraya neden gelmiştim?” diye kendi kendinize sorduysanız, kapı eşiği etkisi ile tanışmışsınız demektir. Merak etmeyin, henüz Alzheimer değilsiniz. Üstelik bu durumu yaşayan tek kişi de siz değilsiniz. Aslında bilim insanları bile benzer deneyimler yaşamış olabilir.
Notre Dame Üniversitesi’nden Gabriel Radvansky ve ekibi, bu konuda bir dizi deney gerçekleştirdi. Sonuçlar, oda değiştirmenin ve kapı eşiklerinden geçmenin gerçekten de kısa süreli hafızayı etkileyerek bir şeyleri unutmamıza neden olabileceğini gösterdi.
Kapı Eşiği Etkisi Üzerine İlginç Bir Araştırma
Kapılardan geçmenin hafıza üzerindeki etkilerini incelemek istiyorsunuz. Peki ne yaparsınız? Öncelikle deneklerinizi yürüyüşe çıkarır, aralarında kapılar bulunan birkaç farklı oda tasarlarsınız. Yeterince alanınız varsa bu deneyi gerçek dünyada yapabilirsiniz. Ancak günümüzde buna gerek yok. Bilgisayar teknolojisi sayesinde, deneklerinizi sanal bir dünyada gezdirebilirsiniz.
Sanal bir ortamın önemli bir avantajı vardır: Deney üzerinde tam kontrol sağlayabilirsiniz. Gerçek dünyada yapılan bir deneyde, deneklerin yürüyüş sırasında kimlerle karşılaştığını ya da hangi yolları izlediğini kontrol etmek zordur. Oysa sanal ortamda tüm bu değişkenler sizin elinizdedir. Böylece, kontrolsüz dış etkenlerin hatırlama performansını etkileme olasılığı ortadan kalkar.
Bir bilgisayarda sanal bir dünya yaratarak deneklerinizi oda ve kapılardan oluşan bir ortama yerleştirirseniz, tüm kontrol sizde olur. Bu nedenle Radvansky ve ekibi araştırmalarında, video oyunu Half-Life’ın geliştirilmesinde kullanılan oyun motorunu tercih etti. Böylece kapılar ve odalardan oluşan kendi sanal dünyalarını inşa ettiler.
Gerçek dünyada bir odadan diğerine geçme nedeniniz genellikle başka bir odadan bir şey almaktır. Araştırmacılar bu fikri sanal ortama uyarladı. Deneklerden, odadan odaya geçerken üçgen, kare gibi nesneler toplamaları istendi. Önce bir masaya gidip nesneyi aldılar, ardından bir kapıya ilerleyip onu açarak başka bir sanal odaya girdiler.
Kontrol grubu ise aynı işlemleri yaptı ancak herhangi bir kapıdan geçmedi. Bu sayede kapı eşiğinin hafıza üzerindeki etkisi doğrudan gözlemlenebildi.
Sonuç aslında tahmin edilebilirdi. Bir nesneyi alıp yan odaya geçerken kapılardan geçen deneklerin, aldıkları nesneyi hatırlaması diğerlerine kıyasla daha uzun sürdü.
Kapı Eşiği Etkisi Neden Kaynaklanıyor?
Görünüşe göre tek bir fiziksel alanda bulunduğumuzda, orada ne yaptığımızı hatırlamakta zorlanmıyoruz. Ancak bir olay sırasında kapılardan geçtiğimizde beynimiz, bir önceki mekânda yaptıklarımızı ve düşündüklerimizi belleğin arka planına itiyor.
Bunun nedeni, yeni girdiğimiz mekânda yaşayacağımız deneyimler için hafızada yer açma isteğidir. Beyin, içinde bulunduğu ortama odaklanabilmek için geçmişe dair mekânsal bilgileri gereksiz görür ve bunları aktif bellekte tutmaz. Bu yüzden de geçmiş odada yaptıklarımızı hatırlamakta güçlük çekeriz.
Bu etki ile ilgili ikinci teori ise bunun genetik hafızayla aktarılmış olması. Yani bu durum belki de geçmişten gelen bir alışkanlıktır. On binlerce yıl boyunca sürekli tetikte kalmak zorunda olan insan beyni, geçmişe değil, içinde bulunduğu anın mekânsal koşullarına odaklanacak şekilde evrimleşmiş olabilir.
Sonuç olarak;
İyi haber şu ki, bu tür bir unutkanlık deneyimi yaşamak size hafızanız, zekanız veya bilişsel yetenekleriniz hakkında hiçbir şey söylemiyor. Yani bir odaya girip neden orada olduğunuzu aniden unuttuğunuzda, kendinize lütfen Alzheimer teşhisi koymayınız!
Bir tavsiye olarak, eğer bir odadan başka bir şey yapmak için ayrılacaksanız, diğer odaya neden gittiğinizi en az bir-iki kez kendinize tekrarlamanız faydalı olur.. Bu tekrar, bilgiyi kısa süreli belleğinizde daha uzun süre tutmanıza yardımcı olur ve odadan çıktığınızda beyninizin hafızayı boşaltmasını engeller.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why does walking through doorways make us forget? Yayınlanma tarihi: 8 Mart 2016; Bağlantı: https://www.bbc.com
- The Doorway Effect: Why Do We Forget What We Were Supposed To Do After We Enter a Room?; yayınlanma tarihi: 23 Aralık 2021; Bağlantı: https://www.scienceabc.com/
- Radvansky GA, Krawietz SA, Tamplin AK. Walking through doorways causes forgetting: Further explorations. Q J Exp Psychol (Hove). 2011 Aug;64(8):1632-45. doi: 10.1080/17470218.2011.571267. Epub 2011 May 24. PMID: 21563019.
- McFadyen, J., Nolan, C., Pinocy, E. et al. Doorways do not always cause forgetting: a multimodal investigation. BMC Psychol 9, 41 (2021). https://doi.org/10.1186/s40359-021-00536-3
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
