Hasta H.M. olarak bilinen Henry Molaison’un hikayesi aslında üzücü bir hikayedir. Ancak kendisinin yaşam hikayesi beynimiz hakkındaki detayları öğrenmemiz için bize de bir fırsat vermiştir. Tıbbi geçmişi 1957 tarihli çığır açıcı bir makalede konu edilen H.M nörobilim tarihinin hafızayla ilişkili en meşhur vakasıdır.
Öğrenme ve hafıza kültürün yapı taşlarıdır. Öğrenme olmasaydı gelişme olmazdı. Hafıza olmasaydı ailemizi ve arkadaşlarımızı tanıyamazdık. İnsan hafızası ile ilgili bildiğimiz pek çok şeyi beyninin çeşitli kısımlarından hasar almış ve bunun sonucunda hafıza kaybı yaşamış kişilerden öğrendik. İşte bu kişilerden birisi de Henry Molaison idi.
Neden Henry Molaison Sinirbilimin En Ünlü Vakasıdır?
Henry Molaison 1933 yılında, henüz yedi yaşındayken bir bisiklet kazası sonucunda kafa yaralanması yaşamış ve devamında epilepsi ile baş etmek zorunda kalmıştı. Tüm vücut dokuları gibi beyin dokusu da iyileşme sürecinde yara izi bırakmaktadır. Epilepsinin nedeni de bu yara dokusuydu.
Epilepsi, sinirsel aktiviteler ya belirli bir lobda ya da tüm beyinde aksadığı için hastanın güçsüz düşüren ataklar geçirmesine neden olur. Ancak onun durumu çok şiddetliydi. Sık sık bilincini kaybediyor ve hiçbir uyarı işareti vermeksizin yere düşerek uzun süreli kasılmalar geçiriyordu. Ayrıca her ataktan sonra aşırı yorgunluk ve halsizlik yaşıyordu.
Aradan geçen yıllarda bir gelişme yaşanmadı. Sonunda kazadan yirmi yıl sonra ailesi o zamanın önde gelen cerrahlarından biriyle temasa geçti. Cerrah H.M.’nin bu durumunun tetikleyicisinin temporal loblarının içinde bir yerde olduğunu ileri sürdü. HM’nin ameliyatı 1957 yılında çığır açıcı bir tedaviydi. İki hipokampusunun alınması epilepsisinin büyük ölçüde iyileşmesini de sağladı.
Ancak bir sorun vardı. Bu ameliyatın beklenmedik sonucu ise, HM’nin hayatının geri kalanında ciddi bir hafıza kaybından muzdarip olmasıydı. Kendisi yeni hatıralar oluşturabilme yetisini de kaybetmiş, sanki zamanda sıkışıp kalmıştı. Tanıştığı herkesi kibarca selamlıyor ve onlarla iletişim kurmaktan mutlu oluyordu. Ancak aynı insan bir saat sonra geri gelecek olsa önceki tanışmalarını kesinlikle hatırlamıyordu.
Evi ona ameliyattan sonraki ilk gün ne kadar yabancı geldiyse, elli yıl sonra öldüğü günde de aynı derecede yabancıydı. Hiçbir şeyin geçmiş deneyimleriyle bağlantısı yoktu; bu geçmiş deneyim ister iki dakika, ister yirmi yıl öncesinde gerçekleşmiş olsun fark etmiyordu. Henry ünlüydü ama bilmiyordu. Çarpıcı durumu onu bilimsel araştırmaların konusu haline getirmiş ve halkın ilgisini çekmişti. Ancak o bunun farkında değildi.
Henry Molaison İle İlgili Çalışmalar Bize Ne Öğretti?
Operasyonu yapan doktor William Beecher Scoville sorunu fark ettiğinde hastasını, beyin cerrahı Dr. Wilder Penfield ve nöropsikolog Dr. Brenda Milner’a yönlendirdi. Penfield ve Milner zaten diğer hastalar üzerinde hafıza deneyleri yapıyorlardı. Henry’nin hafıza kaybının, onu mükemmel bir deney konusu yaptığını hemen fark ettiler.
Sonraki elli yıl boyunca araştırmacılar onu sayısız teste tabi tutacaktı. Ancak bu onun açısından çok da büyük bir sorun değildi. Çünkü her teste sanki ilk kez yapılıyor gibi yaklaşıyordu. Zamanı anılarımızla ölçeriz ve Henry için zaman sanki 16 yaşındayken, ameliyattan 11 yıl önce durmuş gibiydi.
Araştırmacılar Henry Molaison’u incelemeye başlamadan önce hafızanın tek bir varlık olduğunu düşünüyorlardı. Ancak Henry Molaison’un vakası sayesinde hafızayı birçok spesifik sürece ayırmamıza ve altta yatan beyin devrelerini anlamamıza olanak tanıyan içgörüler elde ettik. Artık biliyoruz ki, dün akşam yemeğinde ne yediğimizi anlatırken, Avrupa tarihiyle ilgili bir gerçeği okurken veya tuşlara bakmadan klavyede bir cümle yazarken beynimizde depolanan farklı hafıza türlerine erişiyoruz.
O zamana kadar hipokampusun anıların oluşması için gerekli olduğu da bilinmiyordu. Ancak Henry Molaison sayesinde sinirbilimciler, hipokampus ve komşu bölgelerin geçici algılarımızı ömür boyu sürecek anılara dönüştürdüğünü öğrendiler. Ayrıca HM’nin durumundan sonra cerrahlar ameliyat ile iki hipokampus yerine tek bir hipokampusu almaya başladı.
Henry Molaison Bilime En Büyük Katkıyı Hafızasını Vererek Yaptı
HM’nin görsel korteksi dünyayı görerek yorumlamayı daha önce öğrenmişti, dolayısıyla bu bilgi güvenli bir şekilde saklanıyordu. Benzer şekilde, duyma ve koku alma, motor ve dil becerileri de işler haldeydi. Bu nedenle ameliyattan önce edindiği bilgilerin çoğunu korudu. Eksik olan ise bağlamdı; hem geçmişe hem de olası bir geleceğe dair herhangi bir bağlamdan yoksundu. Bu nedenle de sonraki günlük yaşamında büyük ölçüde etrafındakilerin anılarına bağlı kaldı.
Aile üyeleri ve daha sonra bakımevinin personeli, Henry’nin o gün ne yediğini, hangi ilaçları alması gerektiğini ve duş alması gerekip gerekmediğini onun yerine hatırladı. Test sonuçları, tıbbi raporlar hayatıyla ilgili aklında tutamadığı bilgilerin korunmasına yardımcı oldu. Ancak bunların hiçbiri Henry’nin kaybettiği şeyin yerini tutamadı. Çünkü hafıza hayatta kalmamıza yardım etmekten daha fazlasını yapar; yaşam kalitemizi etkiler ve kimliğimizi şekillendirmeye yardımcı olur.
Henry hakkında bilimsel makaleler ve kitaplar yazıldı ve onun vakası sinirbilim literatüründe en sık alıntı yapılan vakalardan biri oldu. Herhangi bir psikolojiye giriş ders kitabını açtığınızda, muhtemelen sayfalarının bir yerinde, hipokampus diyagramları ve siyah-beyaz MRI görüntülerinin yanında yalnızca HM olarak bilinen bir hastanın tanımını bulacaksınız. Sonucunda Henry’nin hastalığının kendisi ve ailesi için maliyeti çok büyüktü. Ancak bu aynı zamanda bu bilimin kazancı oldu.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Lobotomy Of Patient H.M: A Personal Tragedy And Scientific Breakthrough. Yayınlanma tarihi: 1 Ağustos 2016. Kaynak site: NPR. Bağlantı: The Lobotomy Of Patient H.M: A Personal Tragedy And Scientific Breakthrough
- HM, the Man with No Memory. Yayınlanma tarihi: 16 Ocak 2012. Kaynak site: Psychology Today. Bağlantı: HM, the Man with No Memory
- What the Bourne films get right and wrong about amnesia. Yayınlanma tarihi: 5 Ağustos 2016. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: What the Bourne films get right and wrong about amnesia.
- Cholvin, Thibault. (2014). Role of a hippocampal-cortical-thalamic circuit in spatial memory processes in the rat.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
