Birçoğumuz göz rengi hakkında bildiklerimizi biyoloji dersinde Punnett karesi isimli bir tablodan öğrendik. Bu kahverengi gözlü iki ebeveynin muhtemelen kahverengi gözlü çocukları olacağını ve mavi gözlü iki ebeveynin mavi gözlü çocuklara sahip olacaklarını gösteren bir olasılık tablosudur. Gözlerinizin renginin annenizden ve babanızdan aldığınız genlere bağlı olduğu doğrudur. Bununla birlikte, bir çocuk her iki ebeveyninden de tamamen farklı bir göz rengine sahip olabilir. Bu nedenle açıklama tabloda gördüğümüz kadar basit değildir.
Gözümüzün Rengini Ne Belirler?
İnsanlarda 23 çift (toplamda 46 tane) kromozom bulunur. Kromozomlar, gen adı verilen DNA’dan oluşur. Genler, gözlerinizin rengini belirleyen “aleller” adı verilen bir bölüm içerir. Bilim insanları, yaklaşık 16 farklı genin göz rengini belirlemede rol oynadığını düşünmektedir. Dünyada bu kadar çok farklı göz renginin bulunmasının sebebi de aslında budur. Şu anda insan göz rengiyle en güçlü şekilde ilişkili olduğu düşünülen iki gen, her ikisi de kromozom 15 üzerinde bulunan OCA2 ve HERC2‘dir.
İki farklı alel türü vardır: baskın ve çekinik. Her ebeveynden gelen iki alel aynıysa, buna homozigot denir. Bu, çocuğun ebeveynleri ile aynı göz rengine sahip olmasına neden olur. İki alel farklı ise heterozigot denir. Bu durumda, baskın aleller göz rengini belirleyecektir. Kahverengi hem yeşil hem de maviye, yeşil renk de maviye göre baskındır. En yaygın göz renginin kahverengi olmasının nedeni budur. Hem çekinik hem de dominant alellere sahip olan bir kişi gelecek nesillere çekinik genlerini aktarabilir. Kahverengi gözlü ebeveynlerin ara sıra mavi gözlü bir çocuğa sahip olmasının nedeni budur.
Genler ayrıca irisinizde üretilen melanin miktarını belirleyerek de göz renginizi oluşturur. Melanin, cildinizde ve gözlerinizde bulunan bir pigmenttir. Gözünüzde hangi alellerin baskın olduğunu belirleyen bu melanindir. Gözünüzün irisi iki farklı katman içerir: arka katman ve ön katman. İrisin arkası genellikle mavidir ancak asıl rengi ön katmanda üretilen melanin belirler. Üretilen melanin miktarı ne kadar fazlaysa, renk o kadar koyu olur. Kahverengi gözler en çok melanine sahiptir, yeşil gözlerde daha az melanin vardır. Mavi gözlerde ise irisin ön katmanında hiç melanin yoktur. Melanin üretimi doğumda başlamaz. Çoğu bebeğin gözlerinin mavi görünmesinin nedeni de budur.
Neden Bazı İnsanların 2 Farklı Göz Rengi Vardır? Cevap: Heterokromi
Heterokromi, bir kişinin 2 farklı göz rengine sahip olması durumudur. Heterokromi, gözdeki melaninin eşit olmayan dağılımı nedeniyle oluşur. Bu doğuştan bir özellik olabilir. Ancak belirli hastalıklar, göz yaralanmaları, enfeksiyonlar gibi nedenlerle sonradan da ortaya çıkma ihtimali vardır. Düzensiz melanin dağılımı 3 farklı şekilde olur. Tam heteroktami durumunda her iki göz farklı renktedir. Kısmi heterokromide kısmi renk karışımı vardır. Bu, her iki gözün büyük ölçüde aynı renkte olmasına rağmen, bir veya iki gözde farklı renkte parçacıklar olabileceği anlamına gelir. Merkezi heterokromi de ise irisin gözbebeğini bir halka gibi çevreleyen 2 farklı rengi vardır. Dış halka genellikle kişinin gerçek rengidir.
Tam heterokromi insanlarda çok nadirdir. Ancak diğerleri daha yaygın olarak gözlemlenir. Dahası, bu çeşitlilik hayvanlarda da karşımıza çıkar. Sibirya kurdu, Van kedisi tam heterokromi örnekleri olarak verilebilir. Kedi ve köpekler dışında başka hayvanlarda da bu durum karşımıza çıkacaktır. Şunu kabul etmek gerekiyor heterokromi mutasyonların arasında belki de göze en güzel gözükenidir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- How do we get our eye color?; Yayınlama tarihi: 5 Mart 2020; Bağlantı: https://www.popsci.com/
- Eye color: How it develops and why it changes; Bağlantı: https://www.allaboutvision.com
- Is eye color determined by genetics?; Bağlantı: https://medlineplus.gov/
Matematiksel
