Bazı kaynaklarda adı 7. kıta olarak geçen ama aslında bilim camiasında 8. kıta olarak tanınan Kaliforniya ve Hawaii arasında yer alan Büyük Pasifik Çöp Alanı, Fransa’nın üç katı büyüklüğündedir. Burası her yıl binlerce deniz hayvanını öldüren 1.8 milyar parça yüzen plastik ile dünyanın en büyük okyanus atık deposudur.
Bazen medyada tarif edildiği gibi bir çöp adası biçiminde olmasa da, bu bölgenin suları suda yüzen küçük çöplerle doludur. Dalgaların hareketiyle çalkalanan bu parçalar su sütunu içinde batıp çıkar. Sonrasında da akıntılarla oradan oraya gider. Bunun sonucunda da yayılmacı ve zararlı türler bu plastiklere tutunarak, doğanın asla onlar için planlamadığı yerlere ulaşma şansına sahip olur.
Deniz kuşları, deniz memelileri ve balıklar bu çöpleri besin sanıp midelerini sindirilmesi olanaksız çöple doldurur. Bu da bir çoğunun sonu olur. Sudaki parçalar, sonu gelmeyen çarpma ve sürtünme hareketleriyle mikroskobik plastik parçaları ve toksik kimyasalları suya salar. Bunlar çok kısaca bizi bekleyen tehlikelerden bir kaçı.
Büyük Pasifik Çöp Alanını Nasıl Keşfettik?
Kaliforniyalı denizci, çevreci ve araştırmacı Charles Moore 1997 yılında katıldığı bir yelken yarışından dönerken normal rotasından sapıp Pasifik Okyanusu’nda biraz gezmeye karar verdi. Doldrums diye adlandırılan, az rüzgâr aldığı için denizcilerin pek geçmediği bir bölgeye geldiği zaman gördüğü manzara karşısında şok olacaktı.
Kendisinin çöp yığınının içinden kurtulması yedi gün sürdü. Dört bir yanı şampuan kutuları, sabun şişeleri, poşetler ve balıkçılık ekipmanlarıyla doludur. Karalardan ve insanlardan uzak bu yere bu kadar plastik nasıl gelmiş olabilirdi?
Büyük Pasifik Çöp Alanı Nasıl Oluştu?
Yüksek basınç sistemlerinin sebep olduğu hava akımları okyanuslarda girdap biçimli akıntıların ortaya çıkmasına sebep olur. Dünya genelinde beş ana okyanus akıntısı vardır: Kuzey ve Güney Pasifik Tropik Altı Girdapları, Kuzey ve Güney Atlantik Tropik Altı Girdapları ve Hint Okyanusu Tropik Altı Girdabı.
Okyanuslarındaki yüzey sularının %40’ı başka bir deyişle yeryüzünün %25’i orta enlemlerde yer alan bu girdapların içinde kalır. Okyanus sularına karışan plastikler bir kez girdaplara kapıldıktan sonra akıntıyla beraber girdabın merkezine doğru sürüklenmeye başlar. Bu durum okyanuslardaki plastik kirliliğinin önemli bir kısmının girdaplarda birikmesine sebep olur.
Okyanuslardaki çöplüklerin en bilineni ve üzerine en çok çalışmalar yapılanı Kuzey Pasifik Çöplük Bölgesi’dir. Kaptan Moore’un keşfettiği, çöplük de bu devasa çöplüğün doğu kısmını oluşturur.
Okyanusu Temizlemek Mümkün mü?
Günümüzde her yıl yaklaşık 300 milyon ton plastik üretiyoruz. Bunun da yine yaklaşık yarısı çöpü boyluyor. Dünyada dakikada 1 milyon plastik su şişesi, günde yarım milyon plastik pipet ve yılda 4 trilyon naylon torba kullanılıyor.
Büyük Pasifik çöp sahasının keşfi, binlerce insanın farkındalığını artırdı. Bu da okyanustaki plastik miktarını azaltmak için çok sayıda girişime yol açtı. Açık okyanusu temizlemeyle ilgili sorun, denizde yüzen ve toplanmayı bekleyen devasa çöp yığınlarının olduğu şeklindeki yaygın bir yanlış düşüncedir.
Çünkü asıl sorun yüzeyde değil, denizin dibinde yer almaktadır. Atıkların çoğu bezelye büyüklüğünde veya daha küçüktür ve yüzeyin altında yüzer. Aşağıdaki görsel bu konuda size bir fikir verecektir.
Plastik Neden Doğada Çözülemiyor?
Organik atıklar, örneğin kâğıt ya da bitki kabukları doğada hemen parçalamaya başlar. Ama doğanın plastikle başa çıkması kolay değildir. Bunun nedeni biraz da plastiğin yapısı ile ilgilidir.
Çoğu plastik, bir zamanlar yaşayan organizmaların birkaç milyon yıllık doğal çürümesinin son ürünü olan petrolden üretilir. Petrolün ana bileşenleri, uzun zaman önce bu organizmaların hücrelerinde bir araya gelen lipitlerden oluşur. Normal koşullarda da biyolojik olarak çözülmesini beklemek mantıklıdır.
Ama sorun plastiğin üretim yönteminde gizli. Doğal polimerler, adına peptit bağı denen kimyasal bağlar kullanırken, plastik polimerlerde karbon-karbon bağı bulunur. Bu bağlar çok daha güçlüdür. Bu yüzden plastikler çok dayanıklıdır ama kurtulması da bir o kadar zordur.
Organik maddeleri ayrıştıran organizmalar, doğada yaygın olan belirli bağ türlerine saldırmak için milyarlarca yıl içinde evrimleşmişlerdir. Ancak plastiğin içinde karşılarına çıkan bu yeni ve güçlü bağları parçalayabilen çok az organizma mevcuttur.
Çevreciler, plastik üreticilerinin neden polimerler oluşturmak için karbon-karbon bağları yerine peptit bağları kullanmadıklarını merak edebilirler. Böylece bir çöplükte sonsuza kadar kalmak yerine biyolojik olarak bozunurlar. Ancak ne yazık ki bu seferde üretilen plastikler çok kısa bir raf ömrüne sahip olacaklardır.
Peki Ama Ne Yapmalı?
Geldiğimiz bu noktada bir çok kuruluş denizleri temizlemek için uğraş verse de temel sorun kaynağın azalmamasıdır. Bu nedenle hepimize düşen önemli görevler vardır. Bunun en başında da plastik tüketimimizi mümkün olduğu kadar aza indirmek gelmektedir.
İlk akla gelen tek kullanımlık plastik çatal, bıçak, pet şişe, tabak gibi kullanıp attığımız ürün sayısını azaltmaktır. Buzdolabı poşeti, köpük kutular diğer akla gelen tek kullanımlık her şey için bu geçerlidir. Biraz düşününce siz de evinizdeki çöp yığınlarının çoğunun plastikten oluştuğunu göreceksiniz.
Bu nedenle küçük tedbirler ile yaşanabilir bir geleceğe destek olabilirsiniz. Ayrıca merak ederseniz: Kızartma Yağı Nereye Dökülür? Cevap Lavabo Değil!
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The plastic continent floating in the Pacific; Bağlantı: https://www.iberdrola.com/
- The Great Pacific Garbage Patch Hosts Life in the Open Ocean. Yayınlanma tarihi: 6 kasım 2021; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
- Why Doesn’t Plastic Biodegrade?; yayınlanma tarihi: 2 Mart 2021; Bağlantı: https://www.livescience.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
