“Dünyanın ilk bilim insanı kimdir?” sorusu çoğu insanın aklına Platon, Pisagor ya da Arşimet gibi tanınmış isimleri getirir. Ancak bu sorunun cevabı, düşündüğünüzden daha eskiye ve daha az bilinen bir isme uzanır.
Bilim İnsanı Kelimesi William Whewell Tarafından İcat Edildi
Aslında “bilim insanı” kavramı, düşündüğümüz kadar eski değildir. Bu terim, 1830’ların başında İngiliz filozof ve bilim tarihçisi William Whewell tarafından icat edilmiştir.
William Whewell (1794–1866), 19. yüzyıl İngiltere’sinin önde gelen düşünürlerinden biriydi. Kendisi yalnızca bilim ve ahlak felsefesiyle değil, aynı zamanda mekanik, mineraloji, jeoloji, astronomi, siyasal iktisat, eğitim, uluslararası hukuk ve mimari gibi birçok alanda da eserler kaleme almıştır.
Cambridge Üniversitesi’ne bağlı Trinity College’da uzun yıllar hocalık yapmış, British Association for the Advancement of Science’ın kurucu üyeliğini ve başkanlığını üstlenmiştir. Aynı zamanda Royal Society üyesi ve Geological Society başkanıydı.
Whewell, bilim dünyasında kullanılan birçok kavramın isimlendirilmesinde de etkili olmuştur. Michael Faraday için “anot”, “katot” ve “iyon” gibi terimleri o üretmiştir. Ayrıca John Herschel, Charles Darwin ve Charles Lyell gibi bilim insanlarıyla da yakın temas içinde bulunmuştur.
Whewell’in bilim dünyasına en yaygın katkısı ise “scientist” yani “bilim insanı” terimini türetmiş olmasıdır. Bu ifade, şair Samuel Taylor Coleridge ile girdiği bir tartışma sonucunda önerilmiştir. Bu terimden önce bilim insanları için “man of science” veya “natural philosopher” ifadeleri kullanılıyordu.
İlk Bilim İnsanı Olarak Kabul Edilen Bir Çok Aday Var
William Whewell’in “bilim insanı” terimini ortaya atmasından sonra, bu kavramın kapsamına kimin ilk olarak girdiği sorusu gündeme gelmiştir. Bugün anladığımız anlamda, yani doğa olaylarını gözlem, deney ve akıl yürütme yoluyla sistematik biçimde inceleyen kişi olarak, birkaç güçlü adaydan söz edilebilir.
Birçok kişiye göre bu unvan, Galileo Galilei’ye aittir. Hareket yasaları ve evren modeli üzerine yaptığı çalışmalar, onu bilimsel devrimin simge ismi hâline getirmiştir. O dönemde yapılmış en gelişmiş teleskopu kullanarak, güneş sisteminin güneş merkezli modelini doğrulamış ve dini otoritelerin görüşleriyle çelişmek pahasına bilimsel doğruları savunmuştur. Albert Einstein da onu “modern fiziğin, hatta modern bilimin babası” olarak nitelemiştir.
Bir diğer güçlü aday, İbn el-Heysem’dir. Batı dünyasında Ibn al-Haytham ya da Alhazen adıyla bilinen bu bilim insanı, sistemli gözleme ve deneye dayalı bir yaklaşım benimseyerek daha önceki düşünürlerden ayrılmıştır. Hipotezler geliştirmiş ve bu hipotezleri deney yoluyla test etmiştir. Bu yönüyle, modern anlamda bilimsel yöntemi kullanan ilk kişi kabul edilir.
Adaylardan biri de Roger Bacon’dur. “Doctor Mirabilis” (muhteşem doktor) unvanıyla anılan Bacon, Orta Çağ’da deneysel yöntemi savunmuş bir İngiliz filozoftur. Doğrudan gözlem ve deneyin bilgi üretimindeki önemine dikkat çekmiş ve bilimsel yöntemin temellerinin yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır.
Yukarıda adı geçen isimlerin her biri bilim tarihine önemli katkılarda bulunmuş olsa da, hiçbiri kendisini bir “bilim insanı” olarak tanımlamadı. Çünkü yaşadıkları dönemde bu terim henüz yoktu. Onlar, temelde yeni bir mesleğin öncüleri değil, “doğa filozofları”ydı. Aslında bu kişiler, kökleri Antik Yunan’a dayanan uzun bir düşünce geleneğini temsil ediyorlardı.
İlk Bilim İnsanını Bulmak İçin Zamanda Geriye Gitmek Gerekir
Bu yüzden, bazı kaynaklar bilimi tanımlama biçimi nedeniyle ilk bilim insanı olarak Aristoteles’i gösterir. Ne de olsa Aristoteles doğayı sistemli şekilde açıklamaya çalışan ilk büyük figürlerden biridir. Ancak Aristoteles’in yaklaşımı deneysel değil teorikti ve ulaştığı sonuçların bir kısmı bugün yanlış kabul edilmektedir.
Dahası, Aristoteles’in kendisi bile geçmişteki düşünürleri kaynak gösterir. Bu nedenle bazı uzmanlar, ondan da önce yaşamış Anaksimandros’u ilk bilim insanı olarak kabul eder.
Anaksimandros, Thales’in öğrencisidir ve Milet’te yaşamış İyonyalı bir filozoftur. Hem doğa filozofu hem de doğa araştırmacısı olarak bilinir. Bilimsel düşünceye öncülük etmiş, evrene sistemli ve sorgulayıcı bir bakışla yaklaşan ilk isimlerden biridir. Aynı zamanda birçok kişi onu astronominin kurucusu olarak kabul eder. Kozmoloji üzerine sistemli bir felsefe geliştiren ilk düşünürlerden biridir.
Ancak bilim tarihini biraz daha geriye sararsak, Anaksimandros’un hocası Thales’i de ilk bilim insanı adayı olarak görebiliriz. Miletli Thales, Antik Çağ’ın “yedi bilgesi”nden biridir. Aristoteles onu ilk filozof ve felsefi geleniğin başlangıç noktası olarak tanımlar. “Her şey sudur” gibi fikirleri günümüz için geçerli olmasa da, Thales’in matematik, geometri, astronomi ve doğa felsefesine yaptığı katkılar onu önemli bir figür hâline getirir.
Thales, dünyanın nasıl işlediğine dair gözlem ve akla dayalı açıklamalar getiren ilk kişiydi. Bu yönüyle, bugünün bilim insanlarına benzer bir yaklaşım sergiledi. Onu çoğumuz okuldan Thales teoremiyle hatırlarız. Ancak Thales, yalnızca bir matematikçi değil; bilinen ilk bilim insanı, ilk filozof, Sokrat öncesi doğa filozoflarının ilki ve Miletos okulunun en tanınmış ismiydi. Aynı zamanda İyonya’nın yetiştirdiği en önemli bilginlerden biri olarak kabul edilir.
Sonuç olarak
Sonuç olarak bazı soruların net bir cevabı yoktur. Bilimin ilklerini belirlemek de bu tür sorulardandır. Isaac Newton’un “Eğer diğerlerinden ötesini görebildiysem, bu devlerin omuzlarında yükseldiğim içindir” sözü tam da bunu anlatır. Bu yazıda, izini sürebildiğimiz entelektüel mirası geriye doğru takip ettik. Ancak ismi hatırlanmayan, kayıtlara geçmemiş pek çok kişinin de bu büyük mirasa katkı sunduğu açıktır. Onlar da, bu devler listesine dahil edilmeyi hak eden insanlardır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Who Was the First Scientist?. Yayınlanma tarihi: 7 Ekim 2020. Kaynak site: How Stuff Works. Bağlantı: Who Was the First Scientist?
- Aydın, Metin . “William Whewell’in Ahlak Felsefesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 20 / 1 (Haziran 2021): 263-290 . https://doi.org/10.14395/hid.864337
- Who Was the First Scientist?. Yayınlanma tarihi: 25 Şubat 2021. Kaynak site: Discovery. Bağlantı: Who Was the First Scientist?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
