Shakespeare, As You Like It adlı oyununda “Aptal kendini bilge sanır, bilge kişi ise kendini aptal bildiğini bilir” der. Bu söz, farkında olmadan, Dunning–Kruger etkisinin özünü son derece özlü bir biçimde anlatır.
Dunning–Kruger etkisi, David Dunning ve Justin Kruger’ın 1999 tarihli “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments” başlıklı çalışmasında tanımlanan bir bilişsel önyargıdır.
Bu çalışmanın ilham kaynağı, 19 Nisan 1995’te Pittsburgh’da iki tasarruf bankasını soyan McArthur Wheeler’ın şaşırtıcı hikâyesidir.
Her Şey Nasıl Başladı?
Yaklaşık 1.68 boyunda ve 122 kilo ağırlığındaki banka soyguncusunu fark etmemek imkânsızdı. Ancak McArthur Wheeler bunun tersini düşünüyordu. Bu nedenle maske takmadan iki bankayı gündüz vakti soydu.
Kasiyere silah doğrulttuğu görüntüler aynı gece haberlerde yayımlandı. Dakikalar içinde polis evinin kapısını çaldı. Gözaltına alındığında Wheeler oldukça şaşkındı. Sadece “Ama limon sürmüştüm,” dedi.
Wheeler limon suyunun görünmez mürekkep olarak kullanıldığını biliyordu. Bu mantıkla, limon suyu yüzünü de görünmez yapmalıydı. Soygunlardan önce bunu test ettiğini söyledi. Yüzüne limon sürdü ve bir Polaroid fotoğraf çekti. Fotoğrafta yüzü görünmüyordu. ( Muhtemelen Wheeler fotoğraf çekmede de başarısızdı.)
Wheeler hapse girdi ve dünyanın en aptal suçluları arasında yerini aldı. 1996 Dünya Almanağı’nda buna yer verilmesi, Wheeler’ın hikâyesinin Cornell Üniversitesi’nden psikoloji profesörü David Dunning’in dikkatini çekmesini sağladı.
Dunning bu komik hikâyede evrensel bir şey gördü. Bilgi ve beceriden en yoksun olanlar, bu yoksunluğu fark etmeye en az yatkın olanlardı.
Dunning ve yüksek lisans öğrencisi Justin Kruger, bu düşünceyi test etmek için bir dizi deney yaptı. Psikoloji öğrencilerine dilbilgisi, mantık ve şaka anlayışı üzerine sorular sordular. Sonra onlardan performanslarını tahmin etmelerini ve diğerlerine göre yüzde kaçlık bir dilimde olduklarını söylemelerini istediler.
En düşük puanı alan öğrenciler, performanslarını büyük ölçüde abartmıştı. Dunning bunu bekliyordu ama etkinin büyüklüğü onu şaşırttı. Sonuçları gördüğünde ilk tepkisi “Vay canına” oldu. En alttaki öğrenciler, becerilerinin diğer öğrencilerin üçte ikisinden daha iyi olduğunu sanıyordu.
Daha yüksek puan alan öğrencilerin kendi yeteneklerine dair daha doğru bir algısı vardı. Fakat şaşırtıcı bir sonuç daha ortaya çıktı. En yüksek puanı alan grup, performansını diğerlerine göre hafifçe düşük tahmin ediyordu.
Daha sonraki araştırmalar, üniversite ortamının çok ötesine taşındı. Bir deneyde, Dunning ve Kruger bir hedef atıcılığı yarışmasına katılan silah meraklılarını inceledi. Katılımcılara, on soruluk bir silah güvenliği testi uygulandı. Sonuç değişmedi: Silah güvenliği hakkında en az bilgiye sahip olanlar, bilgilerini abartanlardı.
Dunning Kruger Etkisi Gerçek mi?
Dunning ve Kruger’ın 1999 yılında yayımladığı “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments” başlıklı makale, onların adını taşıyan etkinin ün kazanmasına yol açtı. Zamanla bu etki bir tür internet fenomenine dönüştü.
Bu etki, insanlarda güçlü bir karşılık buldu. Çünkü Dunning’in de dediği gibi: “Aşırı özgüvenli ama aslında hiçbir şey bilmeyen” o kişiyi, hepimiz hayatımızda en az bir kez tanımışızdır.
Daha sonra birçok araştırmacı, Dunning ve Kruger’ın yöntemlerini farklı alanlarda uygulayarak benzer sonuçlara ulaştı. 2022 yılında yapılan kapsamlı bir araştırma, bu etkinin; iklim değişikliği, aşı karşıtlığı ve evrim gibi, bilimsel uzlaşı ile halkın görüşlerinin sıkça çeliştiği konularda nasıl ortaya çıktığını inceledi. Sonuç her alanda aynıydı: “En yüksek düzeyde karşıt görüşe sahip olanlar, en düşük düzeyde nesnel bilgiye sahipti.”
Dunning–Kruger etkisinin gerçekten var olup olmadığı hâlâ tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar, bu etkinin aslında bir veri yanılgısından ibaret olduğunu savunur. Yapılan matematiksel analizlerde, bilgisayar tarafından rastgele üretilen verilerle bile benzer sonuçlara ulaşılmıştır.
Bazı araştırmacılar ise konuya farklı bir perspektiften yaklaşır. Onlara göre, düşük beceriye sahip kişiler tamamen bilgisiz değildir. Görülen abartılı özgüven, aslında iki ayrı etkinin birleşiminden kaynaklanır.
Birinci etki şudur: Bir görevde hem çok iyi hem de çok kötü performans gösteren bireyler aynı örnekleme dâhil edilirse, zamanla her iki grubun sonuçları istatistiksel olarak ortalamaya yaklaşır. İkinci etki ise, insanların kendilerini “ortalamanın üzerinde” görme eğilimidir. Bu iki eğilim bir araya geldiğinde, düşük becerinin yüksek özgüvenle örtüldüğü izlenimi doğar.
Sonuç olarak
Dunning–Kruger etkisi, günümüzde internet tartışmalarında sıkça kullanılan kavramlardan biridir. Ancak bu terimi kullananların bir kısmı, aslında ne anlama geldiğini tam olarak bilmemektedir. Oysa 1999 tarihli makale çok açık bir gerçeğe işaret eder. Eğer bir Dunning–Kruger tipini aramaya başlayacaksanız, önce aynaya bakmanız gereklidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Debunking the Dunning-Kruger effect. The least skilled people know how much they don’t know, but everyone thinks they are better than average. Yayınlanma tarihi: 8 Mayıs 2023. Bağlantı: https://doi.org/10.64628/AAI.vh3ave5c3
- Ehrlinger J, Johnson K, Banner M, Dunning D, Kruger J. Why the Unskilled Are Unaware: Further Explorations of (Absent) Self-Insight Among the Incompetent. Organ Behav Hum Decis Process. 2008 Jan 1;105(1):98-121. doi: 10.1016/j.obhdp.2007.05.002. PMID: 19568317; PMCID: PMC2702783.
- Kruger, J., & Dunning, D., (1999). Unskilled and unaware of It. How difficulties in recognizig one’s own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77, 1121-1134. doi: 10.1037/0022-3514.77.6.1121
Matematiksel
