Soğuk bir gecede kalın giysilere bürünüp yıldızlarla dolu gökyüzünün altında beklediğini düşün. Bir anda gökyüzü olağanüstü bir gösteriye sahne olur. Dalgalanan perdeler, renkli şeritler ve gökkuşağının tüm tonlarında ışıldayan akıntılar sessizce geceyi aydınlatır ve büyüleyici bir manzara oluşturur.
Canlı bir aurora gösterisi izlemek gerçekten etkileyici bir deneyim sunar. Üstelik bu doğa olayını görme olasılığı son dönemde artış gösteriyor. Güneş daha aktif hale gelerek radyasyon patlamaları ve gaz akımları gönderiyor. Bu artış, Güneş’in doğal döngüsünün bir parçasıdır ve Kuzey Yarımküre’de aurora borealis yani kuzey ışıklarının görülme şansını yükseltir. Güney Yarımküre’de ise bu olay aurora australis ya da güney ışıkları olarak adlandırılır.
Auroraların jeomanyetik fırtınalar sırasında oluştuğu artık iyi biliniyor. Bu fırtınalar, özellikle elektronlardan oluşan yüklü parçacıkların Dünya atmosferiyle çarpışmasıyla meydana gelir. Güneş bu parçacıkları sürekli olarak salar, fakat aktivitesi arttığında auroralar hem daha sık hem de daha parlak görülür.
Geçmişte insanlar auroraları ateşle ilişkilendirdi ve bu yorum oldukça anlaşılırdı. Gökyüzü sarı ve kırmızı dalgalarla yanıyormuş ya da uzak bir yangının yansıması varmış gibi görünür. Fakat auroralar sadece bu renklerle sınırlı kalmaz. En yaygın renk yeşildir. Ayrıca mor, pembe ve elektrik mavisi tonlar da bu büyüleyici ışık gösterisine eşlik eder. Tüm bu göz alıcı ışık gösterilerinin ortak kökeni ise manyetizmadır.
Aurora Borealis Nasıl Oluşur?
Güneş’in içindeki iyonize gaz, yani plazma, karmaşık bir manyetik alan oluşturur. Yüzeydeki manyetik kuvvet çizgileri doğrudan etkiler yaratır. Güneş lekeleri bunun tipik bir örneğidir; burada plazma soğur ve çevresine göre daha az ışık yayar.
Manyetik alan çizgileri büyük miktarda enerji depolar. Dolanıp gerildiğinde bir lastik bant gibi kopar ve bu enerjiyi bir anda açığa çıkarır. Bu olaya güneş patlaması denir ve ortaya çıkan güç, milyarlarca termonükleer bombanın aynı anda patlamasına eşdeğer olabilir. Güneş ayrıca koronal kütle atımları ile milyarlarca ton plazmayı milyon kilometre hızla uzaya fırlatır.
Güneş’ten gelen bu fırtınalar Dünya’ya ulaştığında, gezegenin manyetik alanıyla etkileşime girer. Yüklü parçacıklar manyetik alan çizgileri boyunca kutuplara yönelir ve üst atmosfere hızla girer. Bu parçacıklar atmosferdeki atom ve moleküllere çarpar, elektronları koparır. Elektronlar tekrar atomlara bağlandığında belirli dalga boylarında ışık yayılır.
Kırmızı ışık genelde 200 kilometre ve üzerinde görülürken, yeşil ışık yaklaşık 100 ila 200 kilometre yükseklikte ortaya çıkar. Eğer parçacıklar atmosferin daha alt katmanlarına kadar inerse, azot molekülleriyle çarpışarak mavi ve kırmızı ışık üretir. Güçlü bir fırtına sırasında bu renkler karışır ve gökyüzünde mor, pembe, sarı gibi canlı ve çeşitli tonlarda etkileyici bir ışık gösterisi oluşturur.
Aurora Borealis’i Nasıl Gözlemleyebiliriz?
Aurora oluşumu birçok faktöre bağlıdır. Güneş sakin olsa bile auroralar ortaya çıkabilir, ancak güneş fırtınaları sırasında çok daha parlak görünürler. SpaceWeather.com ve ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nin Uzay Hava Tahmin Merkezi gibi siteler bu olaylar için düzenli uyarılar yayınlar. Ayrıca mobil uygulamalar da anlık bildirimlerle haberdar eder.
Orta enlemlerde yaşayanlar için en iyi yol, şehir ışıklarından uzak ve karanlık bir yer bulmaktır. Özellikle kuzey yönünde parlak ışık olmaması önemlidir çünkü auroralar o yönde görünür. Karanlık bir alana ulaşıldığında ve gözler karanlığa alıştığında önce ufka bakmak gerekir. Dünya’nın yuvarlaklığı nedeniyle uzaktaki auroralar yere yakın görünür. Daha kuzeyde yaşayanlar, özellikle güçlü bir fırtına sırasında gökyüzünün daha üst kısımlarını incelemelidir.
Auroraları iyi bir kamerayla ve sabit bir tripodla fotoğraflamak mümkündür. Ancak önce çıplak gözle izlemek ve bu eşsiz anın tadını çıkarmak en iyi seçenektir.
Auroralar genelde Mart ve Eylül ekinokslarında daha sık görülür çünkü Güneş ve Dünya’nın manyetik alanlarının etkileşimi bu dönemlerde daha elverişlidir. Yine de yılın herhangi bir zamanında etkileyici aurora gösterileri yaşanabilir. Bu yüzden gökyüzünü izlemeye hazır ve dikkatli olmak önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Shaw, Joseph. (1999). What We See in the Aurora. Optics & Photonics News – OPT PHOTONICS NEWS. 10. 10.1364/OPN.10.11.000020.
- “Surfing” Particles on Alfvén Waves: Physicists Solve a Mystery Surrounding Aurora Borealis. Yayınlanma tarihi: 14 temmuz 2021; Bağlantı: “Surfing” Particles on Alfvén Waves: Physicists Solve a Mystery Surrounding Aurora Borealis/
- Why are we seeing more northern lights this year?. Yayınlanma tarihi: 15 Mart 2023; Bağlantı: Why are we seeing more northern lights this yea
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
